دکتر حسن هانی زاده
مرکز بین المللی مطالعات صلح – IPSC
نوع رابطه و نگاه جریان های کویتی نسبت به ایران
جریان های اخوانی و سلفی
جریان اخوانی در کویت نزدیک به سلفی هاست و نگاهی منفی نسبت به ایران و جریان تشیع دارند، اما بیشتر تهدیدها از ناحیه جریان سلفی است و اخوانی ها کمتر در مسائل چالشی با ایران وارد می شوند. یعنی نگاهشان، نگاه منفی است اما حرکت چالش برانگیزی علیه ایران ندارند و این رویکرد بیشتر از ناحیه سلفی های وهابی است که در حقیقت خواهان حذف جریان های تشیع از کویت هستند.
کویت یکی از کشورهای مهم عضو شورای همکاری خلیج فارس است که در طول استقلال از سال 1962 از عراق تاکنون، همواره سیاست احتیاط آمیزی را در منطقه اتخاذ کرده است. از سال 1981 (که شورای همکاری خلیج فارس شکل گرفت) عربستان سعودی تلاش کرد تا نفوذ خود را بر سایر کشورها از جمله کویت گسترش دهد. نقش کویت، در جنگ تحمیلی صدام علیه ایران نقشی کاملا همسو با سایر کشورهای عضو همکاری شورای خلیج فارس بود و کویت به رژیم صدام کمک های مالی گسترده ای شاید تحت تاثیر عربستان و آمریکا انجام داد. اما بعد از حمله عراق به کویت در سال 1990 و نقش ایران در محکوم ساختن حمله عراق، سیاست های کویت نسبت به ایران متعادل تر شد و کویت سعی کرد نسبت به ایران نزدیک شود. در این میان با روند تحولات گذشته در شرایط کنونی چندین طیف در کویت در نگاه به ج.ا. ایران وجود دارد.
نخستین طیف گروه سلفی- وهابی است که اکثریت پارلمان را در کویت تشکیل می دهند. این مجموعه ها از عربستان کمک مالی دریافت می کنند و همواره موضعی تند علیه ایران دارند. رهبر این طیف ولید الطباطبایی یکی از سلفی های وهابی است و همواره جریان سازی های شدیدی علیه ایران دارد. ولید الطباطبایی یکی از افراد جریان ساز کویتی در پارلمان از 24 سال گذشته است و رهبری یک فراکسیون سلفی- وهابی را در پارلمان کویت به عهده دارد. این شخص در واقع فارغ التحصیل الازهر است و تحت تاثیر وهابی ها قرار دارد. خانواده الطباطبایی، اصفهانی ایرانی الاصل بوده که تقریبا از سال 1940 از ایران به بصره عزیمت کردند و در منطقه الزبیر در جنوب بصره ساکن شدند، پدر ولید الطباطبایی در آن جا به عنوان نماینده جریان تشیع فعالیت داشت. با جدایی کویت از عراق در سال 1962، در حقیقت پدر ولید الطباطبایی به کویت رفت و تابعیت کویت را به دست آورد و از مذهب تشیع به مذهب سنی گرایش پیدا کرد. فرزند وی، ولید الطباطبایی در کویت متولد و در الازهر تحصیل کرده و تحت تاثیر جریان سلفی- وهابی قرار گرفته است. این شخص در حقیقت در حال حاصر جریان سازی هایی را در کویت علیه ایران هدایت می کند و در حقیقت نگاهی منفی به ایران داشته و سیاست های خود را با عربستان سعودی هماهنگ می کند. در این بین نقش و توان رسانه ای و حضور این گروه در پارلمان و سایر نهادهای به گونه ای است که از امکانات رسانه ای و مالی بسیار گسترده ای برخوردار است و با موضع گیری های تندی علیه ایران فراکسیون قدرتمندی در پارلمان کویت در مقابل جریان شیعه دارند. در بعد دیگر جریان اخوانی در کویت نزدیک به سلفی هاست و نگاهی منفی نسبت به ایران و جریان تشیع دارند، اما بیشتر تهدیدها از ناحیه جریان سلفی است و اخوانی ها کمتر در مسائل چالشی با ایران وارد می شوند. یعنی نگاهشان، نگاه منفی است اما حرکت چالش برانگیزی علیه ایران ندارند و این رویکرد بیشتر از ناحیه سلفی های وهابی است که در حقیقت خواهان حذف جریان های تشیع از کویت هستند.
جریان پان عربی
جریان پان عربیستی در کویت ضعیف است. در واقع بعد از اشغال ترکیه توسط عراق دلیل وجود شکاف در بین کشورهای عربی، جریان پان عربیستی در کویت به شدت کمرنگ شد. اما جریان پان عربیسم کویت به این دلیل عدم توجه به مذهب نگاهی منفی نسبت به ایران دارند. از این دید ایران در مقابل جریان پان عربیستی است، بنابراین موضع گیری تندی علیه ایران دارند، اما در حد موضع گیری مزاحمت نیست، در حد جریان سازی کوتاه نسبت به ایران است.
جریان شیعه
جریان دیگر کویتی به رهبری عبدالحمید دشتی ( یک ایرانی الاصل متعهد شیعه ) در مقابل جریان سلفی قرار دارد. در سالهای گذشته این جریان زیر فشار گروه سلفی بوده و حتی با توطئه ولید الطباطبایی، دشتی از پارلمان اخراج و حتی تهدید شد که تابعیت کویت را از دشتی خواهند گرفت. بنابراین جریان تشیع به رهبری دشتی در کویت در مقابل جریان ضد ایرانی به رهبری ولید الطباطبایی قرار دارد.
جریان های لاییک، سکولار و …
جریان های سکولار در کویت دو گونه هستند. جریان های سکولار نزدیک به شیعه نگاه مثبتی به ایران دارند. چنانچه در واقع محمد ابوالحسن یکی از سکولارهای شیعه کویت است که در گذشته وزیر اطلاع رسانی کویت بوده و هم چنین چندین دوره نماینده دائم کویت در سازمان ملل بود. این جریان به ایران نزدیک است و سفرهایی وی به ایران موجب استیضاح وی در پارلمان کویت و برکناری وی شد. در کنار این جریان سکولار سنی به شدت مخالف جریان وهابیت است، نسبت به جریان های موجود بی تفاوت است. چنانچه اظهارات اخیر رئیس پارلمان کویت در مورد ضرورت همکاری با ایران در چارچوب، سکولار سنی قرار دارد. آنها خواهان برقراری رابطه با ایران هستند. در واقع طیف سکولار سنی با جریان وهابیت در تعارض است، در هر حال نظر مساعدی نسبت به ایران دارد. گذشته از این جریان دیگر در درون حاکمیت جریان دولتی است . این افراد معتدلند و نوعا سکولار سنی بوده و تمایل به حفظ نوعی رابطه کویت با ایران هستند. اینان در دولت نفوذ دارند چنانچه در درون دولت کویت افرادی به دنبال رابطه متعادلی با عربستان و ایران بوده و حتی ممکن است در شرایط کنونی نقش میانجیگر در بین ایران و عربستان داشته باشد.
جریان ها و تاثیر بر آینده روابط ایران با کویت
در طول یک دهه گذشته هم عربستان دشمنی خود را با ایران آشکارتر کرده و سعی می کنند به نوعی علیه ایران جریان سازی کنند و مانع رابطه ایران با کویت شوند. لذا در سالهای گذشته نفوذ جریان وهابی- سلفی زیادتر شده است. در این بین آینده روابط ایران و کویت مرتبط با روابط ایران با عربستان است. در واقع، عربستان سعودی رابطه کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس، از جمله کویت با ایران را نظارت و مدیریت می کند. نقش مدیریتی عربستان در کویت و کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس، نقشی کاملا سیاسی است. یعنی اگر روابط ایران و عربستان بهبود پیدا کند، این کشورها هم رابطه خود را با ایران تعدیل می کنند و هر گاه رابطه ایران با عربستان بهبود پیدا کند، کویت هم نسبت به ایران تمایل بیشتری پیدا می کند.
واژگان كليدي: جریان های کویتی، روابط ایران و کویت، همكاري ايران و كويت ، حوزه هاي همكاري ايران و كويت، ايران و كويت
