مرکز بین المللی مطالعات صلح – IPSC
هر چند رقابت ناتو با روسیه به بعد از جنگ جهانی دوم برمیگردد؛ اما در سالهای گذشته جدا از بحران اوکراین رقابت در حوزه هایی چون دریای سیاه موجب توجه و رویارویی بیشتر ناتو با روسیه شده است. در همین راستا برای بررسی بیشتر رقابت ناتو با روسیه در شرق اروپا و تشخیص شرایط موجود و آتی گفتگویی با گفتگو با دکتر عباس لقماني داشته ایم.
واژگان کلیدی: رویارروی روسیه و ناتو در شرق اروپا، رویارروی روسیه و ناتو در شرق اروپا
مرکز بین المللی مطالعات صلح: اصولا در شرایط کنونی ناتو چه اهدافی را از توسعه خود به شرق پیگیری می کند؟
اگر ما به تاریخ ناتو توجه کنیم، شکل گیری ناتو اساسا برای کنترل نیروهای شوروی سابق بود. به مرور زمان ناتو از یک پیمان نظامی تبدیل به یک پیمان نظامی- سیاسی- امنیتی تبدیل می شود و در همین مورد با توجه به مسائلی که در شرق اروپا به خصوص مسئله اوکراین به وجود آمده است و پیوستن کشورهای بالتیک به اتحادیه اروپا، ناتو می خواهد چتر حفاظتی خود را از این لحاظ گسترش دهد.
این موضوع صد در صد در تضاد با منافع روسیه است. نمونه مشخص آن در حال حاضر رزمایشی دو هفته پیش ناتو در لهستان بود و در حقیقت تمام نیروهای ناتو در لهستان رزمایش بزرگی را برگزار کردند . طبق گفته خود مقامات لهستانی این رزمایش در حقیقت برای جلوگیری از احتمال حمله نظامی روسیه به لهستان و کشورهای منطقه بوده است. مورد دیگر مسئله اوکراین است. در حقیقت بعد از مسائلی که در آن به وجود آمد و تا حدودی مسائل داخلی اروپا را تحت تاثیر قرار داد، و جدا شدن کریمه از اوکراین و پیوستن آن به روسیه در حقیقت زنگ خطری برای ناتو بود که جلوی چنین مسائلی را بگیرد.
مرکز بین المللی مطالعات صلح: ناتو در یک سال گذشته حضور خود را در چه کشورهایی گسترده تر کرده است؟
بیشترین توجه ناتو در حال حاضر معطوف به کشورهای شرق اروپا و شمال اروپاست. کشورهایی مانند بالتیک، لتونی، …. و کشورهایی هستند که در حال حاضر صد در صد زیر چتر حفاظتی ناتو قرار گرفته اند و از طرف دیگر لهستان می خواهد از چتر دفاعی ناتو برای تحت فشار قرار دادن روسیه استفاده کند. این موضوع در شرق اروپا هم با داستان اوکراین مطرح است. اوکراین در حقیقت نمونه مشخص تضاد روسیه با بقیه کشورهای عضو ناتو است. از لحاظ دیگر ناتو سعی دارد که وزنه سیاسی هم پیدا کند. یعنی در حقیقت جایگزین برخی از پیمان های سیاسی شود و در حقیقت اهرم فشار سیاسی برای کشورهایی عضو ناتو شود. زیرا اگر شما نگاهی به کشورهای عضو ناتو کنید، می بینید که برخی از این کشورها حتی در بین خودشان دارای تضاد منافع هستند. و ناتو سعی می کند در این مورد هم یک نوع همخوانی بین این کشورها ایجاد کند.
مرکز بین المللی مطالعات صلح: نگاه ناتو تا چه حدی به دریای سیاه و کشورهای دریای سیاه منعطف شده و به چه گونه ای حضور نظامی و ژئوپلیتیکی خود را انجام می دهد؟
در بین کشورهای دریای سیاه اوکراین کشوری است که هنوز وضع تثبیت شده پیدا نکرده است. منافع روسیه و شرق و غرب در اوکراین در حقیقت در تضاد هستند و ناتو سعی می کند جای پای محکمی باز کند و این تمایل هم از طرف دولت کنونی اوکراین وجود دارد که زیر چتر حمایتی ناتو قرار بگیرد. این موضوع مسلما در تضاد با منافع روسیه در دریای سیاه خواهد بود. اگر نگاهی به نقشه جغرافیایی کنید، بنادر کریمه در دریای سیاه تنها بنادری هستند که از طریق آن ها روسیه به آب های گرم دسترسی دارد . از طرف دیگر ترکیه هم جز ناتو است و این امکان را دارد که در صورتی که جنگی در این منطقه پیش بیاید، تنگه بسفر را ببندد. البته تمام این مباحث به صورت تئوری مطرح است. و با این کار می تواند مانع حضور نیروهای روسی در آب های گرم شود. از همه مهم تر در اوکراین تضاد بین شرق و غرب خود را به صورت حاد نمایان می کند. اگر به لهستان نگاه کنید می بینید که در این کشور یک دولت راستی بر سر کار آمده است. دولت دست راستی که تقریبا از بیشتر از همه کشورهای اتحادیه اروپا تمایلات آمریکایی دارد و این کشور تمایل زیادی دارد که ناتو در ان جا جای پایی باز کند و جای پا باز کردن ناتو در لهستان و احتمالا اوکراین، باعث می شود که مرزهای روسیه بیشتر تحت کنترل نیروهای ناتو قرار بگیرد و این موضوع مسلما در تضاد با نیروهای روسیه و شخص پوتین است. پوتین در این مورد به ناتو، لهستان و اوکراین و سایر کشورها و همین طور به سه کشور کوچک شمال اروپا هشدار داده است.
مرکز بین المللی مطالعات صلح: حضور و نفوذ و دامنه روابط ناتو با کشورهایی مثل گرجستان، بلغارستان و سایر کشورهای کوچک اطراف دریای سیاه تا چه حدی بیشتر شده است؟
مسلما این نفوذ روز به روز بیشتر شده و به دلیل این که بلغارستان، رومانی جز اتحادیه اروپا هستند و نه تنها از لحاظ سیاسی احتیاج تامین منافع اتحادیه اروپا شوند، بلکه تمیل زیادی دارند که زیر چتر حفاظتی ناتو قرار بگیرند. دقیقا ناتو از یک پیمان نظامی در حال تبدیل شدن به یک پیمان سیاسی- نظامی است . وجهه سیاسی شدن ناتو که در حقیقت دست در دست نیروهای سیاسی غرب می خواهد نفوذ خود را گسترش دهد، مقوله ای است که قطعا در تضاد با منافع خیلی از کشورها به خصوص روسیه است. این موضوع ممکن است تبعات بسیار زیادی در آینده داشته باشد. مسلما روسیه راضی نخواهد شد که این کشورها زیر چتر حمایتی ناتو قرار بگیرند و اگر هم این ها روزی زیر چتر حمایتی ناتو قرار بگیرند، در حقیقت روسیه اهرمی که بتواند از آن طریق به آن ها فشار وارد کند را کمتر در اختیار دارد و فقط از طریق سیاسی ممکن است بتواند بر این کشورها فشار وارد کند که آن هم در شرایط کنونی اروپا خیلی سخت به نظر می رسد.
مرکز بین المللی مطالعات صلح: پیامدهای افزایش حضور ناتو در شرق اروپا و دریای سیاه چه می تواند داشته باشد؟
پیامد نخست آن این است که باعث خواهد شد کشورهایی که احساس می کنند منافعشان در تضاد با ناتو است، سعی کنند که نیروهای نظامی خود را توسعه دهند و در حقیقت ممکن است در کوتاه مدت و حتی میان مدت منجر به سلسله رقابت های تسلیحاتی شود . این موضوع، برای اروپا بسیار خطرناک است. یعنی اروپا را در آستانه درگیری نظامی قرار می دهد. چیزی که روسیه در رزمایش لهستان مشخصا به آن اشاره کرد و بیان کرد که کارهایی که ناتو در لهستان می کند و رزمایشهایی که لهستان انجام می دهد، تحریک آمیز است و این موضوع باعث می شود که روسیه به سمت تقویت بیشتر نیروهای نظامی خود برود.
در صورتی که نگاهی به تاریخ بیندازیم و آنچه در سی، چهل سال گذشته در شوروی سابق اتفاق افتاد، شاید آن تفکر در غرب در حال شکل گیری است که در صورتی که حضور ناتو به یک رقابت تسلیحاتی منجر گردد بیش از همه کشور روسیه ضرر خواهد دید. به این دلیل که از لحاظ اقتصادی شاید این کشور در موقعیتی نباشد که با کشورهای عضو ناتو از لحاظ وزنه اقتصادی و بالا بردن توان نظامی رقابت کند.
مرکز بین المللی مطالعات صلح: تاثیرات و پیامدهای ژئوپلیتیکی و امنیتی گسترش ناتو برای جمهوری اسلامی ایران چیست؟
جمهوری اسلامی ایران در حقیقت با ناتو هم مرز است. زیرا ترکیه عضو ناتو است. ولی من فکر می کنم در این معادله جمهوری اسلامی در حقیقت وزنه بسیار سنگینی است که کشورهای عضو ناتو به آن وا هستند و با توافق اتمی که بین ایران و کشورهای 5+1 به وجود آمد، در حقیقت من فکر نمی کنم که ایران دچار چالش زیادی شود. البته مرزهای ما مورد تهدید قرار نخواهند گرفت به این دلیل که ترکیه که هم مرز با ماست و جز ناتو است، هیچ مشکل امنیتی و هیچ مشکل مرزی و هیچ مشکل نظامی ندارد. این داستانی است که در مورد آن ناتو با ما همواره هم پیمان بوده است. در تاریخ نگاه کنید در منطقه ما هم پیمان سنتو وجود داشت که این پیمان بین ایران، پاکستان و ترکیه بود و در حقیقت دختر ناتو بود و بعد از انقلاب اسلامی این پیمان از هم پاشید. بنابراین من فکر نمی کنم که سیاست های ناتو متوجه مهار ایران یا توجه به ایران باشد. توجه بیشتر ناتو به سمت روسیه و کشورهای شمال و شرق اروپا خواهد بود. من فکر نمی کنم ناتو در خاورمیانه در شرایط ژئوپلیتیکی فعلی بتواند تاثیرگذاری چندانی داشته باشد.
