پیام ها و تاثیرات انتخابات سوریه

دکتر امیر حسین ابراهیم

کارشناس مسائل سوریه

مرکز بین المللی مطالعات صلح – IPSC

دولت بشار اسد از لحاظ حقوق بین الملل یک دولت قانونی است اما نزدیک به 6 سال از وقوع بحران در سوریه می‌گذرد و کشورهای معاند نظام سوریه به طرق مختلف سعی در ساقط کردن دولت این کشور داشتند، با این حال همچنان سوریه توانسته انسجام و یکپارچگی درونی خود را در راستای وحدت دولت و مردم حفظ کند. انتخابات مجلس سوریه برای اولین‌بار بعد از اصلاح قانون اساسی در روز چهارشنبه 25 فروردین برگزار شد. انتخابات پارلمانی سوریه در واقع بسترهای لازم را برای تشکیل دولت وحدت ملی و تصویب قانون اساسی جدید فراهم می‌کند.

واژگان کلیدی: پیام های انتخابات سوریه، تاثیرات انتخابات سوریه، انتخابات سوریه

علل توجه و برگزاری انتخابات سوریه توسط دولت

به نظر می­رسد علل توجه و برگزاری انتخابات در سوریه از سوی دولت بیش از هر عاملی مسئله نمایش نظم و صف آراستگی در مناطق تحت نظارت دولت سوریه است. در واقع هر چند حدود یک سوم خاک اصلی کشور سوریه در اختیار دولت دمشق است و احزابی در این انتخابات بسیار اندک است. اما برگزاری انتخابات نشان دهنده این است که رژیم سوریه می­تواند در مقابل گروه­های تکفیری نمایش قدرت داشته و در این وضعیت انتخابات را برگزار کنند. یعنی این انتخابات بدون بمب گذاری های انتحاری و ترور یک پیروزی سمبلیک برای حکومت دمشق است و نشان میدهد دولت مشروع سوریه یا دولت آقای اسد قادر است در همان قلمرو تحت حاکمیت خود بدون اینکه عملیات انتحاری انجام گیرد و دستجات تکفیری شرایط را بر هم بزنند انتخابات برگزار کند.

جریانهای مختلف موجود و نگاه به انتخابات

در واقع گروه اخوان المسلمین، کردها و حزب کمونیسم سوریه تمایل دارند با حکومت اسد رابطه خوبی داشته باشند. در این بین حزب حاکم بعث، حزب سوسیالیست سوریه ، بعضی از نیروهای کردی همگرا با دولت دمشق و بعضی از نیروهای اسلامی بسیار میانه رو (که می­توانند مورد تایید رژیم دمشق باشند) و احزاب دروزی به انتخابات نگاه مثبتی داشتند، اما مخالفان یک دست با انتخابات مخالف بودندو حتی آن را تحریم کردند. در این رویکرد برخی از مخالفان بخش عظیمی از سوریه را تحت اشغال خود دارند و اگرمی توانستند از طریق عملیات انتحاری و تروریستی دست به اقدام می زدند و حداقل انتخابات را تمسخر می­کردند. در این رویکرد مخالفان انتخابات در شرایطی با معنا می دانند که واجد فرمان روایی بر تمام قلمرو باشند. (مانند شرایطی که حاکمیت ما بر سراسر ایران دارد و در سراسر مملکت هم نظام جمهوری اسلامی می­تواند انتخابات و هر نوع انتخاباتی اعم از مجلس شورای اسلامی، خبرگان، ریاست جمهوری برگزار کند.) در واقع گروه های مخالف انتخاباتی را به استهزا می گیرند و تا روزی که اسد را بیرون نکنند و دمشق را به مرکز خلافت داعش تبدیل نکنند از پای نخواهند نشست. در واقع هر چند گروه های داخلی مخالف در سوریه وجود ندارد و سوریه عرصه یک جنگ نیابتی است و از پای نخواهند نشست. اما باید گفت گروه هایی مخالف سوری وابسته اند و موضعی مستقل ندارند و باید توجه داشته که پول از کدام دولت می­گیرند و نظر همان دولت را بازگو خواهند کرد. در این شرایط واقعیت این است که حکومت سوریه هنوز از پایگاه های جدی و وسیعی در بخشهایی تحت کنترل خود برخوردار است. در بعد دیگری داعش اساسا موضعی ندارد و لزومی هم به موضع گیری ندارد. وقتی داعش در جنگی کامل هست تکرار موضع دیگر بی معنا خواهد بود. ولی جبهه النصره و احرار الشام حمله و تهدید می­کنند و سعی می کنند انتخابات را بر هم بزنند. اضافه بر این ارتش آزاد سوریه موضع خیلی مغشوش دارد. اما افرادی در ارتش آزاد هستند که با دوباره زنده شدن هیولای تکفیری به سمت حکومت دمشق بازگردند و دیگرانی هم هستند که مخالفند. در این بین چون ارتش آزاد اساسا وابسته به غرب است توان تصمیم گیری از خود دارند.

بازیگران جهانی و منطقه ای و انتخابات

جهان غرب موضع مغشوشی دارد. از یک سو آلمان و ایتالیا تلویحا از حکومت اسد حمایت می­کنند. اما بریتانیا و فرانسه به شدت مخالف اسد هستند و آمریکا هم نقش دو سویه بازی می­کند. چرا که هم از داعش می­هراسد و از پیامدهای گسترش آن می ترسد و هم بر این نظر است که اسد به عنوان متحد با جمهوری اسلامی ایران می باید برود. بنابراین امریکا گروه های تحت حمایت خود را وادار می کند که با اسد همکاری نکنند، ولی مزاحمتی برای برگزاری انتخابات وارد نکند. در بعد دیگری همان منظری که جهان غرب ترسیم می کند توسط کشورهایی مانند ترکیه، امارات ، عربستان و قطر پیگیری میشود و آنها مخالف این انتخابات هستند. از این دید اگر چه حکومت سوریه را نمی توان سرنگون کرد، اما تا حد امکان تضعیف کرد و هر چه حکومت سوریه نتواند انتخابات برگزار کند تضعیف خواهد شد. (یعنی نشان دهند پایگاهای اجتماعی ندارد و در موقعیت های مهم آنها را بسیج کند.) بنابراین کشورهای عربی و نیز ترکیه در ادامه موضع آمریکا عمل می کنند. یعنی مخالفند اما ممکن است مزاحمت هم ایجاد نکنند. به علاوه هر کدام از این بازیگران درگیری های خود را دارند. عربستان سعودی با حوثی ها درگیر است، امارات مشکلات اقتصادی و اجتماعی خود را دارد. قطر رقابتهای خود را با عربستان دارد. ترکیه با 17 میلیون کرد خود در حال جنگ و ستیز است و دولت به دلیل فساد زیر سوال است. لذا خیلی نمی توانند به خانه شیشه ای آقای اسد سنگ اندازند. گذشته از این ج.ا.ایران و همچنین دولت روسیه مسلما حامی این انتخابات است.

پیامدهایی گوناگون انتخابات

هر چند انتخابات بر وضعیت میدانی سوریه تاثیر چندانی نخواهد داشت. چرا که طرف اصلی جنگ داعش است و داعش هم با این انتخابات کاری ندارد. (حکومت سوریه را هم قبول ندارد و با آن مذاکره نمی کند. آقای اسد هم با این گروه تکفیری مذاکره ای نمی کند) بنابراین در جنگ بر روی زمین که با بزرگترین حکومت مخالف سوریه یا داعش، اثری نخواهد داشت، اما پیامدهای انتخابات برای حکومت اسد و برای مخالفین و دیگری کشورهایی مخالف و موافق با حیات حکومت آقای اسد و یا حکومت فعلی سوریه مهم است. انتخابات برای حکومت سوریه بسیار مثبت است. زیرا بسیج توده ای امری است که حکومت اسد به آن احتیاج بسیار دارد. یعنی اگر واژه انتخابات را در داخل گیومه قرار دهیم آنچیزی که برگزار شد نوعی مراسم، مناسک و شعایر سیاسی حکومت سوریه است. در این بین هر چند بر اساس قانون اساسی سوریه به خاطر اینکه قلمرو ارضی مخدوش شده و در اکثریت مناطق کشور پرچم عربی جمهوری سوریه در اهتزاز نیست و همه مردم سوریه از ترکمن ، دروز ، علوی ، مارونی ، عرب سنی و… نمی توانند در انتخابات شرکت بکنند، محل مناقشه است اما این انتخابات می تواند نمادین و نوعی پیروزی برای رژیم اسد باشد. در بعد دیگری در وضعیتی که بخش قابل ملاحظه ای از کشور حدود دو سوم از کنترل حکومت دمشق خارج است. انتخابات میتواند دولت را با برخی گروه های داخلی نزدیک تر کند و پس از انتخابات تقویت شود و اتحادی در برابر گروه تکفیری داعش با حکومت مشروع سوریه انجام دهد. چنانچه دمشق میتواند با کردها تا حدودی نزدیک شوند (این اتحاد همین اکنون هم وجود دارد ولی گسترده نیست) . همچنین بعضی از گروه های اسلامی سوریه چون سازمان اخوان المسلمین سوریه که مایلند از داعش و یا از جبهه النصره فاصله مطمئنه بگیرند میتوانند به دولت نزدیک تر شوند. بنابراین پیامد دوم انتخابات نوع همگرایی میان نیروهای داخل سوریه (که بر علیه گروه های تکفیری وجود دارند ) با دولت است. آنها می توانند دست به دست هم دهند و وحدت ملی سوریه علیه مسئله حکومت تکفیری داعش را مد نظر قرار دهند. در این میان گروه های داخلی چون گروه های اخوان المسلمین، کمونیسم های سوریه، احزاب دروزی و بعضی کردهای میانه رو (که به دنبال استقلال نرفته اند) می توانند در یک کنگره سیاسی واحدی قرار گیرند.

در بعد دیگری برای مخالفین (که هرچند نه جنگ را بردند و به یک معنا جنگ را نباختند) ولی مشخص است که نتوانستند پایگاه های اجتماعی آقای اسد را از ایشان بگیرند. برگزاری موفقیت آمیز این انتخابات بدین معناست. گذشته از این تشویق میشوند که اگر می خواهند با دولت اسد آشتی کنید، فرصت را از دست ندهند. لذا احتمالا در مذاکرات آینده ژنو این قضیه لحاظ می شود. چون به هر حال اخوان المسلمین یا بعضی دیگر از احزاب سکولار منتقد دو مرتبه از نظر حکومت اسد به نوعی به رسمیت شناخته شد. چنانچه در شورای سوریه کسانی پنهانی یا آشکار مجددا با دولت اسد ارتباط گرفته اند و به دنبال مواضع مبتنی بر هم زیستی مسالمت آمیز و آشتی جویی با دولت اسد هستند. بنابراین من گمان می کنم که در مذاکرات آینده این انتخابات این چنین نقش خود را ایفا خواهد کرد که فرصت آشتی با دولت دمشق را نباید از دست داد چون در سوی دیگر داعش قرار دارد که نه آشتی و نه مذاکره با کسی را می پذیرد. بنابراین انتخابات ممکن است بخش زیادی از مخالفان میانه رو خارج کشور را تحت تاثیر قرار دهد و فضای آشتی را به وجود خواهد آورد. اما مشکل این است که تعداد نیروهای میانه رو بسیار اندک شده و متاسفانه جامعه امروز سوریه به شدت درگیر قطبی شدن مخاطره آمیزی است؛ یعنی در یک سو نیروهای بسیار تندروی سلفی هستند و در سوی دیگر نیروهای میانه روی (که اهمیت بسیار ناچیز دارند) و حکومت قرار دارند.

در بعد دیگری هر چند حکومت سوریه، حکومت تحت اعتماد غرب نبوده و نیست و انتخابات نمی تواند پرستیژ دولت اسد را در بین غربی ها افزایش دهد لذا من بعید می دانم که کمکی را از جهان غرب بگیرد و کمکی در کار نخواهد بود. اما به پرستیژ سوریه حداقل در اروپا کمک می کند. منظور از اروپا، اتحادیه اروپاست، یعنی از آنجا که این انتخابات در تمام قلمرو سوریه برگزار نمی شود و کسانی که قرار است در انتخابات رای دهند فقط در قلمرو حکومت اسد زندگی می کنند، جهان غرب برای این مدل انتخابات ارزشی قائل نیست، لذا انتخابات بر مواضع ایالات متحده و دیگر کشورهای غربی مانند کانادا و استرالیا (که مواضع غلیظ تری نسبت به رژیم سوریه دارند ) تاثیری نخواهد گذاشت. ولی در کشورهایی در اروپا که تا حدی از داعش هراسانند، تاثیر دارد و ممکن است تا حدی به پرستیژ اسد کمک کند. گذشته از این هر چند این انتخابات نمی تواند به افزایش فشار به گروه های تکفیری از جمله داعش و جبهه النصره کمک کند و یک عملیات بزرگ زمینی می تواند آن ها را تحت تاثیر قرار می دهد.