دکتر علی اکبر ضیایی
کارشناس و استاد دانشگاه
مرکز بین المللی مطالعات صلح – IPSC
گذشته روابط اندونزی با کشورهای شورای همکاری خلیج فارس
در نگاه به گذشته باید گفت روابط اندونزی با عمان نیز به قرون نخستین اسلام باز می گردد، زمانی که بازرگانان دریانورد عمانی از طریق سوماترای اندونزی و بندر ملاکا به جنوب چین برای فروش محصولات خود مسافرت می کردند.
اما در هر حال نخستین حرکت سیاسی جهت روابط دوجانبه بین عمان و اندونزی در سال 1357 شمسی آغاز گردید، ولی افتتاح سفارتخانه های دو کشور در 2011 روی داد. در 17-18 ژوئن 2000 چهارمین رئیس جمهور اندونزی عبدالرحمن واحد از عمان بازدید به عمل آورد و در باره روابط دوجانبه با مقامات عمان به گفتگو نشست. عمان از نظر اندونزی به عنوان یک فرصت اقتصادی برای عرضه محصولات اندونزیائی و نیز سرمایه گذاری بشمار می آید، و اندونزی از نظر مقامات عمان یکی از عناصر ذی نفوذ آسه آن شناخته می شود که روابط دوجانبه با آن دارای اهمیت می باشد. در اوت 2013 تعدادی از بازرگانان عمان برای توسعه همکاریهای اقتصادی و بازرایابی و سرمایه گذاری به اندونزی مسافرت کردند. حجم مبالدلات تجاری بین دو کشور بر اساس گفته وزارت بازرگانی اندونزی در سال 2008 به مبلغ 166.45 میلیون دلار رسید و در سال 2012 این مبلغ به 464.03 میلیون یعنی 279.5 درصد افزایش رسید. تراز تجاری دوجانبه در سال 2012 به 11.66 میلیون دلار به نفع طرف اندونزیائی برآورد می شد. صادرات اندونزی به عمان عموما شامل چوب و محصولات چوبی و لوازم الکترونیکی و کاغذ و مقوا و آهن و پارچه و الیاف دستی و مبل و صنایع غذایی است و عمان در عوض نفت خام و موارد شیمیائی غیر ارگانیگ و کارخانه های صنعتی به اندونزی صادر می نماید. برخلاف عربستان کشور عمان مکان مناسبی برای کارگران مهاجر اندونزیائی بوده و حسن معاشرت و رفتار انسانی مردم عمان با مهاجران اندونزیایی سبب شده است تا تعداد 30 هزار اندونزیائی برای پیدا کردن فرصت شغلی به عمان مهاجرت کنند. تا کنون هیچ گزارشی مبنی بر بدرفتاری و تجاوز به حقوق کارگران اندونزیائی به مقامات اندونزی واصل نشده است. عمان از مقامات اندونزی خواسته است تا به جای کارگران ساده و کم سواد نسبت به اعزام کارگران زبده و افراد تحصیل کرده با مهارتهای تخصصی اقدام نماید تا در بازسازی عمان مساعدت نمایند.
روابط دیرینه عربستان و اندونزی نیازمند یک تحقیق مستقل می باشد، ولی باید بدانیم که در سال 2008 شرکت غول پیکر بن لادن برای توسعه صنعت کشت برنج بسمتی در اندونزی به دنبال 200 تا 500 هزار هکتار زمین بود که موفقیت چندانی به دست نیاورد و آن شرکت به منطقه دیگر برای سرمایه گذاری پناه برد. علاوه بر عربستان شیخ خالد بن احمد بن محمد آل خلیفه نیز در صدد همکاری با وزیر امور خارجه سنگاپور در چارچوب کمیته اقتصادی آسه آن AEC برای سرمایه گذاریهای کلان بحرین در منطقه بوده است.
نگاه اندونزی به شورای همکاری خلیج فارس
اندونزی که یکی از پرجمعیت ترین کشورهای مسلمان نشین محسوب می شود نقش فعالی در سازمان همکاری اسلامی ایفا می کند. این کشور با در نظر گرفتن منافع امت اسلامی در سیاست خارجی خود همواره سعی کرده است تا مواضع معتدلی را در میان اعضای این سازمان اتخاذ نماید. گرچه رئیس جمهور سابق اندونزی عبدالرحمن واحد تلاشی ناموفق برای برقرای ارتباط با اسرائیل غاصب برداشت، اما در ژانویه 2006 روابط رسمی بین اندونزی و رژیم اشغالگر قدس به طور کلی قطع گردید.
اندونزی در تجاوز آمریکا به عراق در نشست سازمان همکاری اسلامی در کوالالامپور مخالفت خود را با این تجاوز اعلام کرد. نقش برجسته اندونزی در این بیانیه سبب شد تا موقعیت اندونزی در سازمان همکاری اسلامی به گونه دیگری نگریسته شود. در دو دهه نخست روابط اندونزی با سازمان مذکور تا دهه 1980 روابط این کشور با اعضای سازمان همکاری اسلامی چندان قوی نبود. برخی از سیاستمداران منطقه چنین القا می کردند که توسعه همکاری اندونزی با کشورهای اسلامی سبب تضعیف روابط با کشورهای غربی می گردد و دارا بودن حداقل روابط با سازمان همکاری اسلامی برای ایجاد تعادل بین روابط سیاسی اندونزی با کشورهای غربی ضروری می باشد. علاوه بر حساسیت روابط اندونزی با غرب و آمریکا یک نوع ضعف عملکرد در سازمان مذکور مشاهده می شد که مصوبات آن سازمان عموما فاقد ضمانت اجرائی بودند و از طرف دیگر کشورهای عضو آن سازمان به دو بلوک با دیدگاههای متفاوت نسبت به سیاستهای غرب و آمریکا تقسیم می شدند و این اختلافات داخلی سبب می گردید تا سازمان همکاری اسلامی نتواند در صحنه بین المللی اسلامی و دفاع از حقوق مسلمانان در جهان نقش مؤثری ایفا کند. همین عدم انسجام اعضای سازمان سبب شد تا اندونزی منافع استراتژیک خود را با سازمان همکاری اسلامی پیوند نزند و مواضع مستقل خود را در مسائل بین المللی داشته باشد. برخی از تحلیل گران سیاسی سازمان همکاری اسلامی را همچون شیر بی دندانی فرض می کنند که پیوند منافع ملی و اسلامی اندونزی با این سازمان چندان مفید به نظر نمی رسد و به همین علت مواضع سازمان مذکور در اولویت سیاست خارجی اندونزی ارزیابی نمی گردد. اندونزی علی رغم روابط دیرینه و تاریخی اندونزی با مسلمانان جهان بویژه اعضای سازمان همکاری اسلامی سعی کرده است تا روابط خود را غرب را نیز بهبود بخشد. جهت گیریهای اندونزی در جنبش عدم تعهد در مقایسه با جنبش عدم تعهد از وزن کمتری برخوردار است و عدم پیوستگی شدید اندونزی با کشورهای عضو سازمان همکاری اسلامی از این جهت نیز ارزیابی می گردد که اندونزی نمی خواهد کشورش محل تاخت و تاز جریانهای افراط گرای دینی وابسته به کشورهای عربی عضو سازمان همکاری اسلامی باشد. با پایان یافتن جنگ سرد و بروز تغییرات در نقشه سیاسی جهان تغییرات اندکی در نوع رویکرد اندونزی به سمت سازمان همکاری اسلامی و توسعه همکاریها در اواخر دهه 1980 مشاهده شد. در دوران پس از جنگ سرد تبلیغات گسترده ای توسط رسانه های غربی در معرفی چهره خشن اسلام به مردم جهان انجام شد. نقطه عطف روابط اندونزی با سازمان همکاری اسلامی زمانی بود که اندونزی از اعضای سازمان مذکور خواست تا چهره اسلام را در جهان بهبود بخشند.
جوکو ویدودو Joko Widodo، رئیس جمهور اندونزی در نخستین سفر خاورمیانه ای خود عازم سه کشور از اعضای شورای همکاری خلیج فارس یعنی عربستان، قطر و امارات متحده عربی شد تا در خصوص جذب سرمایه و همکاری های اقتصادی با مقامات این کشورها رایزنی کند. این نخستین سفر منطقه ای جوکو ویدودو پس از تصدی ریاست جمهوری کشور 250 میلیون نفری مسلمان در جنوب شرق آسیا از پاییز سال 1393 تاکنون است. بنا به اعلام وزارت امور خارجه اندونزی دستور کار اصلی رئیس جمهوری این کشور در سفر چهار روزه مسائل اقتصادی از جمله فرصت های تجاری و سرمایه گذاری است. عربستان سعودی بزرگترین شریک تجاری اندونزی در خاورمیانه، امارات بازار اصلی صادرات مختلف اندونزی و قطر بزرگ ترین کشور سرمایه گذار خاورمیانه در اندونزی به شمار می روند. از اهداف مهم رئیس جمهور اندونزی جوکو ویدودو تشویق عربستان سعودی، امارات و قطر برای سرمایه گذاری مستقیم در بخش های زیربنایی و مالی اندونزی بوده است. یکی از مسائل مهم اندونزی در کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس حضور 1 میلیون و 400 هزار کارگر مهاجر اندونزیایی می باشد که اندونزی در مذاکرات با اعضای آن شورا خواستار حل و فصل آنها می باشد. با توجه به بحرانهای اقتصادی جنوب شرق آسیا اندونزی به دنبال جذب سرمایه از کشورهای شورای همکاری خلیج فارس و توسعه صادرات به آنها می باشد.
بدرفتاری کارفرمایان و اخراج کارگران اندوزیایی از عربستان سبب شده است تا مقامات اندونزی اعزام کارگر به عربستان را متوقف کنند. محمد حنیف ذاکری وزیر نیروی انسانی اندونزی اعلام کرده است که این گونه شرایط باعث نگرانی کارگران اندونزیایی شده و از طرفی باعث بروز مشکلات زیادی از جمله تخطی از حقوق کارگران و حقوق بشر شده است.
شرکتهای NBD و PJSC امارات درصدد سرمایه گذاری به مبلغ 300 میلیون دلار در یک بانک جدید التأسیس یا کسب سهام در یک بانک اسلامی اندونزی برآمده است. اندونزی نیز می خواهد شعبی از بانک توسعه اسلامی را که دفتر مرکزی آن در عربستان است تا سال 2016 افتتاح کند. این سرمایه گذاریها می تواند اندونزی را در تحقق اهداف خود برای تبدیل شدن به قطب آسیایی بانکداری اسلامی با دو هزار میلیارد دلار سرمایه در این صنعت یاری کند. امارات در حالی در تلاش برای ورود به بانکداری اسلامی اندونزی است که کویت نیز در تلاش است عملیات بانکداری اسلامی خود را در مالزی، جایی که بحرین حضور خود را مستحکم کرده است، تقویت کند. جریان سرمایه گذاری کشورهای خاورمیانه در اندونزی که سال جاری در مقایسه با سال پیش از آن حدود 18 درصد از دارایی های بانکداری اسلامی خود را از دست داده است، نقش حیاتی دارد. ارزش دارایی های بانکداری اسلامی اندونزی تا ماه می سال 2015 به حدود 15 میلیارد دلار رسید که این رقم برای مالزی حدود 130 میلیارد دلار گزارش شده است.
واژگان کلیدی: اندونزی، شورای همکاری خلیج فارس دکتر علی اکبر ضیاییروابط اندونزی و کشورهای شورای همکاری خلیج فارس، سیاست خارجی اندونزی، اندونزی و اعراب، روابط اندونزی با عربستان
