آسیای مرکزی و قفقاز با توجه به حضور همسایگانی از ایران در این منطقه همواره دارای اهمیتی گسترده بوده است . در این بین در سال 1394 کشورهای آسیای مرکزی و قفقاز عملا فراروی تحولات و گاه بحران هایی داخلی و منطقه ای فراوانی بوده اند.گفتگوی زیر به بررسی مهمترین تحولات ژئوپلتیکی، سیاسی، اقتصادی و امنیتی آسیای مرکزی و قفقاز می پردازد.
واژگان کلیدی: آسیای مرکزی، قفقاز، مهمترین تحولات ژئوپلتیکی، سیاسی، اقتصادی و امنیتی آسیای مرکزی و قفقاز
مرکز بین المللی مطالعات صلح: مهمترین تحولات ژئوپلتیکی، سیاسی، اقتصادی و امنیتی آسیای مرکزی و قفقاز در سال 94 چگونه بوده است؟
در قفقاز مهمترین مسئلهای ورود نیروهای بنیادگرا عموما از حوزه سوریه یا عراق به قفقاز و یا خروج آنها به قصد سوریه یا عراق بوده است. بنابراین مهمترین مسئلهای در منطقه قفقاز شمالی و جنوبی درسال گذشته مسئله امنیتی بوده است. در منطقه آسیای مرکزی در کشورهای تاجیکستان و ازبکستان هر چند مسئله ورود و خروج به قصد کمک به داعش را به صورت برجسته مطرح میکردند، اما به نظر من مهمترین مسئله ای در این منطقه در سال گذشته وجود داشت مسئله اقتصادی بود. به عبارت دیگر بیشتر اتفاقاتی در آن منطقه پیمانهای اقتصادی و امنیتی بود با محوریت دوری و نزدیکی به چین انجام میشد و آسیای مرکزی و قفقاز از این جهت شرایط خوبی داشت. مضاف بر اینکه اتفاقاتی نیز در سال گذشته رخ داد. به عنوان مثال در منطقه آسیای مرکزی ما شاهد اتفاقات تثبیت دموکراسی نبودیم. برخلاف سال های گذشته که شاهد رویدادهای بودیم که رویکرد دموکراسی دیده میشد. اما در آسیای مرکزی رویکردی مانند تثبیت دموکراسی مثل انجام اصلاحات قابل توجه یا انتخاباتی که در آن به قدرت خوبی انتقال داده باشد و یا واگذاری را نمی بینیم. منتهی در منطقه آسیای مرکزی اتفاقات منجر به دموکراسی را شاهد نبودیم اما حداقل در قفقاز جنوبی در منطقه آذربایجان و ارمنستان انتخاباتی را شاهد بودیم که در منطقه ارمنستان شیفت و یا تحول قدرتی تا حدودی در ساختارهای قدرت آن رخ داد. در منطقه چچن هم جابهجاییهای قدرت تا حدودی در ساختار گزارش شد. به نظر میرسد تحولات سیاسی اجتماعی وضعیت قفقاز در سال گذشته در آسیای مرکزی اینچنین بوده است.
مرکز بین المللی مطالعات صلح: حضور و نفوذ قدرتهای عمده روابط بین المللل در قفقاز جنوبی و آسیای مرکزی در یکسال گذشته چگونه بوده است؟
منطقه قفقاز پیرو روابطی که گرجستان و آذربایجان با قدرت های اقتصادی آمریکا، روسیه و اروپا دارند ما در منطقه آذربایجان به ویژه و بعد از آن در قفقاز شاهد تحولات اقتصادی به مانند گذشته وجود داشت اما در گرجستان مقداری کمتر شده بود اما نسبتا با یک روند معمولی ادامه داشت هر چند بحرانهایی جهانی و منطقه ای بر روی اقتصاد منطقه تاثیر گذاشت اما در مورد آذربایجان به نسبت خوب بود. و مانند سالهای قبل پیشروی داشتند. اما در قفقاز شمالی هم وضعیت قابل تعریفی نبود اما با وضعیتی که در روسیه به وجود آمد رکود سابق با شدت بیشتری ادامه پیدا کرد. در آذربایجان وضعیت اقتصادی کمی بهبود پیدا کرده است. در سال گذشته ثباتی به وجود آمد و ادامه ثبات دنباله داری از سالهای قبلی بوده است و در کشورهایی مثل قزاقستان که وضعیت رشدشان ادامه دار بود و در مناطقی که به صورت کجدار و مریز پیش میرفتند مانند ازبکستان و سایر جمهوریها حتی تاجیکستان و قرقیزستان حداقل به دلیل نبود بحرانهای خیلی بزرگ اگر وضعیت اقتصادیشان خیلی بهتر نشده باشد بدتر هم نشد. در این میان وضعیت ازبکستان و گرجستان وضعیت قابل قبول بود و ترکمنستان نیز در راستای سیاستهای خود تا جایی که سیاست های داخلی اجازه میداد که از حالت بستهشان خارج شوند توانست وارد پیمانها شود و از وضعیت نسبتا قابل قبولی برخوردار شود. در این بین در قفقاز ، گرجستان و آذربایجان خیلی هدفی برای نفوذ قدرتهای مختلف هستند و ارمنستان کشوری است که روابط خود را به صورت متعادل با روسیه و ایران حفظ میکند. به همین دلیل خیلی در منطقه نفوذ واقع نشده است ولی آذربایجان و گرجستان، گرجستان به دلیل سیاستهای دوریاش از روسیه و آذربایجان به خاطر سیاستهای دوریاش از ایران شاهد هستیم که قدرتهای بزرگ امنیتی در این دو کشور حضور دارند. در منطقه آسیای مرکزی هم پایگاه اصلی قدرتهای بین المللی هم به نوعی قزاقستان است. در تاجیکستان به دلایلی روسیه توانسته از جمله اینکه دامنه مقابله با داعش و تقویت دولت سکولار آنجا قدرت بگیرد. در قرقیزستان به خاطر وضعیت اقتصادی و امنیتی (که به نوعی متاثر از اقتصاد نابهسامان آن است) قدرتهای مختلف منطقهای به دنبال اعمال نفوذ هستند. در ازبکستان هم به نوعی کشورهایی درگیر بر سر قدرت چین به دنبال جایپای نفوذ میگردند. در منطقه آسیای مرکزی از نظر نفوذ قدرتها به جز درگیری که روسیه، چین و آمریکا و ناتو بر سر اینکه چه کسی در این منطقه قدرت برتر باشد و به نوعی درگیریهایی ( ادعای قدرتی چین برای اینکه مرزهای خودش را در اختیارخودش قرار دهد و مانع از نفوذ کشورهای دیگر در این منطقه شود) چین را به نوعی تهدید کنند شاهد آن بودیم که به نوعی پاکستان و افغانستان هم نگاه به آسیای مرکزی داشتند. در واقع افغانستان هم به دلیل مسائل داخلی و هم به خاطر اینکه پایگاهی برای پاکستان و آمریکا که از طریق آن بتواند در منطقه آسیای مرکزی نفوذ کند که ما شاهد آن بودهایم که به نوعی آنها چشم به این منطقه دوختهاند. چنانچه در پیمان شانگهای طرح اینکه پاکستان و هند در این پیمان پذیرفته شود عنوان شد.
مرکز بین المللی مطالعات صلح: روابط ایران با آسیای مرکزی و قفقاز جنوبی در یکسال گذشته چگونه بوده است؟
روابط ایران با آذربایجان پیرو توسعه ای در یکی دوسال گذشته شاهد آن بودهایم تحت تغییر سفیر بوده و ما دیدهایم که علاوه بر بسیاری از تنشهایی چندین ساله به خاطر نبود مدیریت خوب از طریق سفارتهای دو طرف به حداقل رسیده و به همکاری های خیلی خوبی منجر شده که آخرین آن را در زمینه مسائل سیاسی و مرزی برجسته بود و سفرهایی که در این مورد انجام شد. در این میان روابط ایران و گرجستان از اوج قبلی کاهش پیدا کرده ولی ما شاهد آن بودیم که زمینه های خیلی خوبی برای همکاری دو کشور وجود دارد. در مورد ایران و ارمنستان رابطه خیلی خوبی هم در زمینه های اقتصادی و هم در زمینه های نظامی، سیاسی و امنیتی داشتیم و روابط همچنان ادامه پیدا کرده است. در منطقه آسیای مرکزی بسیاری از روابط ایران با آن منطقه تحت تاثیر مسائل تحریم بسیارکم دامنه شده (به خاطر اینکه آن کشورها پیرو مسائل تحریم تحت فشار بودند) به نتیجه نمیرسید ، بعد از لغو تحریم شروعی برای بهبود روابط اقتصادی داشته ایم که هنوز نتیجه مشخصی ندیدهایم ولی امیدواریم در سال آینده شاهد آن باشیم.
