مرکز بین المللی مطالعات صلح – IPSC
تحولات و تنش های اخیر در روابط ایران و عربستان ابعادی دیگر به خود گرفته است. در این بین برای بررسی آینده روابط ایران و عربستان و نقش متغیرهای دخیل گفتگویی با دکتر علی اصغر زرگر داشته ایم.
واژگان کلیدی: چهار چالش بنیادین در روابط ایران و عربستان ، رویکرد بازیگران به تنش ایران و عربستان، چالش ، ایران و عربستان
مرکز بین المللی مطالعات صلح: چه عوامل گوناگونی در حوزه ی داخلی، منطقه ای، بین المللی به افزایش تنش میان ایران و عربستان کمک می کند؟
روابط ایران و عربستان و تیرگی این روابط به یک سری عوامل بستگی دارد، که تازگی ندارد یعنی مربوط به امروز نمی شود، یعنی چند نوع چالش را در روابط ایران و عربستان می توان نام برد. در واقع این امر به قبل بر می گردد ولی در طی چند سالهای اخیر تشدید شده است. یکی در حوزه ی مسائل امنیتی منطقه ، دوم در رابطه با مسئله ی انرژی ،. سوم مسئله ی چالش مذهبی است و نهایتا علاوه بر سه عاملی که ذکر شد، مسئله ی تفوق و برتری جویی در منطقه است. این چهار عامل چالشی موجب شده که این موضوع تشدید و به تیرگی روابط بینجامد. در رابطه با مسئله ی عامل امنیتی، عربستان، معمولا رابطه ی نزدیکی با آمریکا دارد. آمریکا پایگاه هایی را در آنجا قرار داده و تحت چتر امنیتی آمریکاست . در حالی که نظر ایران این است که قدرت های فرا منطقه ای باید از منطقه خارج شود، و تحت رهبری ایران و یا با کمک کشورهای منطقه، امنیت حوزه ی خلیج فارس حفظ شود. این چالش بین طرفین وجود دارد. لذا جهت گیری های سیاست خارجی آن ها کاملا متفاوت است. هر دو کشورها عضو کشورهای غیر متعهد ها هستند، ولی در عین حال جهت گیری سیاست خارجی آن ها متفاوت است. در واقع عربستان با توجه به پایگاه های نظامی که در اختیار آمریکا قرار داده و رابطه ی نزدیکی که دارد ، جهت گیری کاملا غربی و آمریکایی دارد، ایران بر عکس به عنوان کشور غیر متعهد ، در واقع دشمنی آشکاری با حضور آمریکا و قدرت منطقه در آمریکا دارد. دومین چالش مسئله ی انرژی است. در مسئله ی انرژی عربستان دارای منابع غنی نفتی و به عنوان عضوی در اوپک با توجه به سیاست های کلی غرب آمریکا به صورت نیابتی، گاهی چالش ایجاد می کند. با توجه به اشباع بازار توسط عربستان و سیاست های خاص انرژی ریاض موجب شده که قیمت نفت کاهش پیدا کند، و هدف تضعیف پایه های اقتصادی ایران بوده است. چالش دیگر چالش مذهبی است. عربستان خود را ام القرا کشورهای اسلامی می داند در واقع خود را به عنوان پشتیبان سنت و سنی ها قلمداد می کند و با وجود مدارس مذهبی و … ، سعی کرده خود را به عنوان مرکز جهان سنت قلمداد کند و در مقابل شیعه قرار بگیرد. این چالشی از تاجیکستان تا ترکمنستان و افغانستان ،عراق و سوریه و…. شمال آفریقا، جبهه گیری مذهبی و چالش مذهبی برای ایران به وجود آورده است. در این بین ایران هم به عنوان پشتیبان شیعه و تشیع خواه ناخواه در مقابل این چالش قرار گرفته است. چالش دیگر برتری جویی است. عربستان با توجه به این که یک امپراتوری و با داشتن منابع عظیم نفتی و با توجه به پترو دلار و سرمایه گذاری و کمک هایی که به کشورهای مختلف در شمال آفریقا ، آسیای میانه و … توانسته است که در واقع، سیاستی در پیش گیرد و در مقابل ایران و نفوذ ایران قرار گیرد. کاهش نفوذ ایران، و تفوق و برتری جویی چالشی را با ایران ایجاد کرده است. امروزه این چهار چالش و چهار مولفه است که تشدید شده و بنابراین روابط با عربستان را به وضعیت امروزی کشانده است.
مرکز بین المللی مطالعات صلح: در چه شرایطی ممکن است عربستان بر دامنه ی تنش بین ایران و عربستان بیفزاید؟
من فکر نمی کنم که نه عربستان و نه ایران بخواهند خیلی به این تنش دامن بزنند، اما منتهای تنش در حال حاضر وجود دارد. هر چند عربستان کشور همسایه ی ایران است و در خلیج فارس در همسایگی ما قرار دارد، جدا از این هر چند عربستان از نظر نیروی نظامی به جز تفوق و برتری در نیروی هوایی از نظر نیروی دریایی و زمینی نیروی نظامی فائقه ای ندارد و برتری ندارد. در یمن 7 ماه است که شیعه ها را بمباران می کنند ولی از نظر نیروی زمینی علی رغم این که از سودان و جاهای مختلف نیرو آورده اند، نتوانستند کشور یمن را با عنوان یک کشور دارای ارتش منظم و قدرتمند، از پا درآوردند و یا بخش مهمی از سرزمین را اشغال کنند. در واقع در مسائل نظامی بمباران هوایی برای این است که پایگاه های نظامی را از بین ببرند و نیروی زمینی آن کشور را اشغال کند. لذا اگر به برخورد نظامی هم برسد ، زیر ساخت های عربستان خیلی سریع نابود می شود . بنابراین چنین جنگی اتفاق نخواهد افتاد. به دلیل این که آمریکایی ها به عنوان یک قدرت در منطقه هستند، و پایگاه های زمینی و هوایی دارند و ایران هم به این موقعیت آمریکایی ها در منطقه کاملا آگاه است، لذا هرگونه برخوردی در منطقه پای قدرت های فرا منطقه ای را به میان می کشد و ایران هم در موقعیتی نیست که به برخورد نظامی فکر کند. منتهای تیرگی روابط بین دو کشور به وجود آمده و انعکاس های آن را در سایر کشور ها چون در عراق در جنگ داخلی و در سوریه و در سایر کشورها هم خواهیم دید.
مرکز بین المللی مطالعات صلح: چه بازیگرانی(منطقه ای و بین المللی) از افزایش تنش بین ایران و عربستان استقبال می کنند و یا آن را قبول ندارند؟
به نظر من آمریکایی ها در حال حاضر از این تنش نه سودی می برند و نه می خواهند که از این حادتر شود. به عبارت دیگر آمریکایی ها به گونه ای از سیاست های عربستان و گروه جدیدی که روی کار آمده اند، دل خوشی ندارند. بنابراین آماده ی پذیرش بحران بیش از اندازه در حوزه ی خلیج فارس نیستند. احتمالا آمریکایی ها می خواهند مسئله ی عراق و سوریه را به گونه های مسالمت آمیز، حل کنند. چون اگر بیش از این حادتر شود، پای روسیه به عراق باز می شود. بنابراین، نمی خواهند بیش از اندازه به نفوذ روسیه در منطقه ببینند. لذا می خواهند این قضیه را به گونه هایی حل و فصل می کنند و نمی خواهند عربستان بیش از این ، در تیرگی روابط با ایران زیاده روی کند.
مرکز بین المللی مطالعات صلح: نظر اتحادیه ی اروپا، روسیه، چین چگونه است؟
روس ها و چین ها هم به نظر نمی رسد از این بحران سودی ببرند، روس ها هم تمایل ندارند تیرگی روابط حد بالایی از تنش را در منطقه بگیرد، (درست است روسیه با ایران روابط خوب دارند) ولی در عین حال به نظر نمی توانند در کنار ایران (آنگونه که باید و شاید گیرند) می خواهند با عربستان رابطه ی خود را داشته باشند. چون عربستان هم خواه ناخواه یک بازیگر مهمی است، لذا روس نمی خواهند عربستان را از خودشان برنجانند و نقش میانجی گری دارند. همچنین اتحادیه ی اروپا با توجه به این که بیش از حدود 40 درصد نفت به خلیج فارس بستگی دارد و علاوه بر این ها احتمالا می خواهد از نظر منابع گازی و منابع انرژی خود ، مقداری وابستگی خود را به روسیه کم کند ، هر گونه تشنجی که موجب یک برخورد نظامی شود و برای مدتی منطقه را دچار تنش کند، به نفع اروپا نیست. به نظر من چون زندگی اروپایی ها به تجارت با مناطق دیگر بستگی دارد نمی خواهند این وضعیت را بدتر کنند. خصوصا قیمت نفت هم که در حال کاهش است به نفع اروپاست که این اقتصاد ورشکسته و اقتصاد بد خود را ترمیم کند، به نظر نمی آید که بیش از این بخواهد مواد غیر نفتی خود را بالا ببرد .
مرکز بین المللی مطالعات صلح: ترکیه و اسرائیل چه نگاهی به افزایش تنش دارند؟
همیشه یک ادعای تفوق طلبی بین عربستان ، ایران و ترکیه جود دارد. ترک ها می خواهند به نوعی نفوذ ایران را در منطقه محدود کنند. بنابراین به نظر می آید از لحاظ نظری با عربستان سعودی همراه هستند. می خواهند با عربستان سعودی همگام حرکت کنند . خصوصا در رابطه با سوریه و عراق و مسئله ی عراق و سوریه را به نفع خود و به ضرر ایران تمام کنند. اینجاست که به نظر می آید ترکیه مخالفتی با این تشنج ندارد. ترکیه شاید از این تیرگی روابط مقداری هم نفع ببرد. گذشته از این سیاست کلی اسرائیل این بود که ارتش های عربی از سوریه گرفته تا مصر و عراق را از بین ببرد. این سیاستی است که قبلا طراحی شده بود. ایران هم جزو آن بود. هر چه کشورهای اسلامی تضعیف شوند، کشورها درگیر جنگ و تفوق طلبی ها و … شوند و هر چه روابط آن ها تیره تر شود و همدیگر را تخریب کنند، اسرائیل از آن نفع می برد. این سیاست کلی اسرائیل است. آن ها معتقدند مسلمان ها هر چه که با هم درگیر شوند و به ضرر همدیگر کار کنند به نفع دشمن و اسرائیل است . لذا اسرائیلی ها از تمام این تیرگی های روابط در حوزه ی جهان اسلام خواه ناخواه به نفع خود بهره برداری می کنند و این فرصتی است برای آن ها. اگر آتش اختلاف مرتفع هم نشد و همین طور ساکت هم باشند آن ها باز هم از قضیه منتفع می شوند.
