کارشناس مسائل روسیه
مرکز بین المللی مطالعات صلح – IPSC
هند و روسیه نشست دوجانبه سران را از سال 2000 به طور متناوب در دهلی نو و مسکو به منظور بررسی و تقویت روابط دو کشور در زمینه های گوناگون نظامی، تجاری و سرمایه گذاری برگزار می کنند.در سفر ۲ روزه نخست‌وزیر هند به روسیه برای شرکت در نشست سالانه ۲ کشور ۱۶ توافقنامه به امضاء رسید.این توافق‌ها شامل ساخت هلیکوپترکامو 226 و نیز ساخت راکتورهای اتمی طراحی شده در روسیه است و نیز روسیه قبول کرده است که حمایت قوی خود را از تقاضای عضویت هند در شورای امنیت سازمان ملل متحد داشته باشد. گفتگوی زیر به بررسی بیشتر ابعاد روابط هند و روسیه پرداخته است.
واژگان کلیدی: ابعاد روابط راهبردی هند و روسیه، ابعاد روابط هند و روسیه، روابط هند و روسیه، هند و روسیه
مرکز بین المللی مطالعات صلح: در وضعیت روابط کنونی هند و روسیه هندی ها چه اهدافی را از گسترش روابط چند جانبه خودشان با روسیه دارند؟
اصولا روابط هند و روسیه سابقه ای دیرینه دارد و این روابط دیرینه از سال 1947 که هند مستقل شده است، به خصوص حزب کنگره رابطه خوبی با روس ها داشته است. اما از سال گذشته که حزب بی.جی.پی، آقای مودی دو مرتبه به قدرت رسید، بحث این بود که آیا رویکرد هند نسبت به سیاست سنتی که نسبت به روسیه داشته است، تغییر خواهد کرد یا خیر. اما با این سفر نشان داده شد که چه حزب کنگره در قدرت باشد، چه حزب بی.جی.پی یا هر حزب دیگری هند هم چنان در چارچوب روابط مستحکم روسیه و هند مسیر خود را ادامه خواهد داد. همان طور که می دانید، هند بعد از فروپاشی شوروی رویکردی به آمریکا پیدا کرد و مذاکراتی را با آمریکا شروع کرد و عملا بازار را باز کرد. بر خلاف سیاست های گذشته که همه تولیدات باید متعلق به هند بود و همه تولیدات هندی باید فقط و فقط در هند ساخته می شد، از بعد از سال 1991 شاهد این موضوع هستیم که هندی ها در را برای سرمایه گذاری کشورهای خارجی باز کرده اند. به همین دلیل، امروزه هند سومین قدرت بزرگ اقتصاد دنیاست. یعنی بعد از آمریکا و چین، هند سومین قدرت است. در حال حاضر آمارها نشان می دهد که هند حتی از آلمان هم بالاتر رفته است. بنابراین در این شرایط هندی ها سیاست خود را بر این موضوع قرار دادند که موازنه مثبت داشته باشند. از یک طرف با روسیه در چارچوب بریکس (یعنی اتحاد چین و روسیه و برزیل و آفریقای جنوبی) و هم رابطه خود را با آمریکایی ها و غرب حفظ کنند. این به نوعی موازنه است چرا که می توانند بهره برداری بیشتری داشته باشند. در همین سفری که آقای مودی به روسیه داشته است، قراردادهایی مربوط به ایجاد راکتورهای هسته ای تولید برق را که قرار شده است چیزی حدود دوازده راکتور برق را روسیه برای هند تولید کند و هم قراردادهای تسلیحاتی در حدود هشت یا ده میلیارد دلار خرید تسلیحاتی جدید داشته باشد. این نشان می دهد که ادامه سیاست های گذشته را برای سلاح های پیشرفته انجام می دهد و در عین حال مناسبات خوبی را هم با غرب و به ویژه آمریکا دارد. یعنی هندی ها موازنه مثبت را دنبال می کنند.
مرکز بین المللی مطالعات صلح: مهم ترین اهداف روسیه از توجه کنونی خودش به این موضوع چیست؟
اولا این که روسیه کلا در یک سیاست نگاه به شرق همیشه سعی کرده است که مناسبات خوبی با هند داشته باشد. از طرف دیگر رابطه خود را با چینی ها نزدیک کرده است. با برزیل در چارچوب برایکس و آفریقای جنوبی داشته است. هند شریک خوبی برای روسیه است. اولا بازار خوبی برای فروش سلاح های روسیه در پنج دهه گذشته بوده است و بزرگترین صادر کننده اسلحه بوده است. (مدت کوتاهی آمریکایی ها این امر را از روس ها گرفتند)، ولی با قرارداد جدیدی که بسته شود، باز هم روس ها مهم ترین متحد نظامی هند در بخش مربوط به صادرات اسلحه خواهند بود. روسیه قرار است که اس 400 را به هندی ها و همچنین ناوشکن های رادارگریز را به هندی ها بدهد. این ها در کنار اقلام دیگری که قرار است روسیه در اختیار هندوستان قرار دهد. به هر حال از نگاه روسیه، هند جایگاه ویژه ای داشته است. هم از این نظر که قدرت بزرگ تعیین کننده و توازن بخش در روابط روسیه و چین است و زمانی که روسیه به هند نزدیک است، دست پرتری در برابر چین و هم چنین در رابطه خود با غرب، دوستی با هند و داشتن رابطه نزدیک با هند می تواند دست روس ها را در مناسبات با غرب بیشتر باز کند. به ویژه این که در کلیه سطوح نیز با یکدیگر رابطه دارند. یعنی هم در موضوعات اقتصادی و هم در موضوعات نظامی و امنیتی بالاترین سطح مناسبات را دارند و می توانیم بگوییم که رابطه روسیه و هند یک رابطه راهبردی است.
مرکز بین المللی مطالعات صلح: مهم ترین نقاط اشتراک منافع روسیه و هند در وضعیت کنونی نظام بین المللی به ویژه در حوزه منطقه خاورمیانه چیست؟
در افغانستان هر دو دیدگاه بسیار نزدیکی به یکدیگر دارند. روسیه و هند در مورد آینده افغانستان اشتراک نظر دارند و هر دو تلاش می کنند که بتوانند در آن جا، جا پای خود را در برابر غرب و به ویژه آمریکا مستحکم کنند. از آن طرف هم پاکستان قرار دارد. بنابراین من فکر می کنم در جایی که دیدگاه بسیار نزدیکی به یکدیگر دارند، افغانستان است. در مسئله مبارزه با تروریسم داعش دیدگاه های هند با روسیه نزدیک است. یعنی ممکن است که هند از سیاست های روسیه در سوریه به طور کامل حمایت نکند، ولی در بحث مبارزه با تروریسم به طور کامل حمایت می کند و دیدگاه های مشترکی با هم دارند. در بحث مربوط به کشمیر، روسیه تقریبا سعی کرده است که از نقطه نظر هندی ها نسبت به دیدگاه پاکستان حمایت کند. اگر چه هیچ وقت به طور رسمی موضوع کشمیر را موضوع داخلی هند بیان نکرده است. ولی به هر حال در مورد کشمیر، دیدگاه های هندی ها را بیشتر محترم به شمار می آورده است. در موضوع نگاه به چین، هندی ها برای روس ها جایگاه بسیار تعیین کننده ای داشتند، چون هند نقش توازن دهنده ای را در روابط روسیه و چین ایفا کرده است. برای روس ها بسیار اهمیت دارد، همان طور که پاکستان برای چین همیشه اهمیت داشته است. از طرف دیگر در مورد رابطه با آمریکا، روسیه هیچ وقت نگران رابطه هند با آمریکا نبوده است، ولی برای روسیه مهم بوده است که این روابط تا کجا پیش می رفته است و در چه سطحی تعریف می شده است. با این حال روسیه انتظار داشت که در مورد اوکراین، هند در ماجرای اوکراین از موضع روسیه حمایت کند که نکرد و عملا در آن قطعنامه پیشنهادی که اوکراین داد، هندی ها رای ممتنع دادند. به هر حال دیدگاه های آن ها در این موارد به این شکل تعریف می شود.
مرکز بین المللی مطالعات صلح: با توجه به وضعیت کنونی روابط و همچنین پذیرش هند به عنوان یک عضو اتحادیه شانگهای، این امر چه تاثیری در همکاری هسته ای و نظامی آن ها می گذارد؟
به هر حال ورود هند به شانگهای، وزن تاثیرگذاری روسیه را افزایش می دهد. زیرا هند روابط بسیار نزدیک تری با روسیه به نسبت چین دارد. به هر حال دو قدرت شانگهای چین و روسیه هستند و ورود هند، توازن را به نفع روسیه تغییر می دهد. البته پاکستان هم تا حدی به نفع چین عمل خواهد کرد. اما این که ورود هند در شانگهای باعث تغییر در سیاست های تسلیحاتی یا هسته ای روسیه شود، بعید است. زیرا هند قبل از اینکه بخواهد وارد شانگهای شود، رابطه خیلی نزدیکی از نظر نظامی و هسته ای با روس ها داشته اند. بنابراین در مدلی که هندی ها در پیش گرفته اند، (با توجه به این که ام پی تی که فرمان پایه مربوط به معاهده هسته ای است را نپذیرفته اند، اما پروتکل الحاقی را پذیرفته است که موضوع بسیار جالبی است) این امر هند را به عنوان یک قدرت هسته ای استثنا نکرده اند. اگر هند ام پی تی را می پذیرفت، مراکز نظامی آن هم تحت کنترل آژانس می رفت. اما پروتکل الحاقی را پذیرفته است تا بتواند قراردادی با آمریکا داشته باشد و نظارتی را بر مراکز هسته ای غیر نظامی خود داشته باشد. یعنی با آمریکایی ها توافق کرده که هند بتواند کمک بگیرد. در حال حاضر که هند پروتکل الحاقی را در بحث غیر نظامی پذیرفته است و در حال اجرای آن نیز می باشد، دست روس ها برای این که بتوانند با هندی ها همکاری اتمی نیز داشته اند، در کلیه سطوح غیر نظامی، بازتر شده است.
مرکز بین المللی مطالعات صلح: آینده روابط روسیه و هند با توجه به وضعیت کنونی نظام بین الملل، به چه سمت و سویی سوق پیدا می کند؟
روسیه تمایل بسیار جدی دارد که روابط خود را با هند روز به روز گسترش دهد. چرا که هند را یک متحد خوب و نزدیک در مقابله با غرب می داند، از طرف دیگر هندی ها به دلیل رشد اقتصادی که داشتند و توانسته اند موقعیت خود را از نظر اقتصادی مستحکم کنند، امروز با دست بازتری وارد معاملات کلان تر در ابعاد مختلف با روسیه خواهند شد. به همین دلیل پیش بینی می شود که در آینده مناسبات روسیه و هند روز به روز گسترش پیدا کند.
