احمد مرجاني نژاد
كارشناس فرهنگي افغانستان
مرکز بین المللی مطالعات صلح – IPSC
مقدمه :
بنابر روایات تاریخی دوشخص در افغانستان مدعی امارت مسلمانان بوده و خودرا «اميرالمومنين » خوانده اند:
- امير دوست محمد خان ؛ براي رهبري در جنگ عليه استعمار انگليس
- ملا عمر ؛ برای ظهور و بروز طالبا ن
شاید در تاریخ تمدن اسلامی ؛ ملا عمر نخستین شخص بي باك و جاهل در برابر القابی چون امیرالمؤمنین و خلیفه مسلمانان باشد . لهذا ادعاي« البغدادی » مبنی بر تشکیل دولت جهانی اسلام و بدست آوردن لقب امارت مسلمانان، به نوعی بهره مندي از حرمتی بود که قبلاً توسط ملاعمر شکسته شده بود.
بخشي از اهداف اصلي نظام سلطه جهاني؛ بويژه آمريكايي ها در ظهور و بروز امارات اسلامي طالبان وگروههاي افراطي ، ايجاد حكومتي ضد ايراني و ضد شيعه در افغانستان بود. به همين علت مخالف پيروزي مجاهدين واسلام گرايان بودند زيرا واهمه داشتند كه حكومتي شبيه ج .ا.ايران در افغانستان شكل گيرد ؛ لذا با ايجاد تفرقه واختلاف بين مجاهدين ، احزاب سني وشيعه ، سعي كردند وجهه جهاد ومجاهدين را مخدوش كنند و سپس با حمايت از گروه طالبان تفكرات خشك؛ افراطي را رواج دهند ، تا ضمن خارج ساختن مقاومت وجهاد اسلامي در افغانستان از سير اصلي ، افراط گرايي را ترويج كرده و اسلام را بد نام سازند. غرب و حكومت ليبرال افغانستان سعي ورزيدند با اشاره به جنگ داخلي در دوره با مجاهدين به علت قدرت طلبي ، مجاهدين را جنگ سالار بنامند و با تحقير آنان مقاومت اسلامي مردم افغانستان را مصادره كنند.
واژگان کلیدی: جمهوري اسلامي افغانستان ، دوران پسا طالبان، افغانستان در دوران پسا طالبان، جمهوري اسلامي افغانستان، پسا طالبان، ملاعمر
طالبان بعد از ملا عمر
در میان گروه های مختلف در افغانستان ؛ طالبان تنها گروهی است که تا کنون دچار انشعاب نشده بود و دلیل این امر به ماهیت تحریک طالبان برمی گردد. تحریک طالبان گروهي عقيدتي افراطي است که محور یک رهبر روحانی گرد آمده اند و بی چون وچرا از رهبر اطاعت مي كنند .
بنابر اظهارات مقامات امنيتي افغانستان ، ملا عمر در ماه حمل ۱۳۹۲ مطابق اپریل ۲۰۱۳ .م درگذشته است. طالبان افغانستان روز چهارشنبه ۳۰ ژوئن مطابق ۷ اسد؛ خبر داد كه رهبرشان دیگر در قید حیات نیست و در همان روز شورای رهبری امارت اسلامی طی یک اعلامیه، از انتخاب ملا اخترمحمد منصور بعنوان جانشین ملا محمدعمر خبر داد. در اعلامیه درج گرديده است كه : در جلسه ای که به منظور انتخاب رهبر جدید برگزار گرديد اعضای شورا شامل علمای کرام، مشایخ و بزرگان امارت اسلامی که از اعتبار شرعی (اهل حل والعقد) برخوردار بودند، ملا اخترمحمد منصور را که از یاران نزدیک ملا محمدعمر و از افراد مورد اعتماد وی بود ؛ به عنوان امیر انتخاب نموده و با وی در جايگاه امیرالمؤمنین (علی السمع و اطاعة) بیعت صورت گرفت و وی نيز به عنوان امیر شرعی، تعهد التزام به شریعت نمود. در اعلامیه مذكور قيد شده است كه مولوی هیبت الله سابق رئیس محاکم امارت اسلامی و ملا سراج الدین حقانی پسر مولوی جلال الدین حقانی به عنوان معاونین امیر انتخاب گردیدند.
در اوایل سال ۲۰۱۴ .م راديو صدای آلمان از قول مقامات افغان خبر داد که طالبان به چند گروه منشعب شده اند که عبارتند از : محاذ فدائی، شورای جهادی مجاهدین، گروه ملا معتصم. در نتیجه ملا محمدعمر اعتبار خود را در میان طالبان از دست داده است. هم چنين خبرگزاری جمهور اخيرا خبر داد که طالبان حداقل به 9 گروه بشرح ذیل تقسیم شده اند:
۱- گروه محاذ فدائی برهبری نجیب الله وردگ
۲- شورای جهادی مجاهدین برای اتحاد و تفاهم
۳- گروه معتصم آغاجان
۴- شورای کویته
۵- دسته کنر ( شامل ملاعبدالوهاب- ملاعبدالستار- علیشاه – آقای احمدی- و… ) .
۶- گروه اکبر آغا.
۷- گروه حقانی.
۸- دسته ای که خلاف موروثی شدن رهبری اند و در رأس آن ملا ذاکر قرار دارد.
9- گروهي كه در صدد هستند تا مولوی عبدالمنان برادر ملا محمدعمر را در رأس کمیسیون نظامی قرار دهند .
البته در جریان انتصاب رهبر جدید طالبان، انتظار می رفت که موضوع پنهان کاری مرگ ملا محمدعمر یکی از مسایل اختلاف برانگیز میان اعضای شورای رهبری طالبان باشد ؛ اما چنین نشد و از فضای جلسه چنین بر می آمد که اکثر اعضای شورای رهبری در مورد سرنوشت ملا محمدعمر و حتی از زمان مرگ وی اطلاع قبلی داشتند اما ترجیح داده بودند که این راز را پنهان نگهدارند.
پيامد هاي مرگ ملا عمر در افغانستان
- تاخیر در جریان مذاکرات صلح
اگر چه بسياري در افغانستان بر اين باور هستند كه : مدیریت و هدايت رهبری گروه طالبان از سوي ژنرال هاي پاكستاني (ISI ) تحقق مي يابد . مذاکرات صلح نیز بازی دیگری از پاکستان در قبال افغانستان است . پاکستان با آوردن مهره های بازمانده طالبان به نهاد هاي دولتی؛ تمرکز خود را در راس گروه های جدید متمرکز خواهد نمود. رویکرد طالبان به همان منوالی که در مذاکرات صلح بود ادامه پیدا خواهد کرد و چیزی تغییر نخواهد کرد.
- ضربه به پیمان‌نامه امنیتی افغانستان و پاكستان
- تداوم ناامنی در افغانستان
- برملايي ناتوانی نیروهای غربی در تامین امنیت افغانستان
معضلات ملااختر منصور
ملااختر منصور اگر چه از سوی شورای رهبری به عنوان رهبر جدید انتخاب شدولي مورد پذیرش برخی از نزدیکان ملاعمر قرار نگرفت.لذا در ايفاي نقش و موقعيت ملا عمر ؛ رد اتهامات توطئه براي قتل ملا عمر و پنهان كردن خبر مرگ وي ؛ مسلما با چالش هايي مواجه خواهد شد. معضلاتي نظير : 1- مبارزه و سرسختی در مسیر دست یابي به اهداف ادعا يي
- مذاکرات صلح با دولت
- به رسمیت شناختن تلویحی دولت مرکزی افغانستان
- انشعاب طالبان و پيوستن برخي جناح ها به ديگر گروه ها
- نفوذ و حضور تدريجي داعش در افغانستان
البته در افغانستان گروه‌های مسلح بسیاری وجود دارند که به دلایل متعدد به ناامنی متوسل شده و علیه دولت مرکزی مبارزه می‌کنند.این گروه‌ها اگر چه رسماً طالب نیستند اما فعالیت‌هایشان در هم سویی با مواضع طالبان تا کنون عامل مهمی در قدرت مندي طالبان بوده است. اعلام مرگ رهبر طالبان آن هم از جانب یکی از گروه‌های کوچک جدا شده از طالبان (محاذ فدایی ) و پیوستن به داعش می‌تواند معادلات را تا حدی به نفع داعش بر هم بزند. اگر چه اين امر می‌تواند به صورت عاملی برای ایجاد هم بستگی بین مدعیان قدرت در درون طالبان نیز در آيد.
موضع گيري حكومت و برخي گروههاي جهادي
پس از تشكيل دولت وحدت ملي ؛ ژنرال « دوستم » معاون اشرف غني ؛ که تا پیش از این، متحد نزدیک رئيس جمهور بود و اشرف غنی پیروزی خود در انتخابات ریاست جمهوري را مدیون آرای بسته بندی شده جامعه« ازبک » مي دانست ؛ دست کم در مورد صلح و سازش و برادر خطاب کردن طالبان؛ نمی خواهد با اشرف غنی هم سويي نمايد . اينك تضادي جدی در مواضع سطوح بالای حکومت دولت وحدت ملي در خصوص جنگ و صلح با طالبان مشاهده مي گردد. ژنرال دوستم، اخیرا با شماری دیگر از فرماندهان جهادي و مهم ضد طالبان متحد شده و پیش بینی می شود اتحاد آنها منجر به ایجاد یک جبهه نظامی نیرومند ضد تروریزم در شمال کشور شود؛ چیزی که به نظر می رسد هرگز مطلوب اشرف غنی و مؤتلفان خارجی او به ویژه امریکا نيست. چنين مي نمايد كه اشرف غنی با توجه به رقابت شدید و فشرده ای که در درون حکومت با عبدالله عبدالله ؛ ریاست اجرایی دارد، نمی خواهد دوستم را از دست بدهد و به همین دلیل، او میان کنترل کژتابی های ضد طالبانی دوستم و هراس از پیوستن او به اردوگاه رقیب، در مخمصه ای پر درد و سر گرفتار شده است.ائتلاف « دوستم – عطا – محقق » نیز بر نگرانی های كاخ رياست جمهوري افغانستان (ارگ ) افزوده و به این معادله چند مجهولی، وجوه تازه ای اضافه کرده است.
