علل و نوع رویکرد رفتاری آژانس بین المللی هسته ای در قبال پرونده ایران – گفتگو با دکتر مهدی مطهرنیا

مرکز بین المللی مطالعات صلح – IPSC

آژانس بین‌المللی انرژی اتمی (IAEA) یک سازمان بین‌المللی است که در سال ۱۹۵۷ برای ترویج استفاده صلح‌آمیز، و جلوگیری از استفاده نظامی، از انرژی هسته‌ای تأسیس شد. اخیرا يوكيا آمانو، مدير كل آژانس بين‌المللي انرژي اتمي بار ديگر اعلام كرد: نمي‌تواند تاييد كند كه فعاليتهاي اتمي ايران تماما صلح‌آميز است.در همین راستا برای بررسی بیشتر علل و نوع رویکرد رفتاری آژانس بین المللی هسته ای در قبال پرونده ایران گفتگویی با دکتر مطهرنیا داشته ایم:

واژگان کلیدی: علل رفتار آژانس بین المللی هسته ای در قبال پرونده ایران، رویکرد آژانس بین المللی هسته ای در پرونده ایران، آژانس بین المللی هسته ای ، پرونده هسته ای ایران

مرکز بین المللی مطالعات صلح: نگاه و رویکرد رفتاری آژانس بین المللی هسته ای در قبال ایران در یک سال گذشته چگونه بوده است؟

وقتی از رفتار صحبت می کنیم باید در قالب شخصیت حقوقی آژانس و اراده آژانس به بررسی بپردازیم، و اگر بخواهیم اراده آژانس رو در بافت متن اراده های متکثر موثر بر آژانس مورد بررسی قرار دهیم ، در واقع کنش آژانس بین المللی انرژی هسته ای در ارتباط با ایران، مطرح می شود .لذا مایل هستم ، بین رفتار و کنش تفاوت قائل شوم .رفتار آژانس یک رفتار تخصصی است . آژانس تلاش دارد تا در مسیر مسئولیت های تعریف شده خود در هدف گذاری های تعبیه شده ، برای دستیابی به امنیت استفاده از انرژی هسته ای در سطح بین المللی با سه هدف گذاری عمده و کلان عمل کند.

• جلوگیری از گسترش افقی تسلیحات هسته ای
• اجرای پادمان یا نظام حفاظتی هسته ای
• جلوگیری از گسترش عمودی سلاح های هسته ای در جهان است.

لذا رفتار آژانس باید منطبق با هدف گذاری فوق، ایجاد فضای مناسب در فضای بین المللی برای رسیدن به این اهداف در قالب های تعریف شده ی ساختار آژانس و کارکرد های تعریف شده برای ساختار، با معرفی برنامه ریزی شورای حکام باشد. در این چارچوب اصولا باید رفتار آژانس نسبت به جمهوری اسلامی ایران در سال گذشته به واسطه کم شدن فشار های کنش محور بر آژانس در چارچوب دیپلماتیک هسته ای و گرایش ایران به تمایل سازنده و استفاده از مذاکره برای رسیدن به هدف مدیریت بحران، شایسته تر و بهتر شده است. اما در همین حال کنش آژانس، یعنی اعمال تعریف شده آژانس در ارتباط با دیگر بازیگران در چارچوب تاثیر وتأثرات متقابلی که از منابع قدرت دیگر می پذیرد تا حدودی نوسان داشته است . اما در مجموع این معنا نیز به واسطه آنچه که باید دیپلماسی هسته ای ایران نامید، و این دیپلماسی این بار با توجه به تیم متخصص مذاکره کننده (به جای ایجاد فضای اعلام مواضع ،به طرف رسیدن به حقوق هسته ای و تثبیت آن از طرف مذاکره حرکت کرد،) موجب شد آژانس نیز در مسیر یک حرکت مثبت در جهت راستی آزمایی حرکت کند. نمونه بارز آن را همکاری آژانس با ایران بعد از ژنو- 3 در ارسال بازرسان و اعلام رسمی نظر بازرسان در کوتاهترین مدت ، برای اجرای تعهدات طرف مقابل یعنی اروپای متحد و ایالات متحده آمریکا، در ارتباط با توافق نامه ژنو-3 می توان ملاحظه کرد. لذا باید بگوییم آژانس در رفتار خود در سال گذشته به نسبت سال های قبل در مسیر مثبت تری قرار گرفت.این نیز ناشی از تحرکات دیپلماتیک ایران از یک سو و از سوی دیگر کاهش رفع تنش میان ایران و قدرت های موجود در قالب کشور های پنج به علاوه یک بود.

مرکز بین المللی مطالعات صلح: با توجه به وضعیت کنونی و موضع گیری آقای آمانودر شرایط اخیر آیا می توان گفت آژانس حرف های دو پهلو می زند و یا به نوعی در بعضی مواقع سیاسی کاری می کند؟

آژانس باید تخصصی سخن بگوید .در مقام تمثیل یک فقیه می تواند بگوید چه چیز حرام چه چیز حلال است، اما نحوه استفاده از فتوای فقیه در قالب های گوناگون فرهنگی متفاوت و عمل به آن و برداشت های متفاوت از آن، در ارتباط با مخاطبان را باید مورد نظر قرار داد. آژانس از یک سو باید از منظر فنی و تخصصی یک موضوع را در قالب معرفت شناسی اثبات گرا یا ابطال گرا بیان کند. لذا نمی تواند اثبات کند که ایران به دنبال سلاح هسته ای است و همچنین نمی تواند ادعای دیگران را بر اساس نیت خوانی های تهمت محورانه یا اتهام محورانه بر علیه جمهوری اسلامی ایران، باطل اعلام کند. از این رو در فضای ما بین یک حقیقت، یعنی نرفتن ایران به سمت سلاح هسته ای و یک واقعیت، و آن نیز انگشت اتهام به نیت ایران در رسیدن به انرژی هسته ای صلح آمیز از سوی قدرت های بزرگ، آژانس همواره سعی می کند با دو پهلو صحبت کردن، در فضای میانه این حقیقت و این واقعیت حرکت کند. لذا معتقد هستم آژانس تلاش دارد در این چارچوب به گونه ای دو پهلو، از مسیر فشارهای موجود در فضای ما بین این حقیقت و این واقعیت خود را نجات دهد.

مرکز بین المللی مطالعات صلح: با توجه به وضعیت موجود مهمترین چالش ها و اختلافات ایران با آژانس هسته ای چه می باشد؟

آنچه که در باب آژانس وجود دارد ،تلاش ایران برای اثبات، حقانیت ایران در عدم تلاش برای رسیدن به انرژی هسته ای غیر صلح آمیز است. مطالعات ادعایی که، در ارتباط با ایران مطرح بوده، و ایران هیچگاه آنها را به طور رسمی نپذیرفته است ودر قالب های گوناگون، چندین بار مطرح شده اند. به گونه ای که در مذاکرات نیز ما ، با شش مسئله اساسی در قالب چالش های فرا روی پرونده ی هسته ای ایران با آژانس بین المللی انرژی هسته ای ، به مذاکره نشستیم و توانسیتم اثبات کنیم که جمهوری اسلامی ایران به دنبال ایجاد فضای نامناسب برای رسیدن به سلاح هسته ای نیست و آن را هیچگاه به عنوان هدف گذاری های خود در برنامه ی هسته ای خود دنبال نکرده است. لذا ما شاهد نوع برخورد آژانس در این مسیر بودیم . که به هر ترتیب نشان می دهد که جمهوری اسلامی ایران ،همکاری های فزاینده ای با آژانس داشته است و خواهان تایید تحرکات ، قانون محورانه ایران در دستیابی به انرژی هسته ای هستیم.

مرکز بین المللی مطالعات صلح: با توجه به وضعیت کنونی نگاه آژانس به مذاکرات هسته ای ، تا چه میزان نگرش مقامات آژانس بر مذاکرات هسته ای در حال حاضر تاثیرگذار است؟

به هر ترتیب پرونده هسته ای ایران از مرز های امنیتی نظامی به مرز های سیاسی حقوقی بازگشته است و از مرز های سیاسی حقوقی به حوزه و شعاع حقوقی فنی ارجاع پیدا کرد. بعد از تفاهم نامه لوزان ، ما شاهد ایجاد فضای مثبت در جهت اولویت یابی بحث های فنی ، در جهت شکل بخشی به محتوای گذاره های حقوقی هستیم . امروز اگر گزاره های حقوقی برای توافق نامه های جامع هسته ای نگاشته می شود، این توافق نامه های حقوقی باز تعریف محتواهای فنی در قالب گذاره های حقوقی ،برای شکل دادن و محتوا بخشیدن به توافق نامه نهایی است . لذا امروز وجه فنی می تواند به عنوان آرایش محتوایی توافق نامه نهایی و وجه حقوقی به عنوان آرایش شکلی آن استفاده شده است. لذا باید بگویم که در این زمینه باید جایگاه رویکرد های فنی را محتوا ساز، توافق نامه جامع هسته ای از نظر شکل حقوقی در آورد.

مرکز بین المللی مطالعات صلح: آینده رویکرد آژانس در قبال مسئله ایران در پیشبرد توافق هسته ای چیست؟

به هر ترتیب آژانس تلاش خواهد کرد در چارچوب توافق نامه هسته ای به عنوان مهمترین ابزار راستی آزمایی در ارتباط با پرونده هسته ای ایران وارد عمل شود. چرا که بخش مهمی از تعهدات ایران متوجه بازرسی های آژانس است و از این جهت باید بگوییم آژانس ، جایگاه مهمی را در مسیر ایجاد فضای مناسب برای ایران در دستیابی به انرژی هسته ای صلح آمیز با تاکید بر غنی سازی اورانیوم در داخل کشور دارد.

مرکز بین المللی مطالعات صلح: با توجه به وضعیت کنونی تا چه میزان بازیگران اروپایی و غربی می توانند روی آینده کنش آزانس در پرونده هسته ای ایران تاثیر گذارند؟

باید پذیرفت که نهاد های بین المللی در عین حال که شخصیت حقوقی دارند و رسالت نهادینه شده برای خود در نظم بین المللی و نظام جهانی قائل هستند، نیازمند پشتیبانی های کشورهای عضو هستند و هر چه این پشتیبانی ها از طرف کشور های عضو به طور رسمی تر و آشکار تر و در عین حال موثرتر از منظر مالی صورت پذیرد، میتوان گفت تاثیرات قابل توجهی بر رویکرد های آژانس از منظر غیر رسمی داشته باشند.این امر طبیعی است که هر سازمان و نهادی که وابستگی مالی به اعضا دارد و این اعضا قدرت های متکثر، با میزان های متفاوت توان مالی در جهت مدیریت این نهاد ها هستند، هر نهادی که بالاترین میزان کمک را به یک مجموعه تعریف شده ی هدف مند دارد را بدست آورد بهتر می تواند تاثیرات به سزا تری بر روی آن باقی بگذارد. این یک واقعیت است که نمی توان از آن گریز گرد، اما نباید فراموش کنیم که نهاد های بین المللی به هر ترتیب تحت نظر افکار عمومی در بخش توده ها و همچنین نخبگان لایه های گوناگون نظام بین الملل قرار دارند و رسالت نهادینه شده ی آنها ایجاد می کند که در این مسیر کمترین میزان تاثیر پذیری منفی را در خود همراه سازد.