دکتر رشید رکابیان
استاد دانشگاه
مرکز بین المللی مطالعات صلح – IPSC
مقدمه
روابط مصر و عراق از گذشته دارای فراز و نشیب بوده است. از زمانی که مبارک از قدرت کنار رفت و شورای نظامی به ریاست طنطاوی سیاست مبارک را در دست گرفت. اما اخیرا نخست وزیر عراق که در چارچوب سفری رسمی عازم قاهره شده و با رئیس جمهوری مصر دیدار کرد. العبادی با عبدالفتاح سیسی، رئیس جمهوری این کشور و ابراهیم محلب، نخست وزیر مصر و چند مقام مصری بلند پایه دیدار خواهد کرد. همچنین ابراهیم محلب در نشست خبری مشترک با همتای عراقی خود در قاهره با اشاره به اینکه تمامیت ارضی عراق برای ثبات منطقه مهم است، افزود: مصر و عراق بر اهمیت هماهنگی بین دو طرف در مورد مبارزه با تروریسم توافق نظر دارند. نوشتار زیر در همین زمینه است.
واژگان کلیدی: اشتراکات مصر و عراق، اختلافات مصر و عراق، مصر ، عراق، نگاه مصر به تحولات عراق، نگاه عراق به مصر ،آینده روابط مصر و عراق
اشتراکات و اختلافات گذشته مصر و عراق
کشورهای مصر و عراق از قدیم الایام با یکدیگر در حال رقابت نظامی بوده اند و به همین دلیل همیشه به دنبال افزایش قدرت نظامی خود بوده تا قدرت نظامی خود را به کشورهای عربی دیگر دیکته کنند، در این بین سوریه در سطح خفیف تری از این رقابت ها قرار دارد. این رقابت نظامی بین این دو کشور در جنگ اعراب با اسرائیل نمود بیشتری دارد. به دلیل اینکه هر دو کشور دارای سیستم نظامی بودند. در عراق پس از سقوط پادشاهی یک سیستم نظامی حکفرما بوده و تقریبا 50 الی 60 سال به دست نظامیان افتاد و حزب بعث بر آن حاکم شد، در مصر هم، چنین مسئله ای رخ داد و در همان برهه زمانی با سقوط پادشاهی و با کودتا سیستم نظامی جایگزین آن شد. پس وجه اشتراک این دو کشور در نظامی گری و اینکه قدرت همیشه در دست نظامیان بوده نهفته است. پس از تحولات عراق و اشغال آن توسط کشورهای غربی این سیستم به سمت غیر نظامی گری سوق یافت و مهم تر از همه کفه ترازو به نفع شیعیان سنگین شد و برای شیعیان نوید اعاده حقوق خود داده شد. این در حالی است که شیعیان در طول تاریخ معاصر خود همیشه از قدرت بدور و یا سرکوب شدده اند. این شاخصه برای شیعیان و حتی کشور ایران وجه بارز و خوشحال کننده ای بوده است. اما پس از این تغییر و تحولات مفهومی به نام تروریسم در عراق ظهور کرد و در 10 سال اخیر ناامنی در عراق حاکم بوده است.
نگاه مصر به تحولات عراق
در 20 سال اخیر تبادل سفارتی بین این دو کشور برقرار نبوده تا اینکه اخیرا آنها سفرای خود را به یکدیگر معرفی کرده و روابط برقرار شده است. سفر اخیر نخست وزیر عراق به مصر بازگوکننده همین مسئله است، که عراق به دنبال توسعه روابط خود با مصر می باشد. دراین بین نخست وزیر مصر حمایت خود را از حفظ تمامیت ارضی عراق داشته است، در این بین نگاه مصری ها نمی تواند نگاهی حمایتی از عراق در برابر تروریست های داعش باشد. یعنی هر چند با سفر هر نخست وزیر و رئیس جمهوری به یک کشور متقابلا مقامات ارشد کشور دیگر، هم سو با صحبت های آنها، سخنانی را بیان می کنند، اما مصر از عراق چنین حمایتی نخواهد داشت . لذا این حمایت بعید به نظر می رسد. چرا که ساختار سیاسی مصر همانند ساختار سیاسی گذشته می باشد و این کشور در تعامل با اسرائیل می باشد و متقابلا اسرائیل به دلیل ارتباطات گروههای عراقی با ایران و نگرش سیاسی و عقیدتی تشیع گرای خود، رابطه ی چندان خوبی با سیستم سیاسی حال حاضر عراق ندارد. بنابراین مصر شاید در بیان خود به حمایت از عراق بپردازد، اما در عمل در مسائل امنیتی و حضور در عراق همکاری بعید به نظر می رسد.
نگاه عراق به مصر
با نگاهی به دیدار اخیر آقای العبادی با آقای سیسی و تاکید مصر بر حمایت از عراق، به طور کلی نگاه عراقی به مصر به گونه ای است که دولت فعلی عراق به دنبال گسترش روابط خود با کشورهای دیگر و مخصوصا کشور مصر می باشد. در این بین، بغداد خواهان رابطه با کشورهایی که نگاه مسالمت آمیزی نسبت به وقایع عراق دارند (بجز کشورهای عربستان سعودی و قطر که همواره حامی تروریست های هستند،) می باشند . اخیرا سفری آقای العبادی به ایران و واکنش های از جانب آمریکا موجب شد.
در واقع العبادی با گسترش روابط خود با مصر دو مسئله را در نظر دارد، از طرفی تقویت روابط دیپلماتیک و از طرفی جنبه همکاری امنیتی این دو کشور نیز مد نظر قرار گرفته است. تروریست های در هر دو کشور جولان می دهند و آشکار است که نگاه مصر نیز نگاهی امنیتی است و این روابط می تواند تعاملات دو کشور را در آینده در قبال این مسائل و مسائل دیگر بهبود بخشد. در این بین نخست وزیر عراق بر لزوم هماهنگی علمای الازهر و علمای نجف تاکید و حتی دیداری را هم با رهبر الازهر داشت. در واقع رویکردهای مذهبی و نهادهای وابسته به بر سطح روابط دو کشور تاثیر داشته است. در این بین نگاه تشیع در طول تاریخ به سمت تقریب مذاهب و رفع اختلافات و تفرقه در بین مسلمانان بوده است. چنانچه اخیرا نشست هایی هم در عراق ، مصر و ایران بین علما برگزار و بر تقریب مذاهب و شناخت ماهیت داعش تاکید داشته است، و عنوان داشته اند که اسلام دین صلح است. در واقع العبادی سعی دارد که هویت واقعی داعش را برای جهان آشکار کند و به همین دلیل نشستی را با علمای الازهر داشته است.
آینده روابط مصر و عراق و تاثیر بر روابط با کشورهایی چون عربستان و قطر
یقینا نوع کنونی روابط مصر و عراق تاثیری بر آینده عراق با کشورهایی چون عربستان و قطر نخواهد داشت. زیرا از تعداد این گروههای ترویستی کم نخواهد شد و همه می دانند سفر آقای العبادی برای تقریب مذاهب و آشکار کردن اصول و عقیده این تروریست ها بوده است. دلیل دوم آن روابط دیپلماتیک با مصر و گسترش آن تنها برای رسیدن به اهداف خود می باشد، لذا بهر حال مصر با آمریکا روابط نزدیکی دارد و رابطه بین مصر و عراق در رابطه با کشورهایی چون عربستان تاثیر نمی گذارد. در این بین اگر به موافقین و مخالفین بین المللی و منطقه ای افزایش روابط مصر و عراق نگاهی داشته باشیم باید گفت یقینا ایران از کشورهایی است که خواهان روابط دیپلماتیک این دو کشور است . اما کشورهای حوزه خلیج فارس از مخالفین این روابط می باشد. در حوزه بین المللی نیز یقینا اسرائیل جزء آن دسته از رژیم هایی می باشد که از روابط مصر و عراق متضرر میگردد. در این بین غرب چندان از این روابط تاثیری نخواهد دید.
