دکتر محمدمهدی مظاهری
استاد دانشگاه و مشاور وزیر امور خارجه
مرکز بین المللی مطالعات صلح – IPSC
بعد از اتمام دوره یازده ساله نخست وزیری رجب طیب اردوغان رهبر پیشین حزب عدالت و توسعه، وی ماه گذشته با کسب حدود 51.8 درصد از آراء به عنوان دوازدهمین رئیس جمهور ترکیه انتخاب شداو اولین رئیس جمهور ترکیه است که با رای مستقیم مردم انتخاب شده و همچنین دومین رئیس جمهور اسلامگرای ترکیه بعد از عبدالله گل خواهد بودرجب طیب اردوغان پیش از انتخابات اعلام کرده بود که قصد دارد میزان اختیارات ریاست جمهوری را که در ترکیه مقامی تشریفاتی به حساب می آید به میزان قابل توجهی افزایش دهداردوغان در هنگام شروع فعالیت های انتخاباتی خود در میان هوادارانش اعلام کرد ما نخستین گام را به طرف آغاز مسیری جدید بر خواهیم داشت. وی در سال های اخیر بارها ثابت کرده که در رجوع به آرای مردمی موفق بوده و توانسته مخالفان خود را که عمدتا احزاب و گروه های لائیک و ملی گرای ترکیه هستند شکست دهد.
رشد اقتصادی چشمگیر ترکیه در دوران نخست وزیری اردوغان و حمایت قاطع از مقاومت گروه های فلسطینی بر علیه رژیم صهیونیستی و نقش موثر ترکیه در صحنه بین المللی سه عامل مهم محبوبیت اردوغان در بین هوادارانش که عمدتا از اقشار ضعیف اقتصادی و مردم مذهبی ترکیه هستند می باشد که سرانجام با حمایت آنها رجب طیب اردوغان توانست در انتخابات ریاست جمهوری ترکیه به پیروزی برسد و دو رقیب خود یعنی اکمل الدین احسان اوغلو که یک شخصیت آکادمیک است و سابقه دبیر کلی سازمان همکاری های اسلامی را در پرونده خود دارد و از سوی احزابی همچون حزب جمهوری خلق و حزب جنبش خلق و چندین حزب دیگر ملی گرا و لائیک ترکیه حمایت میشد و همچنین صلاح الدین دمیر تاش سیاستمدار جوان کرد را که از سوی حزب دموکراسی خلق(حزب مورد حمایت اقلیت کرد ترکیه)نامزد شده بود را شکست دهدحزب حاکم ترکیه بعد از پیروزی اردوغان در انتخابات ریاست جمهوری در کنگره فوق العاده خود احمد داود اوغلو وزیر امور خارجه را به عنوان رهبر حزب توسعه و عدالت و نخست وزیر ترکیه برگزید
داود اوغلو هماهنگی و نزدیکی زیادی با رجب طیب اردوغان دارد و نقش اردوغان در انتخاب وی به سمت نخست وزیر ترکیه بسیار کلیدی و تعیین کننده بود زیرا به گفته ناظران در ماه های اخیر رابطه اردوغان با عبدالله گل رئیس جمهور سابق ترکیه و از رهبران حزب عدالت و توسعه به سردی گرائیده بود و اردوغان در حزب تلاش زیادی انجام داد تا یک فرد هم سو با سیاست های خود را به عنوان رهبر حزب و نخست وزیر جدید در راستای اجرای برنامه های خود معرفی کند
مهمترین وظیفه داود اوغلو در سمت نخست وزیری تلاش در جهت پیروزی حزب توسعه و عدالت در انتخابات سال آینده مجلس ملی ترکیه استزیرا اردوغان در صورتی میتواند با اصلاح قانون اساسی بر اختیارات خود به عنوان رئیس جمهور ترکیه بیافزاید که حزب وی بتواند دو سوم از کرسی های مجلس ملی را در انتخابات سال آینده به دست آورد و این موضوع مهم ترین چالش پیش روی رجب طیب اردوغان و احمد داود اوغلو و حزب توسعه و عدالت در یک سال آینده خواهد بود
رجب طیب اردوغان هواداران بسیاری دارد اما منتقدان وی هم کم نیستند و او به عنوان رئیس جمهور ترکیه و کسی که قصد دارد با اصلاح قانون اساسی بر دامنه اختیارات خود بیافزاید چالش های بسیاری را در پیش رو خواهد داشت مخالفان و منتقدان اردوغان ادعا میکنند او با افزایش قدرت خود کشور را به سمت نوعی دیکتاتوری سوق خواهد داد. در اینجا به بررسی اجمالی چند نمونه از چالش های مهم پیش روی رجب طیب اردوغان در دوران ریاست جمهوری خواهیم پرداخت :
1 – جنبش گولن
فتح الله گولن روحانی منتقد و با نفوذ ترکیه که چند سالی است در تبعیدی خود خواسته در پنسیلوانیای آمریکا زندگی میکند و هواداران منصوب به وی با نام جنبش گولن یا نهضت خدمتگزاران شناخته میشوند که نفوذ بسیاری در دستگاه قضایی، پلیس و بسیاری از ادارات و مدارس ترکیه دارندمدارس خصوصی تحت اداره گولن در ترکیه با نام “در شانه ها” معروف هستند و مهم ترین پایگاه اجتماعی این روحانی منتقد دولت اردوغان به شمار میروند. وسعت مدارس تحت اداره گولن به قدری زیاد بود که در نوامبر 2013 اردوغان با ارائه طرح تعطیلی بسیاری از مدارس غیرانتفاعی در راستای یک پارچه سازی مدارس سعی در تعطیلی مدارس تحت اداره فتح الله گولن نمود
نیروهای تحت نفوذ گولن در دستگاه قضایی و پلیس ترکیه سال گذشته با مطرح کردن ادعای فساد بسیاری از نزدیکان و مقامات دولت اردوغان اقدام به بازداشت بسیاری از این افراد نمودند و موجی رسانه ای بسیار منفی بر علیه دولت وی به راه انداختند. اردوغان نیز در مقابل، این عمل را توطئه فتح الله گولن در جهت تضعیف دولت خود در آستانه انتخابات ریاست جمهوری نامید و دستور بازداشت و برکناری بسیاری از هواداران گولن را در دستگاه قضایی و پلیس ترکیه صادر نمود
هر چند رجب طیب اردوغان پس از اتهام گسترده فساد مالی به دولت و نزدیکانش و به خصوص پسرش بلال اردوغان در انتخابات ریاست جمهوری پیروز شد و رسیدگی به پرونده اتهامات پسرش و 95 نفر از نزدیکان دولت وی به دلیل عدم ادله کافی مختومه اعلام گردید اما بسیاری از ناظران و تحلیل گران موضوعات ترکیه اعتقاد دارند که اتهامات سنگین گولن و هوادارانش و ایجاد جو سنگین و منفی رسانه ای بر علیه اردوغان در کاهش اقبال مردم به وی در انتخابات ریاست جمهوری بی تاثیر نبوده است و قطعا اقدامات جنبش گولن بر علیه دولت وی یکی از چالش های اصلی اردوغان در دوران ریاست جمهوری اش خواهد بود
2 – عبدالله گل
عبدالله گل رئیس جمهور سابق ترکیه و هم حزبی و یار نزدیک رجب طیب اردوغان که با همکاری هم حزب عدالت و توسعه را بعد از حزب رفاه که زیربنای حزب عدالت و توسعه است و در سال 1998 منحل شد را بنا نهادند. عبدالله گل نقش بسیار مهمی را در مسیر رسیدن اردوغان به مقام نخست وزیری ایفاء کرد ولی به گفته تحلیلگران ترکیه روابط این دو به مرور به سردی گرائید و این موضوع را میتوان از مواضع متضاد این دو بر سر مواردی همچون فیلترینگ بعضی از شبکه های اجتماعی در ترکیه و برخورد با معترضان پارک گزی، ارسال پیام تبریک به عبدالفتاح سیسی و … مشاهده نمود
در حالی که بسیاری انتظار آن را داشتند که بعد رسیدن اردوغان به پست ریاست جمهوری عبدالله گل به عنوان رهبر حزب عدالت و توسعه و به دنبال آن به عنوان نخست وزیر ترکیه انتخاب شود اردوغان توانست احمد داود اوغلو را که سیاستمداری بسیار نزدیک به خود است را به عنوان رهبر حزب و نخست وزیر ترکیه معرفی کند و با این کار عملا راه را برای بازگشت عبدالله گل به حزب عدالت و توسعه بسیار سخت نماید. بی شک عبدالله گل طرفداران بسیاری در حزب دارد و اختلاف وی با اردوغان امکان اختلاف درونی در حزب عدالت و توسعه را تقویت میکند و این میتواند به عنوان یکی از چالش های پیش روی اردوغان در دوران ریاست جمهوری اش باشد
3 – اختلاف با ارتش بر سر نحوه مذاکره با کردها
کردها اقلیتی بسیار مهم در ترکیه به شمار می آیند و اختلافات کردها با دولت ترکیه سابقه ای بسیار طولانی دارد و اغلب موارد دامنه این اختلافات به تقابل نظامی میان گروه کرد پ.ک.ک و ارتش ترکیه کشیده است. اردوغان بر خلاف اکثر نخست وزیران پیشین ترکیه از ابتدا تلاش نموده که روابط با کردها را عادی نماید و از تنش میان ترک ها و کردها بکاهد
او سال گذشته به دیاربکر سفر کرد و در دیداری تاریخی با مقامات این منطقه کردنشین و مسعود بارزانی رئیس منطقه کردستان عراق دیدار نمود. مسعود بازرانی نیز در این دیدار در تجلیل از رجب طیب اردوغان گفت:امروز با خوشحالی شاهدیم که یک رهبر ترک حامی حفظ برادری در میان ملت است
این اقدامات اردوغان نشان از عزم وی برای عادی سازی روابط با کردها دارد و این موضوعی نگران کننده برای ارش ترکیه است که همواره خطوط قرمزی برای مذاکرات با کردها دارد
نگرانی ارتش ترکیه از اقدمات اردوغان در این راستا به حدی بود که چند روز گذشته نجدت اوزل فرمانده ارتش ترکیه به اردوغان هشدار داد و گفت ما بیش 30 سال است که در این موضوع درگیریم و از اینکه دولت اردوغان ارتش ترکیه را در جریان نحوه مذاکرات صلح با کردها قرار نداده ابراز ناراحتی و تعجب کرد و تهدید کرد اگر دولت در این مذاکرات خطوط قرمز را از جمله تمامیت ارضی ترکیه در نظر نگیرد ارتش خود مستقیما وارد شده و آنچه را لازم باشد خواهد گفت و انجام خواهد داد
این اختلافات نشان از آن میدهد که اختلاف با ارتش و مذاکرات صلح با کردها از چالش های جدی پیش روی دولت اردوغان در دوران ریاست جمهوری خواهد بود
4 – حمایت اردوغان از مخالفان سیسی و اسد
رجب طیب اردوغان در دوران نخست وزیری تلاش بسیاری نمود که ترکیه با اتخاذ یک دیپلماسی بسیار فعال نقش مهم و تاثیرگذاری را در معادلات منطقه ایفاء کند. اردوغان در ابتدا روابط خود را با همسایگانش من جمله ایران و سوریه و با کشورهای منطقه از جمله عربستان و قطر و … بهبود ببخشید و نشان داد که به هیچ عنوان به دنبال تنش در منطقه نیست
اما بعد از شروع نا آرامی ها در سوریه وی به یکی از جدی ترین مخالفان بشار اسد مبدل گردید و به نوعی ترکیه تبدیل به پایگاه اصلی مخالفان دولت سوریه شد. حمایت اردوغان از مخالفان بشار ارشد و حمایت همسایه ترکیه یعنی ایران از بشار اسد به گفته حسن روحانی رئیس جمهور اسلامی ایران به تنها موضوع مورد اختلاف ایران و ترکیه تبدیل شد
از طرف دیگر حمایت اردوغان از محمد مرسی و اخوان مسلمین مصر و مخالفت آشکار وی با به روی کار آمدن دولت ژنرال عبدالفتاح سیسی روابط مصر و ترکیه را بشدت تیره نموده به گونه ای که هیچ افق روشنی در جهت بهبود آن دیده نمیشود. بی شک سیاستهای خارجی رجب طیب اردوغان و اختلافات عمیق وی با چندین کشور منطقه من جمله سوریه و مصر میتواند یکی از چالش های مهم پیش روی دولت اردوغان در حوزه سیاست خارجی ترکیه باشد
در پایان به نظر میرسد که چالش های پیش روی دولت رجب طیب اردوغان در دوران ریاست جمهوری کم نخواهد بود. علاوه بر موارد ذکر شده اردوغان با مشکلاتی همچون پیوستن ترکیه به اتحادیه اروپا که مخالفان جدی همچون فرانسه دارد، اختلافات ریشه دار ترکیه با ارامنه که در چند وقت اخیر باز افزایش داشته، انتقادات لائیک ها، ملی گراها و دیگر مخالفانش که بحران هایی همچون اعتراضات پارک گزی استانبول را برای اردوغان ایجاد کردند و … میتواند از دیگر چالش های جدی پیش روی دولت رجب طیب اردوغان در دوران ریاست جمهوری باشد
واژگان کلیدی: چالش های اردوغان ، ریاست جمهوری اردوغان، چالش های پیش روی اردوغان ،ریاست جمهوری
