احسان هوشمند
کارشناس مطالعات قومی ومسائل کردها در عراق
انگیزه ها ی تشکیل کشوری به نام کردستان مستقل
از روزی که دولت عراق جدید شکل گرفته است . یعنی از روزی که یک دولت به نام عراق در جغرافیای سیاسی جهان ظاهر شد از همان روز در کردستان عراق ادعای استقلال وجود داشت.به سخنی دیگر همزمان با شکل گیری خاندان پادشاهی در عراق شیخ محمود برزنجی در کردستان عراق اعلام پادشاهی کردستان کرد. پس در کردستان عراق انگیزه های جدایی خواهانه از روز اول شکل گیری عراق وجود داشته است. بخصوص که در پیمان سرو که در 1920 میان دول فاتح بعد از جنگ که در فرانسه منعقد شد برای تعیین تکلیف بقایای دولت عثمانی و تشکیل یک دولت کُرد و ارمنی در بقایای عثمانی یعنی در ترکیه تأکید صورت گرفت. در معاهده سرو برتشکیل دولت کرد در بخش هایی از ترکیه امروز و عراق امروز یعنی محدوده ی میان جنوب ترکیه و شمال عراق تاکید شد. اما بعدها انگلیسی ها به این نتیجه رسیدند که اگر در شمال عراق دولتی کردی شکل بگیرد در مابقی بخش های عراق در موزانه عرب های سنی و عرب های شیعه ،اکثریت با عربهای شیعه خواهد بود و موازنه قوا به نفع شیعه ؛که آن موقع مخالف حضور انگلیسیها در عراق بودند؛ خواهد بود. لذا انگلیس برخلاف پیمان اولش و نزدیکی اش به شیخ محمود قیام وی را سرکوب کرد و زمینه ی شکل گیری دولت جدید عراق را به وجود آورد. از آن دوره درگیری های نظامی در عراق میان دولت عراق با جریان های کردی وجود داشته است. قیام ملامصطفی بارزانی در این دوره نیز از همین منظر قابل بررسی است. در عراق در جریان انفال در دهه دهه 70 و 80 میلادی بیش از 182 هزار نفر کرد در داخل عراق و توسط ارتش عراق کشته شدند و همچنین بمباران شیمیایی علیه مردم کرد عراقی بارها صورت گرفته است. پس عملا منازعه و شکاف میان کرد و عرب در عراق سابقه ی دیرینه ای دارد و مترصد فرصتی بود خود را نشان بدهد. در سال 91 این شکاف خود را در قالب شکل گیری منطقه ویژه تحت حکمرانی کردهای عراقی در شمال عراق نمایان کرد. در سال 91 میلادی کردستان عراق بعد از اینکه امریکایی ها عراق را اشغال می کنند ،کردها همان موقع اعلام دولت خود مختار می کنند وکرکوک را هم اشغال می کنند . فرصت دوم برای کردها در ماه گذشته شکل گرفت وقتی که دولت عراق نتوانست در معادله سیاسی موجود در برابر داعش کار را پیش ببرد.
فراموش نکنیم یک اتفاق اثر گذار دیگر ناشی از ناکار آمدی مدیریت سیاسی در بغداد ، در چند ماهه اخیر رخ داد. به این ترتیب که مالکی با دولت اقلیم کردستان بر سر نحوه فروش نفت کردستان عراق و چگونگی ، نظارت ، قیمت و میزان صادرات آن ، اختلافاتی دارد. مالکی مدعی است که برخلاف قطعنامه ی سازمان ملل که باید پول نفت کردستان عراق به بانکی در نیویورک برده شود و هم چنین شرکت سومو یعنی شرکت ملی نفت عراق در فروش نفت کردستان عراق نظارت داشته باشد کردها نفت خود را بدون این مقدمات می فروشند و پول آن هم در ترکیه به بانک خلق واریز می شود.مالکی خواهان تغییر این رویه بود. اما کردها این اجازه را به مالکی ندادند و مالکی با این توجیه ، از حدود یک سال قبل بودجه کردستان عراق و حقوق کردها ی کارمند دولت را قطع کرد و عملا خود مالکی با سیاست نادرست و نسنجیده کردها را به سمت جدایی کشاند. وقتی بودجه منطقه و حقوق کارمندها را نداد کردها بر تلاششان برای فروش نفت افزودند و بدین گونه شکاف بیشتر شد و شکاف میان کردها و مالکی کم کم تبدیل به شکاف میان نظام سیاسی حاکم بر عراق با کردها شد. اگر چه این شکاف هنوز به جدایی منجر نشده است و هنوز دولتمداران کُرد در دولت آقای مالکی حضور دارند. چنانچه معاونِ اقتصادیِ آقای مالکی،وزیر خارجه ،بسیاری از فرماندهان نظامی، کُرد هستند و امیدواریم که با دور هم نشستن گروههای مختلف کُردی شیعه و سنی عراقی، راه برای یک مفاهمه ی جدید و شکل گیری دولت وحدت ملی مهیا بشود.
وضعیت کنونی طرح ایده استقلال کردستان و دیدگاه احزاب مختلف کرد عراقی
به صورت طبیعی اختلافاتی محدود در بین گروه های کُرد در این حوزه وجود دارد.در مورد آرمان دولت مستقل کردستان ، حتی گروه های کمونیست و سوسیالیست و گروه های اسلامی در کردستان عراق، که برخی از آنها با ایران هم رابطه نزدیکی دارند مانند آقای علی باپیر ، اعلام کرده اند که ما باید از عراق مستقل بشویم. یعنی به لحاظ راهبردی، تقریبا بین آنها اجماع وجود داشت، اما به لحاظ بررسی و تحلیلِ وضع موجود یک تفاوت های وجود دارد. از طرفی جریان اتحادیه میهنی، چون بیشترین حد تماس را با داعش دارد و بیشترین درگیریها، در حوزه نفوذ آنها (در استان کرکوک و جلولا) وجود دارد ممکن است در این زمینه نظراتی داشته باشند و همچنین خواهان پست ریاست جمهوری عراق هم هستند .چون آقای جلال طالبانی رئیس جمهور عراق ،از اتحادیه میهنی بوده و هنوز هم همین خواسته را دارند. در کنارِ این نکته، باید اضافه بشود که بیشترین رای کرکوک را آنها بدست آوردند . به نظر می رسد درحوزه ی مورد مناقشه ،یعنی شهر کرکوک و استان کرکوک و استان های مجاور و مناطق مورد مناقشه در استان های دیگر ، دیاله و استان نینوا ، احتمالاً یک رفراندوم ،صورت بگیرد که آیا این مناطق جزء کردستان عراق هستند یا خیر و بعد رفراندوم دیگری در مورد کل و استقلال کردستان صورت بگیرد
عوامل داخلی تسهیل کننده جدایی کردستان از عراق
اگر توافق ملی شکل نگیرد ودر نزدیک ترین زمان در عراق تعیین تکلیف شکل نگیرد و دولت وحدت ملی شکل نگیرد باید منتظر باشیم که کردستان عراق اعلام استقلال کند . یعنی یکی از مهم ترین مخاطرات دولت عراق و سیاست مداران عراق ،امروز همین موضوع است .لذا یک بزنگاه تاریخی برای آنهاست . اگر سیاستمداذن عراقی بتوانند از منافع جناحی ،فرقه ای،باندی ،مذهبی و سیاسی و امثال آن بگذرند به نظر می آید راه برای گفتگوی مجدد جریانات سیاسی عراق، مهیا خواهد شد و اگر نتوانند، به نظر میرسد دولت منطقه کردستان عراق، به سمت استقلال پیش خواهد رفت . به سخنی دیگر شاید آخرین فرصت برای حفظ یکپارچگی عراق همین روزها و ماه های اخیر باشد اگر سیاست مداران عراق مسئولانه منافع کشورشان را بر منافع مذهبی و فرقه ای و جناحی ترجیح دهند امید است دولتی ملی و مشارکتی تشکیل شود و در صوتر اصرار بر ابقای آقا مالکی تشنج تشدید شده و وضعیت به سوی وضعیت دیگری هدایت می شود
حامیان عمده بین المللی روند جدایی کردستان عراق
جدایی کردستان عراق بیش از آن که تحت تأثیر مجموعه ای از عوامل بین المللی باشد ناشی از عوامل داخلی است .افعلاً نه دولت ایالات متحده امریکا نه دولت روسیه ،به عنوان دو قدرت اصلی، هیچکدام آن طوری که رسما بیان کرده اند خواهان تجزیه عراق نیستند .اما به نظر میرسد استمرار بی دولتی و شرو ع به کار نکردن مجلس عراق و دولت جدید و گسترش بی ثباتی در عراق، نهایتا منجر به این شود که دولت های فرا منطقه ای هم به این نتیجه ای برسند که ظاهرا به جز تجزیه ،عراق راه دیگری ندارد .مگر اینکه به زودی شاهد تشکیل دولت مشارکتی و مقتدری درعراق باشیم . در این بین دولت ترکیه و کشورهای منطقه ای ، یک متغیر اساسی در این زمینه هستند. ترکیه نه از منظر راهبردی، بلکه از منظر تاکتیکی، به خاطر نفت ، شکست در سوریه وگرفتاری هائی که با کردهای کشور خودش و نیز پ ک ک دارد شروع به حمایت از دولت اقلیم کردستان عراق کرده است. به غیر از دولت ترکیه ، که به نظر میرسد به صورت نه چندان آشکار اعلام حمایت از اقلیم کردستان عراق کرده سایر کشورهای منطقه در این مورد موضعی نگرفته اند و سخنگوی وزارت خارجه جمهموری اسلامی هم اعلام کرد که از تمامیت ارضی عراق دفاع خواهد کرد. گذشته از این نگاه عربستان به استقلال کردستان زیاد روشن نیست و بعید میدانم که عربستان تاکنون به صورت رسمی اعلام حمایتی کرده باشد. .کما اینکه به نظر میرسد هم اتحادیه عرب و هم دولت مصر و خیلی از کشورهای عربی هم، فعلا چندان راضی به استقلال کردستان نباشند و یا اینکه دولت عراق تجزیه بشود .اما دولت اسرائیل داستانش متفاوت است و به دنبال منافع منطقه ای خودش میباشد. اما لزوما آنچه که دولت اسرائیل بیان میکند به این معنا نیست که با دولت کردستانِ عراق، مستقیما در ارتباط است یا از آنها دارد حمایت میکند .من فکر نمیکنم هیچ کدام از این جریانات کُرد عراقی با توجه به ماهیت مذهبی و سوابق سیاسیِ گروههایِ کُرد عراقی ، حاضر باشند که در ازاء چالش های منطقه از حمایت اسرائیل، برای استقلال، برخوردار باشند . به نظر می رسد تلاش دولت اسرائیل مبنی بر حمایت از کردستان به جز این که داعش و بقیه گروهها ی مذهبی سنی را متوجه کردستان عراق کند و نهایتا آنها را به جنگ تمام عیار به کردستان عراق کشاند ثمره و نتیجه ی دیگری برای کردهای عراق داشته باشد .
واژگان کلیدی: انگیزه های داخلی تشکیل کشور کردستان عراق، علل بین المللی تشکیل کشور کردستان ؛ تشکیل کشور کردستان در عراق، کردستان عراق
