مركز بين المللي مطالعات صلح – IPSC
پس از استفاده سلاح شيميايي در نزديك دمشق طرح حمله به سوريه مطرح شد و پنج عضو دائم شورای امنیت جلسه ای غیرعلنی درباره سوریه، برگزار کردند. جلسه ای که نمایندگان روسیه وچین آن را ترک کردند. روسیه مسئله استفاده دولت سوریه از سلاح های شیمایی را یک سناریو سازی دانسته و مخالف حمله به این کشور است. در اين بين تصميمات و اقدامات روسيه به عنوان يكي از حاميان بشار اسد و اعضاي دائم شوراي امنيت در موضوع سوريه بسيار تاثيرگذار است. در واقع روسیه به مدیترانه با اهداف بلندمدتي نگاه می‌کند و سوريه را به عنوان يك ضلع قدرت در مديترانه مي‌داند. همين امر موجب شد براي واكاويي رويكرد روسيه در بحران سوريه گفتگويي با دكتر مهرزاد طباطبايي كارشناس مسائل اوراسيا داشته باشيم.
واژگان كليدي: كرملين و رويكرد روسي در سوريه، موازنه كرملين و رويكرد روسي در سوريه، موازنه كرملين و رويكرد روسي در سوريه، موازنه
مركز بين المللي مطالعات صلح: با نگاهي به تاريخچه و همچنين رويكرد روسي مسكو در بحران روسيه رفتار مسكو در يك هفته اخير بحران سوريه چگونه مورد تحليل و بررسي شما قرار مي گيرد؟
اگر با دقت بيشتري به موضوع نگاه كنيم بايد تلورانس و موضع گيريهاي قابل قبولي را در نوع موضع گيرهاي روسيه در تحولات سوريه شاهد باشيم. به اين معنا كه در ابتداي بحران در سوريه نگاه روسيه نگاهي ناظر و خنثي و حتي گرايش هايي در جهت حمايت از تحولات داخلي و دادن آزادي هاي مدني و اعطاي دمكراسي در سوريه داشت. به تدريج كه بحران شدت گرفت و صف بندي ها در درون سوريه مشخص شد روسيه تلاش كرد نقش ناظر و ميانجي گر را در مقابل كشورهاي ديگر بازي كند. در اين بين روسيه تلاش كرد نقش بين المللي خود را افزايش دهد و در دوره اي ميزبان مخالفان سوريه بود و در اجلاس هاي بين المللي مشاركت مي كرد. اما اقدامات در سوريه فراتر از تحولات داخلي بين جماعت ناراضي و حاكميت بود و دسته بندي ها در سوريه مشخص تر شد و كشورهاي عرب كه حامي سياست هاي غرب و رژيم صهيونيستي در منطقه هستند دخالت هاي بيشتري داشتند و فشارها نيز بر سوريه بيشتر شد. همزمان با اين موضوع نقش روسيه در كنار چين و ايران پررنگ تر شد و ايفاي نقش آن بيشتر گشت. در چند هفته اخير بعد از طرح حمله شيميايي موضوع حساس شد و روسيه موضع گيري هايي محكم تر نسبت به دوره هاي قبل ايراد كرد. چرا كه سوريه هم پيمان روسيه است و از نظر استراتژيك و نظامي اهميت قابل توجهي دارد. روسيه منافع و حوزه بازيگري خود را به تدريج محدود ديده است و سوريه يكي از بازماندگان منافع روسيه است. همچنين بحران سوريه از موضوعي داخلي به بحران منطقه اي و بين المللي بدل شد و كساني در روسيه ادعاي دفاع از مردم ميكنند اساسا سوري نيستد. همچنين قوانين بين المللي ناظر بر اين تحولات و حمله نيست. همچنين غرب نيز تلاش كرد با توجه به ناكامي هاي نظامي مخالفان و برنده بودن دولت سوريه از نظر رواني استراتژي و نظامي موضوع را به گونه اي شكل دهد كه افكار عمومي را براي جنگ رواني و تبليغي آماده كنند. يعني همان سناريوي عراق انجام شد.
با توجه به نقشي كه روسيه در اين مدت ايفا كرده است و مي خواهد اين نقش پرنگ تر شود و حساسيت هاي كه در چندماه اخير بر روابط روسيه و امريكا سايه انداخته است در واقع سوريه نقطه اي بوده كه روسيه بايد تصميم ميگرفت يا به حمايت خود از سوريه و ايستادگي در مقابل تمايلات يكجانبه غرب ادامه دهد يا چشم خود را ببند . اگر روسيه در مقابل اين موضوع كوتاه بيايد و حالت ناظر و خنثي را پيشه كند در كار تغيير معادله به نغع نيروهاي تكفيري آينده سياسي روسيه در منطقه از نظر استراتژيك به شدت با تهديد و خطر روبر خواهد شد. روسيه ديگر نميتواند نظر كشورهاي خاورميانه را به عنوان يك دوست و همسايه و همپيمان استراتژيك مورد ارزيابي قرار گيرد. بنابراين روسيه تصميم مي گيرد در مقابل تماميت خواهي و زياده خواهي ايستادگي كند. اين موضع همچنين مي تواند كمك زيادي به احيا نقش نقش سنتي روسيه در نظام بين الملل باشد و قدرتي كه از ابرقدرتي به قدرت منطقه اي تبديل شده بود و سالها گرفتار بود در حال احيا به عنوان ابرقدرت باشد. يعني سوريه محلي براي احيا روسيه است.
مركز بين المللي مطالعات صلح: شوروی سابق و از سال 1967 به بعد با ناوگروهي دریایی متشکل از 30 تا 50 ناو و کشتی در مدیترانه حضور داشت. اما حضور روسیه در منطقه خاورمیانه پس از فروپاشی شوروی در اوایل دهه 1990 میلادی کمرنگ شد. در دو سال گذشته ناوگان روسیه در واکنش به افزایش تحرکات ناوگان ناتو ناوهای خود را به مديترانه اعزام کرده اند. گذشته از رفت و آمد ناوهای نظامی روسی به بندر طرطوس و ضرورت تشکیل بخش مجزای مسئول گروه عملیاتی نیروی دریایی در دفاع از منافع روسیه در مدیترانه و ايجاد یک اسکادران عملیاتی در دریای مدیترانه در گذشته اهميت امنيتي كنوني مديترانه براي مسكو چيست؟
از نظر استراتژيك و نظام روس ها كماكان نظريه هارتلند و دسترسي به آبهاي آزاد و حضور در مناطقي كه در دنيا حائز اهميت است را دنبال مي كنند. اين امر يكي از نشانه هاي حضور و نفوذ بين الملي است. در اين حال مديترانه هم در جايي قرار گرفته است كه يكي از مراكز مهم استراتژيك دنيا است و روسيه اگر تلاش مي كند در بازي معادلات قدرت حضور داشت باشد بايد در اين منطقه حضور داشته باشد. حضور در اين منطقه لازمه حضور فيزيكي و توانايي دفاع از منافع خود و همپيمانان خود است.
مركز بين المللي مطالعات صلح: آیا روسیه در جهت ایجاد نوعی موازنه دفاعی و در مقابل حضور توان نظامي ناتو و آمريكا در منطقه است؟
روسيه به انجام اين كار مايل است و اين نيز امري شدني است. چرا كه روسيه مرزهاي دفاعي خود را با ناتو را نمي پذيرد چرا كه ناتو در حيات خلوت روسيه حضور يافته است و مسكو مرزها را در جايي ديگر تعريف ميكند تا معادله و توازن به نوعي برقرار گردد.
مركز بين المللي مطالعات صلح: اگر به رويكردهاي روسيه از منظر تاريخي نگاهي كنيم و به رفتار شناسي گذشته رويكرد روسيه در تعامل با غرب بنگريم بسياري معتقدند كه روسيه در گذشته نشان داده است كه در بزنگاه هاي اصلي بحران حاضر به معامله با امريكا در بحران است. در شرايط كنوني با توجه به رويكرد دو هفته گذشته روسيه تا چه ميزاني ممكن است روسيه در بحران سوريه دست به نوعي معامله استراتژيك بر سر سوريه با امريكايي ها بزند؟
در عالم سياست اين اصلي كلي و عمومي در عالم سيايت است، اما اينكه اين امر در سوريه هم رخ دهد بايد ديد چه منافع و چه مضراتي براي روسيه تعريف ميگردد تا اين معادله انجام گيرد. در ماه گذشته مقام هاي عربستاني پيشنهاد در مقابل دست برداشتن مسكو از حمايت از سوريه را مطرح كردند در اين حال بايد ديد كه معادله به چه شكلي تعريف ميگردد. آيا ما به ازايي براي روسيه وجود خواهدداشت كه دست از حمايت از سوريه بردارد و سوريه از نظر استراتژيك سياسي و نظام و نفوذ بين الملل ما به ازاي داده شده چيست؟ يعني اگر ما به ازاي تعريف شده جدا از اين باشد نمي توان به صرف پيشينه رفتار سياسي روسيه در مناطقي ديگر اين منطقه را با همان سياق بنگريم. چرا كه سوريه در جاي خود ارزش ويژه خود را داراست و قابل تعميم هم نيست. تا كنون نيز روسيه نشان داده است كه پايداري خود بر مواضع خود مثمر ثمر بوده است.
مركز بين المللي مطالعات صلح: با توجه به نوع واكنش هاي مسكو در يك هفته گذشته چه از طرح موضوع تهديد به حمله به عربستان و همچنين افزايش حضور در مديترانه، مسكو تا چه ميزاني حاضر است در بحران روسيه وارد نوعي چالش جدي با امريكا گردد و دست به روياروي نظامي به امريكا بزند؟
رويارويي نظامي به گونه آشكار غير محتمل است. چرا كه هزينه رويارروي نظامي در ابعاد رويارويي روسيه و امريكا هزينه بسياري خواهد داشت. حوزه حوزه گسترده اي است، اما مي تواند با سيگنال ها و زدوخوردهايي محدود ولي كوبنده در برخي از مناطق روبرو شود كه الزما نبايد با اعلام رسمي روسيه و در حوزه نظامي باشد. روسيه بر اين نظر است كه روسها در حالت نه جنگ و نه صلح نگه دارد و اين امر قبلا در جنگ خليج خوك ها هم رخ داد. لذا جنگ واقعي بين روسيه و امريكا دور از ذهن است و نه امريكايي ها و نه روسيه به اين مساله فكر نمي كنند شايد تمايل غربي ها به پرهيز از اين امر بيشتر از روسيه باشد، اما ممكن است در حوز هايي همچون گرجستان كه صحنه تقابل روسيه و ناتو است رويارويي هايي رخ دهد.
گفتگو از فرزاد رمضاني بونش
