مركز بين المللي مطالعات صلح – IPSC
اسلام دین اکثریت مردم كويت است و شيعيان نيز در اين كشور به عنوان مهمترين اقليت ديني كشور به شمار ميروند. اقليتي كه با توجه به بافت اجتماعي خود تلاش كرده نقش مهمي در ساختار سياسي اين كشور داشته باشد. در اين حال با تغییر قانون انتخابات در کویت و مخالفت جریان سلفی با آن ، شیعیان این کشور با نزدیک کردن دیدگاه های خود به یکدیگر و ارائه لیست انتخاباتی واحد ( برخلاف دوره های گذشته ) از فرصت تحریم انتخابات از سوی جریان سلفی این کشور نهایت استفاده را بردند و موفق شدند 17 کرسی از مجموع 50 کرسی پارلمان را از آن خود کنند که پررنگ ترین و مهمترین حضور سیاسی شیعیان در تاریخ سیاسی کویت طی یک دهه اخیر محسوب می شود. در همين راستا براي واكاوي بيشتر حضور تاثيرگذاري و نقش شيعيان در ساختار هاي سياسي كويت به گفتگویی با جعفر قناد باشي كارشناس مسائل سیاسی كويت پرداخته ایم:
واژگان كليدي: نقش شیعیان در كويت، افزايش جايگاه شیعیان در کویت، نقش توازن بخشي شيعيان در كويت ، خطر شيعه هراسي در كويت، افزايش كرسي هاي شيعيان در مجلس كويت
مركز بين المللي مطالعات صلح: جايگاه شيعيان و سهم آنان در قدرت سياسي بر اساس قانون اساسی كويت چگونه است؟
در قانون اساسي كويت به دولت اسلامي اشاره شده است اما اشاره اي به مذهب نشده است . يعني در قانون اساسي به طور مشخص ماده اي به فرقه ها و مذاهب اشاره نكرده است .اما در عرصه عمل شيعيان در سالهاي اخير حضور بيشتري در صحنه ي سياسي داشته اند. چرا كه در كويت علاوه بر مسلمانان اديان ديگري هم حضور دارند. اكثريت كويتي ها مذهب مالكي اند كه متفاوت از عربستان است. همچنين برخي از جمعيت مهاجر هستند.
مركز بين المللي مطالعات صلح: جايگاه شيعيان و سهم آنان در قدرت سياسي كويت چه تفاوتي با نقش آنها در ساير كشورهاي شوراي همكاري خليج فارس دارد؟
به رغم نقش اسلام در قانون اساسي كويت، نظام كويت واقعا ماهيتي لائيك و سكولار دارد. ساختار سياسي كويت با توجه به تركيب جمعيتي اين كشور و تركيب بازي كه از نظر مهاجرت داشته است سبب شده نقش شيعيان ، مذاهب و گروه هاي مختلف با كشورهاي ديگر متفاوت باشد. اين امر به ريشه هاي گذشته هم مربوط است. كويت از جمله اولين كشورهايي است كه در اين منطقه مستقل شده و وجود نفت و رفت و آمد خارجي ها سبب شده ساختار و تركيبي متفاوت از ديگر كشورهاي منطقه داشته باشد يعني اگر سيستم عربستان و حتي امارات بسته و ساختار گذشته قبليگي است در كويت نشانه هاي كمتري از ساختار قبيلگي موجود است. كويت به دو شهر و شمار كمي از عشاير خلاصه ميشود. يعني ساختار مبتني بر اصل قبيلگي نيست و به نوعي نظام به مشروطه سلطنتي نزديك است. اين ساختار متناسب با شرايط كويت است. همچنين در اين امر تاثيرات امروزي نقش دارد. با توجه به كمرنگ شدن ساختار قيبلگي مذاهب بويژه مذهب شيعه قدرت بيشتري يافته است. همچنين نقش اقليت ها در اقتصاد كويت هم در جايگاه شيعيان موثر بوده است. چنانچه بخشي از اقتصاد كويت به وسيله ايرانيان مهاجر ايجاد شده است. يعني مهاجران شيعه چون در اقتصاد نقش مهم داشته اند قابل حذف نبوده اند و در هرم قدرت براي اينكه پابرجا بماند و از آسيب پذيري اش بكاهد شيعه را در خود جاي داده است.
مركز بين المللي مطالعات صلح: موقعیت شیعیان كويت در ساختارهاي سياسي كويت بعد از انتخابات و پارلماني گذشته را چگونه مورد بررسي و تحليل قرار ميدهيد؟
دو ديدگاه در مورد اين امر مي تواند مورد بررسي قرار گيرد. نخست امير كويت قانون انتخابات را تغيير دارد. قبل از اين هر نفر ميتوانست به چهار نفر راي دهد و در قانون انتخابات جديد قرار شد هر نفر يك راي داشته باشد. اين امر سبب اعتراض اهل سنت و احزاب قديمي قدرتمند شد و انتخابات را تحريم كردند و عرصه براي شيعيان باز شد و شيعيان تعداد كرسي ها ي خود را به 17 يا 34 درصد پارلمان افزايش دادند. اين امر از نظر اهل سنت به معناي قدرت گيري شيعيان يا به تعبير آنان نوعي بهره گيري از نوعي رانت قانوني تلقي مي شود. دوم اگر همين امر را از ديدگاه حكومت بررسي كنيم بايد گفت حكومت كوشش كرد كه هرم قدرت را از آسيب پذيري حفظ كند. چرا كه جمعيت شيعيان در كويت سي درصد است، اما در پارلمان فقط 4 درصد كرسي ها را داشتند و به نوعي 26 درصد از حق آنها ناديده گرفته ميشد. در اين حال چون شيعه در اقتصاد كويت نقش مهم داشته و نبود شيعيان خسارت را بيشتر مي كرد، امير كويت با توجه به امواج خيزش ها در منطقه براي حفظ نظام و كاهش آسيب پذيري ها به اين كوشش دست زد. چنانچه ما هم در كنار كويت خيزش هاي عربستان و بحرين را شاهد هستيم. يعني تغيير قانون انتخابات و عادلانه تر شدن قانون در واقع به معني كوششي براي جلوگيري از سرايت خيزش ها به داخل بود. امري كه تا اندازه اي هم موفق آميز بود. در اين چارچوب امير كويت با به بازي گرفتن شيعيان و گنجاندن بيشتر آنان در پارلمان كوشيد از خيزشها جلوگيري كند. بخش ديگري از قدرت گيري شيعيان هم مربوط به خطري است كه كويت و كشورهاي عربي از اخوان احساس ميكردند. يعني اين احساس وجود داشت كه شاخه هاي اخوان بعد از مصر در حال قدرت گيري در منطقه است و در كويت هم تلاش خواهد شد از راه پارلمان اقدام به قدرت گيري كند. يعني اخوان مي توانست از قانون قبلي بهره برد و راه را براي اخوان در رسيدن به قدرت باز كند. اما در شرايط كنوني پارلمان اگر اخوان قدرت يابد قدرتي برابر با شيعيان خواهد داشت. در اينجا امير كويت تلاش كرد شيعيان را به پارلمان كشاند و در برابر مهره چيني هاي احتمالي اخوان قرار دهد.
مركز بين المللي مطالعات صلح: جريان هاي عمده و مهم سياسي شيعه در كويت چه نگاهي به ساختار سياسي كنوني قدرت و دولت كويت دارند؟
شيعيان كويتي معمولا دوازده امامي هستند و به شيعيان ايران و عراق نزديك هستند. آنان معمولا پيرو علما و مراجع شيعه مانند آيت اله خويي، صدر يا آيت اله سيستاني بوده اند. شيعيان كويتي تا كنون كار سياسي حزبي و قدرتمندي نداشته اند.
گذشته از اين اهل سنت در كويت مالكي هستند و مالكي ها بستر مناسبي براي رشد وهابيت نيستند. وهابيت شاخه اي از مذهب حنبلي است و چون قرابت مذهبي اي بين كويتي ها و عربستاني ها نيست وهابيت نمي تواند حضور زيادي در كويت يابد. لذا هر چند مالكي ها مايل نيستند شيعيان چندان در كويت قدرت يابد، اما در كنار اعمال فشارهاي فرهنگي عربستان و تهديدات وهابي بي علاقه نيستند شيعيان در كويت حضور داشته باشد. اكنون بعد از انتخابات اخير پارلماني در كويت جريان شيعه از حالت اپوزسيون به معني واقعي خود خارج شده است. البته وضعيت موجود حق شيعيان كويتي است. چرا كه ميانگين اهل سنت در كويت 45 تا 50 درصد است و جدا از سي درصد شيعه بقيه خارجي ها و مذاهب ديگر هستند. لذا كرسي هاي كنوني شيعيان حق آنها و متناسب با تركيب جمعيت و حتي كمتر از قدرت و تاثير گذاري آنها است. در اين شرايط اكنون زمينه هاي همكاري بيشتري بين ساختار قدرت در كويت و مردم شيعه ايجاد شده است.
مركز بين المللي مطالعات صلح: نگاه جريان هاي تندرو سلفي به حضور شيعيان در قدرت ( با توجه به اتهام هايي همچون خيانت و..) را چگونه مورد تحليل قرار ميدهيد؟
سلفي هاي تندرو دو دسته هستند. نخستين دسته به دنبال اسلام ناب و خلافت اوليه در صدر اسلام هستند و دوم جريان وهابي سازماندهي شده و القاعده اي است كه افراط كاري هايي را انجام ميدهد. جريان فرهنگي سلفي خواستار خلافت هر چند مخالف شيعه است، اما هرگز وارد عرصه عمل نشده اند. همچنين پيروان مذهبي مالكي خصومت زيادي با شيعيان ندارند. اما شاخه هاي وهابي كه در كنار القاعده قرار مي گيرند به عرصه عملي مخالفت با شيعه هم وارد ميشوند و احتمال اينكه وارد درگيريهايي با شيعيان كويتي شوند وجود دارد. يعني هر چند كويت هنوز وارد فاز درگيري ها و تشديد فشارها بر ضد شيعيان نشده است، اما با اينكه فرقه هاي گوناگون در اين كشور به سر مي برند، ساختار دمكراتيك نيست و هنوز زمينه هاي انقلاب و خيزش در اين كشور از بين نرفته است كويت همچنان بستري براي اينگونه از رفتارها است.
مركز بين المللي مطالعات صلح: با توجه به وجود احتملاتي در مورد خيزش انقلابي در كويت چه عواملي مانع از افزايش حضور سياسي شيعيان در ساختار سياسي كويت مي شود؟
نخست كويت از جمله كشورهاي خليج فارس است كه اصلاحاتي در حوزه حقوق شهروندي و حقوق زنان و .. انجام داده است. اين امر به بسته نشدن فضا كمك كرده است. دوم وضع اقتصاد اين كشور به گونه اي است كه بخش فقير عمده اي كه بتوانند انقلابي را سازمان دهند وجود ندارد. همچنان اقشار فقير پراكنده هستند. سوم در داخل شهرها هم جمعيت منسجمي كه بتواند انقلابي را سازماندهي كند وجود ندارد. چهارم اينكه اكنون نيروها در كويت همديگر را خنثي ميكنند. در كويت ملي گرايان در مقابل مذهبي ها حضور دارند. مذهب شيعه در برابر مذهبي سنت حضور دارد و وهابيت هم اگر وارد عمل شود تنها شاخه اي است. همچنين اخوان المسلمين هم داراي بخشي از نيروي اجتماعي در جامعه است. در حالي كه در صورتي انقلاب ميتواند به موفقيت رسد كه تقريبا نيمي از جامعه كويت به گونه اي يكپارچه خط مشي جديدي را دنبال كنند. اما در حال حاضر چنين چيزي وجود خارجي ندارد. يعني تركيب منسجم و هماهنگي از نيروها وجود ندارد. يعني نوعي توازن وجود دارد و امير كويت هم به اين توازن كمك مي كند تا هيچ گاه به هم نخورد. در صورتي كه توازن مذهبي يا توازن سياسي و اقتصادي بهم خورد زمينه براي گسترش قدرت گروه هاي مخالف و پيدايش خيزشها بيشتر مي شود.
مركز بين المللي مطالعات صلح:آينده موقعیت سیاسی شیعیان در كويت را با چه متغيرهايي مورد بررسي و تحليل قرار مي دهيد ؟
اين امر به متغيرهاي گوناگوني بسته است. نخست فضاي سياسي كويت. دوم جايگاه شيعيان از نظر اقتصادي. اكنون شيعيان داراي جايگاه هاي اقتصادي خوبي هستند و بخشي از بازار و تجارت را در دست دارند. همچنين روابط شيعيان كويت با ديگر جوامع شيعه بر سرنوشت آنان تاثير دو جانبه دارد. يعني روابط شيعيان كويت با شيعيان خارجي در برخي مواقع موجب بروز اعمال فشار بر آنها و گاه موجب قدرت گيري آنها خواهد شد. در اين حال شرايط منطقه اي و جهاني هم در موقيعت شيعيان كويت تاثير عمده دارد. يعني قدرت هاي بزرگ و سياست هاي اعمالي در كشورهاي خليج فارس در آينده نقش شيعيان كويتي تاثير دارد. چنانچه اكنون نيز شيعه هراسي جدي اي در رسانه هاي غربي و منطقه وجود دارد. امري كه مي تواند شيعيان كويت را محدود كند و بدبيني هايي را در مورد نقش آينده شيعيان كويت موجب گردد. اكنون شيعه هراسي بزرگترين خطر است و خط افزايش آن هم به گونه تهديد مطرح است.
گفتگو از فرزاد رمضانی بونش
