محمد بهرامی
مرکز بین المللی مطالعات صلح – IPSC
بیان رخداد
بیش از سه دهه مبارزه بی امان و مستمر گریلاهای کرد علیه دولت مرکزی و کشته شدن بیش از 40 هزار نفر از سال 1984 تا کنون و ناتوانی سیاستمداران ترکیه در دستیابی به راه حلی برای پایان خشونت ها، دولت این کشور را در عرصه های داخلی و خارجی در تنگنا قرار داده است. در زمینة داخلی حفظ امنیت و ثبات به عنوان یکی از مؤلفه های توسعه و زمینة اجتناب ناپذیر در دستیابی به پیشرفت، رونق اقتصادی و ثبات سیاسی و در زمینة خارجی تلاش دولتمردان ترک برای معرفی ترکیه به عنوان الگوی کشوری دموکراتیک و اسلامی در سطح منطقه ای و بین المللی در چارچوب قدرت نرم و دیپلماسی عمومی به عنوان ابزاری مؤثر در پی گیری سیاست های منطقه ای و بین المللی شرایطی را فراهم آورده که فارغ از هر ایدئولوژی و مرام سیاسی، هر جناح و حزب سیاسی که سکان هدایت سیاست خارجی کشور را در دست گیرد ناگزیر محکوم به حل بحران کردهای ترکیه خواهد بود. چالشی که همچون زخمی کهنه در ساختار سیاسی ترکیه خودنمایی کرده و ثبات و امنیت سیاسی و اقتصادی را با تهدیدی جدی مواجه کرده است.
حزب عدات و توسعه به رهبری رجب طیب اردوغان پس از پیروزی در انتخابات 2001 میلادی از همان آغاز حل مسئلة کردها را به عنوان یکی از مهمترین اولویت ها در دستور کار قرار دارد. گرچه سیاست این حزب عمدتاً بر محور گفتگو و مذاکره با کُردها و به خصوص احزاب سیاسی کُرد و مهم ترین آنها یعنی حزب صلح و دموکراسی و اعطای برخی از حقوق و امتیازات به شهروندان کُرد ترکیه قرار داشته اما در این میان استفاده از قدرت سخت علیه حزب کارگران کردستان (پ.ک.ک) و بی توجهی به شرکت دادن آنها در گفتگوهای صلح، تغییر چشمگیری در شرایط خصومت آمیز حاکم بر روابط ترکیه و کُردها به وجود نیاورد. پیام جدید اوجالان رهبر حزب کارگران کردستان که در زندان به سر می برد و درخواست وی از گریلاهای کُرد مبنی بر کنار گذاشتن اسلحه و ترک خاک ترکیه و همچنین پی گیری مطالبات و حقوق کردها از طریق مسالمت آمیز، امیدها را برای دستیابی به راه حلی مسالمت آمیز و پایان خشونت های دیرین بار دیگر زنده کرد. هدف اصلی این مقاله بررسی تأثیر پیام تاریخی عبدالله اوجلان رهبر حزب کارگران کردستان ترکیه بر روابط پرتنش دولت ترکیه و کردهای این کشور و موضع گیری احزاب و جریان های مختلف سیاسی ترکیه نسبت به شرایط سیاسی جدید و نگاهی اجمالی به فرصت ها و محدودیت های موجود دولت ترکیه برای دستیابی به صلحی پایدار و حل مسئله کردها پس از 9 دهه از تأسیس جمهوری ترکیه و ترسیم چشم اندازی از روابط آیندة ترکیه و کُردها می باشد.
کلید واژگان: ترکیه، حزب کارگران کردستان ، عبدالله اوجالان، کردها، فرآیند صلح
تبیین رخداد
در این قسمت ابتدا واکنش های سیاسی در میان گروه ها و احزاب سیاسی ترکیه و بویژه دولت ترکیه از یک سو و حزب کارگران کردستان ترکیه از سوی دیگر مورد بررسی قرار می گیرد. سیاست های کُردی دولت ترکیه، تغییرات محیطی و تأثیر آن بر سیاست های کردی ترکیه موضوع بخش بعدی مقاله را به خود اختصاص داده است. در پایان نیز تأسیس «کمیسیون سنجش و تحقیق فرآیند راه حل» از سوی دولت ترکیه و همچنین سیاست جدید ترکیه مبنی بر حقوقی ساختن اختلافات و موضوعات سیاسی با کردهای ترکیه به عنوان مبنایی جدید برای پایان دادن به تعارضات مورد بررسی قرار می گیرد.
اظهارات تاریخی اوجالان و واکنش های سیاسی
سخنان تاریخی اوجالان و موضع گیری جدید او به عنوان اصلی ترین چهرة مخالف دولت ترکیه و سمبل مبارزه کردها در ترکیه واکنش های متفاوتی را در این کشور به دنبال داشت. این سیاست که نوعی تجدید نظر طلبی در سیاست های حزب کارگران کردستان ترکیه است با واکنش دولت ترکیه و گریلاهای کُرد به عنوان بازیگران اصلی در صحنة منازعات و درگیریهای نظامی مواجه شد. مراد کارایلان رهبر شاخة نظامی حزب کارگران کردستان در نخستین واکنش ها به اظهارات اوجالان گفت: «نیروها ی ما بر این اعتقاد هستند که از طریق جنگ می توانند به اهداف و آرمان های خود دست یابند». وی همچنین اظهار داشت که سربازان و مردم کُرد به رویکر ترکیه اعتماد ندارند. به واقع بسیاری از گریلاهای کُرد و مردم مبارزة مسلحانه علیه دولت ترکیه را به عنوان بهترین استراتژی در دستیابی به حقوق و مطالبات می دانند. دستیابی به حقوق دموکرتیک و پذیرش هویت کردهای ترکیه خود از دستاوردهای جنگ مسلحانه بوده است. این در حالی است که کارایلان از پیشنهاد اوجالان که در آن از اعضای حزب کارگران کردستان ترکیه خواسته بود کشور را ترک کرده و مبارزات خود را از طریق مسالمت آمیز و در چارچوب مبارزة سیاسی پی گیری کنند استقبال کرده بود. اما درخواست رجب طیب اردوغان مبنی بر خلع سلاح پ.ک.ک با واکنش شدید وی و دیگر رهبران حزب مواجه شد. بنابراین به نظر می رسد به رغم درخواست اوجالان برای دست کشیدن از مشی مسلحانه و آغاز گفتوهای صلح، پ.ک.ک تمایل چندانی به کنار گذاشتن سلاح خود ندارند. با اینکه پیشنهاد صلح از سوی اوجالان مطرح شده ولی به نظر می رسد که مدیریت و اجرای آن در دست رهبران نظامی مستقر در استحکامات دفاعی حزب کارگران کردستان در کوهستان های عراق قرار دارد. البته سخنان افراطی کارایلان و انتقادات شدید وی از دولت اردوغان با برخی از سیاست های وی تعدیل شده است. به واقع وی تمایل خود را برای دستیابی به صلحی پایدار اعلام کرد.
محدودیت های موجود در کاهش نقش و قدرت مانور حزب کارگران کردستان ترکیه نقش زیادی داشته است. قرار گرفتن نام حزب کارگران کردستان ترکیه در لیست گروه های تروریستی از سوی اتحادیه اروپا و ایالات متحده امریکا در آوریل 2004 باعث شد این حزب از مطالبات حداکثری چون تشکیل دولت کردستان مستقل دست کشیده و در حال حاضر آرمان اصلی خود را دستیابی به حقوق کُردها، تصویب قانون اساسی جدید و آزادی هزاران زندانی سیاسی کُرد بداند. وی گفت ما خواهان آنیم که مشکلاتمان را از طریق صلح و گفتگو حل کنیم. و ما به این اصل اعتقاد داریم.کارایلان تا حدودی بر حزب اتحاد دموکراتیک سوریه به عنوان شاخه ای از حزب کارگران کردستان نفوذ دارد. این حزب پس از جنگ داخلی در سوریه برای دفاع از مناطق کردنشین مسلح شده است. این در حالی است که رجب طیب اردوغان خلع سلاح این حزب را به عنوان شرط اصلی در آغاز مذاکرات مطرح کرده است. از این رو به نظر می رسد امیدهای آغازین در مورد حل بحران موجود به میزان زیادی خوشبینانه بوده و دستیابی به توافق برای غلبه بر یکی از پیچیده ترین و خصومت آمیزترین بحران های خاورمیانه همچنان در ابهام و در سایة اما و اگرها قرار گیرد.
از سوی دیگر رجب طیب اردوغان نخست ویر ترکیه که فعالیت های او در زمینة ایجاد صلح با کردها بیش از سایر همتایانش در گذشته بوده، به دنبال آن است که خود را در قامت یک مصلح معرفی کند تا به واسطة آن شانسش را در رقابت های سیاسی پیش رو در ترکیه افزایش دهد. درخواست اوجالان زمینه مساعدی برای اردوغان فراهم آورد تا سیاست های مسالمت جویانة دولت ترکیه در قبال کردها را عملیاتی کند. از این رو وی بلافاصله پس از سخنان رهبر پ.ک.ک از گریلاهای کرد که در سراسر کوه های کردستان ترکیه و عراق پراکنده هستند خواست سلاح های خود را زمین بگذارند و به مذاکرات صلح بپیوندند. اردوغان همچنین با درخواست کارایلان برای ایجاد قانون جدیدی در مورد حفظ امنیت گریلاهای کرد هنگام عقب نشینی مخالفت کرد گرچه به جای آن اردوغان با ایجاد کمیته ای متشکل از افراد شناخته شده و روشنفکر کرد و ترک و رهبران سیاسی برای بهبود بخشیدن به مذاکرات صلح که از سوی گروه های کرد پیشنهاد شده بود موافقت کرد.
سیاست های کُردی دولت ترکیه
ترکیه طی سال های اخیر گام های بلندی برای حل مسئلة کردها برداشته است. اما پارادوکسی که ترکیه با آن مواجه است ناشی از تناقض میان ساختار سیاسی و قانون اساسی این کشور و ارادة دولت ترکیه برای پایان بحران است. به رغم آنکه کردهای ترکیه نقش مهمی در تأسیس و استقلال جمهوری ترکیه در سال 1923 داشتند، اما هیچگاه به حقوق قانونی خود دست نیافتند. بسیاری از کردهای ترکیه بر این باورند که قانون اساسی ترکیه هیچ گاه آنها را به عنوان شهروند درجه یک در نظر نگرفته و کردهای ترکیه از حقوق دموکراتیک و شهروندی در این کشور برخوردار نیستند. این نگرش در بین کردها همواره مانع بزرگی در تعامل میان کردها و دولت ترکیه ایجاد کرده و عاملی بوده که نهایتاً بخشی از کردهای ترکیه را در سال 1984 به سمت مبارزه مسلحانه در قالب حزب کارگران کردستان ترکیه برای دستیابی به حقوقشان سوق داد. از آن تاریخ تا کنون هزینه های سنگینی بر مردم کرد و ترک این کشور تحمیل شده و دو طرف در دست یافتن به راه حلی مسالمت آمیز ناتوان بوده اند. امروزه دولت ترکیه و گروه های اپوزیسیون هر دو به درک مشترکی رسیده اند که تنها راه حل بحران کردها، بهبود استانداردهای دموکراتیک و قانون اساسی مترقی در ترکیه است که در آن حقوق همة گروه ها و اقلیت های قومی و مذهبی و سیاسی را به رسمیت شناخته و امکان مشارکت دموکراتیک در قدرت را برای شهروندان ترکیه فراهم کند. تقاضای عبدالله اوجالان از حزب کارگران کردستان ترکیه برای کنار گذاشتن مشی مسلحانه و ترک خاک ترکیه در این راستا قابل ارزیابی است.
تأثیر تغییرات محیطی بر سیاست داخلی
نشانه هایی روشنی وجود دارد که دولت ترکیه آماده است گام های بلندی در راستای دموکراتیزاسیون با هدف حل مشکل کُردها بردارد. در پاسخ به اعلامیة آتش بس حزب کارگران کردستان ترکیه و خروج قریب الوقوع آنها از ترکیه، اپوزیسیون نیز امیدوار است دولت ترکیه قانون ضد ترور را اصلاح کرده و همچنین بحث قومیت ها را با شهروندی برابر در قانون اساسی مطرح کند و فضایی را برای به کارگیری زبان کردی در زمینة آموزشی و عرصه های عمومی فراهم کند. حل مسئله کردها شرایط مساعدی را برای ترکیه در عرصة داخلی و سیاست خارجی فراهم می کند. شرایط سیاسی حاکم بر سوریه و فعالیت گستردة کردهای این کشور نگرانی ترکیه را به دنبال داشته و بی تردید بر سیاست جدید ترکیه در مورد کردهای این کشور تأثیر گذار بوده است. ترکیه از آن بیم دارد شرایط و ساختار سیاسی سوریه به گونه ای تغییر کند که آرایش نیروهای سیاسی در این کشور را تغییر داده و حتی منجر به جدایی مناطق کردنشین سوریه و تشکیل دولتی مستقل و خودگردان در نزدیکی مرزهای ترکیه گردد. عاملی که از نگاه سیاستمداران ترک می تواند بر کردهای ترکیه و منطقه تأثیر گذاشته و امنیت و منافع ملی ترکیه را تهدید کند. چرا که این شرایط به معنی ایجاد پایگاهی جدید برای حزب کارگران کردستان ترکیه و مشارکت آنها با کردهای سوریه برای مبارزه علیه دولت مرکزی ترکیه فراهم می کند.
دولت ترکیه تلاش می کند تا موضوع سازش با کردها را تنها به کردهای ترکیه محدود کند و همزمان توسعة روابط با حکومت اقلیم کردستان عراق را در دستور کار قرار داده است. ترکیه در حال تقویت پیوندهای اقتصادی با حکومت اقلیم کردستان عراق است و در مورد حاکمیت بر منابع نفتی و گازی در عراق که محل اختلاف اقلیم کردستان عراق و دولت مرکزی بغداد است از کردها حمایت کرده و به نوعی می توان گفت با سیاست های خود گرایش های گریز از مرکز و استقلال کامل منطقه کردستان عراق را تقویت می کند. البته به نظر می رسد ترکیه فاقد استراتژی منطقه ای کردی است. چرا که هنوز این کشور نتوانسته است راه حلی مناسب برای حل مسئلة کردهای ترکیه ارائه کند. دستیابی به هر گونه راه حلی مسالمت آمیز نفوذ ترکیه در میان کردهای سوریه و عراق را در پی خواهد داشت. در این چارچوب، پیام تاریخی عبدالله اوجالان در 21 مارس 2013 اندکی پیش از آغاز نوروز که برای صدها هزار کرد قرائت می شد که در آن به همکاری برای صلح با دولت ترکیه و تحت نظر رجب طیب اردوغان اشاره شده بود می تواند نهایتاً صلحی پایدار میان ترکیه و کردها را به دنبال داشته باشد.
تأسیس کمیسیون نظارت بر صلح
در آوریل 2013 ، پارلمان ترکیه به رغم مخالفت حزب جمهوری خلق و حزب حرکت ملی مصوبه ای را برای تأسیس کمیسیونی با هدف نظارت بر حل مسئلة کردها تصویب کرد. این کمیسیون که از طرف حزب عدالت و توسعه پیشنهاد شده تحت عنوان «کمیسیون تحقیق و سنجش روند پیدایش راه حل» فعالیت خود را با هدف بررسی و نظارت بر روند فعالیت های مرتبط با پایان دادن به خشونت ها و ایجاد دوستی میان مردم ترکیه آغاز کرد. این کمیسیون 17 عضو دارد که برای سه ماه فعالیت خواهند کرد. مسئولیت اصلی این کمیسیون یافتن راه حلی برای معمای نظم و ثبات سیاسی ترکیه است. که طی دهه های گذشته درگیری های شدید نظامی و کشته های زیادی بر جای گذاشته و مهم ترین چالش ترکیه طی سه دهة اخیر بوده است. به نظر می رسد برای اولین بار است که ترکیه بطور جدی تلاش می کند تا چالش کردها را که از دوران حاکمیت عثمانی به آن انتقال یافته و در دوران جمهوری ترکیه و به خصوص از دهة 1980 به بعد لایه های جدیدی از خصومت به آن اضافه شده را حل کند.
کردها و فرایند حقوقی ساختن مسئله ای سیاسی (اقدامات اصلاحی اردوغان)
گرچه موضوع کردهای ترکیه در حال حاضر موضوعی کاملاً سیاسی است که همواره دستیابی به راه حلی مشترک از طرفین را به دلیل نوع نگرش و منافع متضاد آنها ناممکن ساخته است اما رویکرد اخیر دولت ترکیه و به خصوص ایجاد «کمیسیون یافتن راه حل» گویای این واقعیت است که سیاستمداران ترکیه به دنبال ایجاد ساختاری حقوقی برای پایان چالشی سیاسی هستند. درخواست کنار گذاشتن مشی مسلحانه حزب کارگران کردستان از سوی رهبر این حزب و ترک خاک ترکیه که در شبکه های تلویزیونی دیار بکر پخش شد، منادی آغاز عصر جدیدی در صحنة سیاسی ترکیه است.
بسیاری بر این باورند که سخنان اخیر اوجالان موفقیتی برای سیاست های کُردی رجب طیب اردوغان به شمار می رود که پس از تصاحب قدرت در ترکیه، استراتژی رویارویی با کُردها تا حد زیادی تغییر کرد. رجب طیب اردوغان در سال 2003 و همچنین در سخنرانی معروف سال 2005 در دیاربکر به عنوان اولین نخست وزیر ترکیه صراحتاً موضوع چالش کردهای ترکیه را پذیرفت. کسب حمایت و اعتماد رأی دهندگان کُرد در 5 انتخابات و 2 رفراندوم از سال 2002 تا کنون نشان از موفقیت استراتژی رجب طیب اردوغان در راه پر پیچ و خم بحران کردها دارد. اردوغان برای دستیابی به اهداف مورد نظر نخست امکانات و خدمات لازم برای مناطق کرد نشین ترکیه را فراهم آورد. هدف از این اقدام از میان بردن شکاف اقتصادی و توسعة ناموزون ترکیه در میان بخش های غربی و شرقی کشور بود. اقدام دوم در سطح سیاسی صورت گرفت. در این زمینه سیاست همگون سازی اجباری، نادیده گرفتن هویت کردی، ناسیونالیسم ترکی و بطور کلی تبعیض های سیاسی علیه کردها مورد تجدید نظر قرار گرفت. در این راستا برخی از حقوق حداقلی کردها از سوی دولت به رسمست شناخته شد. در این دوره شبکه ای کرد زبان از سوی دولت تأسیس و برنامه هایی را به زبان کردی برای مخاطبان کُرد پخش می کرد. در اقدامی جدید نیز دولت ترکیه برای نشان دادن حسن نیت خود در گفتگو با کُردها با برچیدن شعار اصلی مصطفی کمال پاشا در میادین اصلی شهرهای کُرد نشین موافقت کرد. شعاری با این مضمون که: «چه خوشبخت است آن کس که می گوید من ترک هستم». این سیاست ها با هدف خلع سلاح حزب کارگران کردستان ترکیه و تضعیف گرایش های افراطی در میان کردها اجرا می شد. اردوغان به رغم عملیات نظامی حزب کارگران کردستان در مناطق کُرد نشین، میلیون ها دلار در مناطق کرد نشین در زمینة کشاورزی، حمل و نقل پروژه های زیربنایی و آموزش سرمایه گذاری کرد. با این اقدامات میزان بیکاری و فقر در مناق کردنشین که از عوامل اصلی جدب جوانان کُرد به پ.ک.ک بود را به میزان زیادی کاهش داد. در زمینة سیاسی نیز سیاست های اردوغان تفاوت معناداری با سیاست های حزب جمهوری خلق و حزب حرکت ملی داشت. اردوغان به دور از هر گونه ناسیونالیسم ترکی و با احترام به هویت های قومی و مذهبی به میزان زیادی نوعی پلورالیسم سیاسی و فرهنگی را پذیرفته است. در این راستا ممنوعیت های استفاده از زبان کردی در زندان ها، رسانه ها و تبلیغات سیاسی برداشته شده است. در تحول دیگر درس اختیاری زبان کُردی در مدرسه ها ی دولتی ارائه شده است. اقداماتی که خشم بسیاری از گروه ها و احزاب افراطی ترکیه را به دنبال داشته است.
دورنمای رخداد
بی تردید ایدئولوژی مارکسیست لننیست پ.ک.ک که با ناسیونالیسم کُردی ترکیب شده است مشکلاتی را برای فرآیند عادی سازی کامل روابط ایجاد می کند. از سوی دیگر رجب طیب اردوغان با ایجاد کمیسیونی در پارلمان که بر فرآیند صلح نظارت می کند با مشکلاتی از سوی احزاب ناسیونالیست و افراطی ترکیه روبروست. بر اساس برنامه اعضای 17 نفره کمیسیون صلح عبارتند از 10 نفز از اعضای حزب عذالت و توسعه، 4 نفر حزب جمهوری خلق، 2 نفر حزب حرکت ملی و نهایتاً 1 نفر از حزب کرگرای صلح و دموکراسی. این در حالی است که دو حزب ناسیونالیست یعنی جمهوری خلق و حرکت ملی در روز تصویب طرح اردوغان و تأسیس کمیسیون صلح به نشانة اعتراض صحن مجلس ملی را ترک کردند. این برخورد که ناشی از نوع نگرش و رویکرد متفاوت آنها در قبال مسئلة کردهاست تا حدودی آیندة راه حل های موجود را تیره و تار کرده است. حزب حرکت ملی در حال حاضر مشارکت با هر حزبی را در فرایند صلح رد می کند و ادعا می کند در واقع «مسئلة کردها» در ترکیه وجود ندارد و آن چه ترکیه با آن روبروسیت «مسئلة تروریسم» است که باید با اقدامات لازم با آن مقابله شود. این موضع گیری ها موجب شد اردوغان احزاب اپوزیسیون را مورد انتقاد قرار دهد و از آنها با عنوان خائنین به آیندة صلح کشور نام برد. از این رو یکی از مشکلات اصلی اردوغان در پی گیری فرآیند حل بحران کردها جلب حمایت پارلمان ترکیه و بطور کلی بخش های مختلف جامعة ترکیه است. گرچه طرح اردوغان برای تأسیس کمیسیون نظارت بر فرآیند صلح در مجلس به تصویب رسید ولی مخالفت احزاب ملی گرای این کشور موجب قطبی شدن پارلمان شده است.
از سوی دیگر در میان کُردها نیز یک سیاست واحد و مشخص برای دستیابی به صلح وجود ندارد. کارایلان رهبر شاخه نظامی حزب کارگران کردستان ترکیه علاوه بر حمایت از سیاست های جدید ترکیه برای حل بحران کردها هشدار داد چنانچه درگیری ها در این کشور خاتمه پیدا نکند آمادگی این را دارد بار دیگر نبرد علیه ترک ها را آغاز کند و این بار نبردی که در گیرد بسیار وسیع تر و شدیدتر.خواهد بود. مراد کارایلان در حالی این سخنان را مطرح کرد که تمایل خود برای حضور در صحنة سیاسی ترکیه و ادامة مبارزات از مسیر مسالمت آمیز اعلام کرد. وی در مصاحبه ای با نیویورک تایمز گفت امیدوار است در صورت پایان جنگ به کشور بازگشته و با ایفای نقش سیاسی در راستای بهبود حقوق کُردهای ترکیه فعالیت کند. تا کنون حداقل 4 گروه از نمایندگان حزب صلح و دموکراسی از زندان عبدالله اوجالان در جزیرة امرالی نزدیک سواحل استانبول دیدار کرده اند. محلی که گفتگوهای صلح از آنجا هدایت و رهبری می شود. در 21 مارس نمایندگان حزب صلح و دموکراسی نامه ای از اوجالان قرائت کردند که در آن از حزب کارگران کردستان ترکیه و گریلاهای کرد خواسته بود با ترک کشور نخستین گام را برای فرایند صلح بردارند. اما در مورد اجرای این خواسته میان مقامات سیاسی ترک و رهبری پ.ک.ک در مورد نحوة خروج از کشور اختلاف نظر وجود دارد. در حالی که اردوغان مصراً خواستار خلع سلاح گریلاهای کرد پیش از خروج از کشور است. مراد کارایلان و دیگر کادر رهبری این حزب حاضر به انجام چنین اقدامی نیستند. کارایلاین از همان آغاز خلع سلاح گریلاهای کُرد را رد کرد. او تصریح کرد که حزب کارگران کردستان نمی تواند سلاح خود را کنار بگذارد. کنار گذاشتن سلاح آخرین موضوع در فرآیند صلح خواهد بود. کارایلان در پایان گفت اگر دولت ترکیه کردها را به عنوان شهروندانی برابر نپذیرد مشکل کردها حل نخواهد شد. بنابراین حل مسئلة کردها نیازمند اجماع در میان احزاب کرد از یک سو و دولت ترکیه و احزاب سیاسی با ایدئولوژی ها و نگرش های متفاوت از سوی دیگر است. کنار گذاشتن مطالبات حداکثری از سوی بازیگران اصلی این منازعه یعنی کُردها و دولت ترکیه می تواند مبنایی برای حل مناقشه کردهای ترکیه باشد. موضوعی که بیش از هر زمان دیگری نیاز به حل آن از سوی مردم ترکیه احساس می شود. حمایت بیش از 50 درصدی ترک های ترکیه و حمایت بیش از 90 درصد کُردهای این کشور خود گویای این حقیقت است.
