مركز بين المللي مطالعات صلح – IPSC
مسیحیان با جمعيتي در حدود 12 درصد سال هاست كه تحت حاکمیت سوريه زندگی کرده اند و در مقایسه با مسیحیان در دیگر کشورهای عربی، آزادی های بیشتري داشته اند. با شروع تحولات و درگيري هاي داخلي در سوريه مسيحيان اين كشور همواره مورد تهديدهايي از سوي القاعده و بنيادگرايان بوده اند. در اين بين اكنون هر چند مسيحيان از بازيگران صحنه داخلي سوريه هستند، اما نقش آينده و نوع حضور آن ها ناروشن است. در اين راستا براي واكاوي و بررسي بيشتر نقش اين گروه در شرايط كنوني و فراروي سوريه به گفتگويي با مرتضي نعمت زاده رايزن پيشين پيشين ايران و كارشناس مسائل سوريه پرداخته ايم:
واژگان كليدي: نقش، جايگاه، مسيحيان سوريه، اسد، مخالفان نظامي و سياسي سوريه، القاعده در سوريه،
مركز بين المللي مطالعات صلح: در نگاهي مقايسه اي آيا نقش و حضور مسيحيان سوریه در درگيري هاي نظامي سوريه افزايش يافته است؟
به طور كلي مسيحيان در سوريه در دوران خاندان اسد از جايگاه ويژه اي برخوردار بوده اند. مسيحيان سوري همچنين نسبت به مسيحيان در تمام منطقه خاورميانه جايگاه نسبتا بالايي داشته اند و اگر توجه داشته باشيم مسيحيان در سطح جهان عرب پيشتاز تبلور انديشه قوميت گرايي عربي و برقراري ارتباط علمي، دانشگاهي، فرهنگي و سياسي خاورميانه عربي با كشورهاي غربي بوده و لذا در تحولات فكري و سياسي از نقش ويژه اي هم برخوردار بوده اند. بنابراين مسيحيان در سوريه نيز در دوران اخير داراي موقعيت بالا و اثرگذاری بوده و در نهادهاي سياسي، رسانه اي، تبليعاتي و فرهنگي و .. حضور و نقش قابل توجهي داشته اند. در تحولات دو سال گذشته جز اينكه قشري از روشنفكران مسيحي به عنوان معارضان سياسي در اين عرصه حضور داشته اند در سوريه ما شاهد تغيير زيادي در رويكرد مسيحيان نسبت به نظام حاكم نبوده ايم. اما تداوم درگيري ها به صورت جدي نگراني هايي نسبت به آينده و جايگاه و نقش مسيحيان مطرح كرده است. ما اكنون در سوريه با دو گروه از مخالفان روبرو هستيم. گروه هاي تندرو افراطي كه موضع منفي نسبت به مسيحيان دارند و شعارهاي منفي عليه مسيحيان سر داده و آنان را نمايندگان تمدن و استعمار غربي و همپيمان با نظام سوريه تلقي كرده و در نتيجه موضعي منفي نسبت به آن ها دارند. گروه ديگر هم جريانات مخالف سياسي هستند و تلاش دارند كه با جذب اقليت هاي مختلف از جمله اقليت مسيحي جبهه خود را در مقابل نظام سوريه توسعه دهند. اما در مجموع ميتوان گفت در شرايط كنوني بيشتر مسيحيان در كنار نظام سوريه هستند.
مركز بين المللي مطالعات صلح: جورج صبرا رئيس نوين شورای ملی سوریه یکی از سیاستمداران سرشناس مسیحی در سوریه است. نقش و نفوذ مسيحيان در ائتلاف ملي مخالفان سوریه و ارتش آزاد سوريه تا چه حدي است ؟
من معتقدم كه انتخاب جرج صبرا به عنوان رئيس شوراي ملي سوريه تلاشي براي كاهش نگراني اقليت ها از جمله اقليت هاي مسيحي در اين كشور براي پيوستن به جريان هاي مخالف دولت اسد است. از طرف ديگر اين اقدام تلاشی جهت بازكردن راه هاي جديدتري براي گفتمان با غرب و جذب حمايت قدرت هاي غربي و كاهش نگراني غرب از غلبه تندروان اسلامي بر جريان مخالف در سوريه است. به عبارت ديگر پيام هاي مختلفي در انتخاب جرج صبرا وجود داشت، اما در پاسخ به اينكه آيا اين مساله توانسته است نقطه تحول و ثقلي براي توجه مسيحيان سوريه به سوي مخالفان باشد، بايد گفت من شاخص و مورد خاصي در اين زمينه ملاحظه نكرده ام. بنابراين من تصور مي كنم كه از گذشته هم بخشي از روشنفكران جامعه مسيحي سوريه در شمار مخالفان دولت سوريه قرار داشته و اكنون نيز در جمع مخالفان سياسي و كمتر نظامي دولت هستند.
مركز بين المللي مطالعات صلح: نگاه مسيحيان كنوني سوريه به جریان های مخالف دولت اسد چيست؟
به طور كلي مسيحيان در مجموع با نوعي نگراني نسبت به تحولات سوريه مي نگرند. در واقع آنان تغيير در سوريه را به نفع خود تلقي نمي كنند. چرا از يك سو جريان تندرو اسلامي در سوريه شعارهاي تندي بر ضد مسيحيان از جمله ” مسيحي به بيروت و علوي به سوي تابوت ” سر مي دهد و از سوي ديگر با حمله به برخي از مناطق و روستاهاي مسيحي نشين و كوچاندن اجباری آنان و افتخار آميز دانستن اين اقدام به عنوان اقدامي در جهت پاكسازي مذهبي و ديني سوريه از عوامل نفوذي غربي و نظام حاكم، ازسوي مخالفان، طبيعي است كه وحشت مسيحيان را نسبت به سرنوشت آينده خود در صورت سيطره تندروان بر سوريه بر انگيزاند. بويژه اينكه بايد توجه داشت كه كساني كه به صورت ميداني در داخل سوريه با مسيحيان تعامل مي كنند گروه هاي تندروي هستند كه بيشترين مناطق تحت كنترل مخالفان را در اختيار دارند. لذا نوع ادبيات و رفتار گروه هاي مخالف بويژه تندرو در مقابل مسيحيان باعث شده است مسيحيان گزينه ي رويكرد مانند در كنار نظام ترجيح دهند. با اين حال افزايش نگراني نسبت به آينده و بالا رفتن احتمال غلبه گروه هاي مخالف از جمله اسلام گرايان تندرو بر مقدرات سوريه باعث شده است تا نوعي محافظه كاري هم نسبت به ايستادن در كنار نظام در ميان مسيحيان به وجود آيد و تلاش كنند تا موضع بي طرفانه اي را اتخاذ و از هر دو طرف دعوا دوري كنند.
مركز بين المللي مطالعات صلح: در چند ماه اخیر با روند صعودی حمله گروه‌های مسلح به مسيحيان و طرح شعار « مسیحی به بیروت، علوی به تابوت» از سوی مخالفان تندرو بشار اسد موجب شده است حلب 70% جمعیت مسیحی خود را از دست دهد. بطور عموم نگاه جريان هاي تندرو و القاعده اي به مسيحيان سوري چگونه است؟
در كشاكش درگيري هايي كه در سوريه وجود دارد دو گرايش از سوي مخالفان در مورد اقليت ها و بويژه نسبت به مسيحيان وجود دارد. نخست گرايش جذبي و دوم گرايش دفعي است. در مقابل، دو گزينه در برابر مسيحيان سوريه قرار داده شده است كه آيا در كنار نظام مي ايستند و به زندگي و جايگاه گذشته خود مي انديشند و يا اينكه به مخالفان مي پيوندند؟.
نگاه گروه هاي تندرو و مخالف اسد نگاهی ايدئولوژيك همراه با گرايش به پاكسازي ديني و مذهبي و عدم رعايت چارچوب هاي همزيستي مسالمت آميز ديني و مذهبي است. از اين ديد مسيحيان نمايندگان تمدن غربي و امتداد كشورهاي سلطه گر و استعمارگر و دشمنان جهان اسلام در منطقه خاورميانه بشمار می آيند. آنان همچنين همپيمان نظام سوريه هستند. اين جريان تلاش دارد سوريه را كه در طول تاريخ يكي از كشورهاي مسيحي نشين بوده و آثار تاريخي گسترده مسيحي در آن وجود داشته است، از مسيحيان پاكسازي كند. اين نوع نگاه منفي به مسيحيان باعث شده است بخشي مهمي از مسيحيان از يك سو در سطح داخلي در سوريه جابجا شوند و به مناطق امن تري پناه ببرند. و از سويي هم بخشي از اين مسيحيان به كشورهاي همسايه از جمله اردن، لبنان و برخي از كشورهاي دور و نزديك نظير ارمنستان و كشورهاي اروپايي و غربي رو آورند. اين امر حاكي از نگراني مسيحيان از آينده خود است.
مركز بين المللي مطالعات صلح: در پاره ای از مواقع رهبران مسیحی در تظاهرات طرفداران حکومت سخنرانی و ضمن حمایت از مقامات کشور، از سوری ها خواسته اند راه گفتگو را در پیش بگیرند. اكنون رهبران مسيحيان در سوريه چه تا چه ميزاني رويكردي همگرا با دولت دارند؟
مسيحيان سوريه اصولا گرايش هاي مسالمت آميزي داشته و مايلند در كشوري كه زندگي مي كنند، باقي بمانند. آنان به لحاظ فرهنگي خود را همراه تر و هماهنگ تر با فرهنگ غالب اسلامی در كشورهاي منطقه مي دانند. يعني عموما مايل نيستند كه سرزميني را كه در آن زندگي كرده اند ترك كنند. همچنين مايل به ورود به كشمكش هايي كه آينده آنان را در خطر قرار مي دهد نيستند. چيزي كه مسيحيان با آن روبرو هستند، حملات مخالفان بويژه مخالفان نظامي تندرو با رويكرد اسلام ستيزه جو است. در اين حال با توجه به وضعيت مسيحيان در سوريه علي القاعده كشورهاي غربي بايد از اين امر به عنوان بهانه اي براي دخالت بهره مي گرفتند، اما مشاهده ميشود كه اين قشر كمتر مورد توجه غربي ها قرار مي گيرد. علت اين امر هم آن است كه مسيحيان نگاه واقع بينانه به تحولات سوريه دارند و در موضع گيري هاي خود كاملا بيان مي كنندكه جنايات از سوي چه گروه هايي صورت گرفته است و نقش دولت را در اين زمينه نفي مي كنند. بنابراين كشورهاي غربي كه طبق معمول بايد از مسيحيان حمايت كنند بر اساس معيارهاي دو گانه خود مسيحيان سوري را مورد فراموشي قرار داده اند و حاضر نيستند سرنوشت اسف بار مسيحيان سوري را كه مورد حمله تندرو ها هستند، پيگيري كنند. لذا رويكرد غالب مسيحيان ايستادن در كنار دولت است تا مخالفان.
مركز بين المللي مطالعات صلح: اهداف اصلي مسيحيان سوريه و نوع نظام مطلوب سياسي اين گروه براي آينده سوريه چيست؟
مسيحيان اصولا مايل به حاكميت نظام سكولار در سوريه هستند. درگذشته هم انديشمندان مسيحي سوري نقش مهمي در شكل گيري دولت هاي ملي دركشورهاي عربي داشته اند. سوريه هم در گذشته يكي از كشورهاي اصلي در انديشه سكولاريسم و قوميت گرايي عربي بوده است. مسيحيان مايل نيستند كه اسلام گرايان در كشورهاي منطقه مسلط شوند. چرا كه احساس مي كنند كه در چنين حالتي آنان در چارچوب اقليت قرار داده مي شوند. در حالي كه در يك نظام سكولار، بدون توجه به معيار هاي ديني و اقليت دانستن آنان، عملا در شمار شهروندان قرار مي گيرند. به طور كلي مسيحيان همواره حكومت سكولارِ قائل به جدايي دين از سياست را بر ديگر نظام ها ترجيح مي دهند. روحيه مسالمت جويانه مسيحيان خاورميانه و سده ها همزيستي در كنار مسلمانان در مجموع فضاي ايمني را براي مسيحيان ايجادكرده است، لذا به طور طبيعي اگر حقوق شهروندي آن ها تامين شود، تمايل دارند در سوريه بمانند.
مركز بين المللي مطالعات صلح: آيا روی کار آمدن اسلام گرایان تندرو در سوريه به معنی پایان مسیحیت در سوریه و يا كاهش عمده شمار آنان است؟
قطعا اينگونه خواهد بود من فكر ميكنم كه وجود مسيحياني كه از نظر تاريخي و فرهنگي شباهت زيادي به مسلمانان دارند بايد به ديده مثبت نگريسته شود تا نشان دهنده روح تسامح اسلام باشد. اما رفتار اسلامگريان تندرو به گونه طبيعي باعث فرار مسيحيان خواهد شد.
مركز بين المللي مطالعات صلح: آينده نقش مسيحيان در سوريه به چه عواملي وابسته است ؟
قطعا در صورت سقوط نظام سوريه تا دوره هاي بسيار طولاني وضعيت مسيحيان در هاله اي از ابهام فرو خواهد رفت. به رغم تلاش هاي برخي از روشنفكران مسيحي كه در گروه هاي مخالف وجود دارند، اما امكان كنترل و مهار رويكرد سلفي، تندرو و القاعده اي نمي تواند آينده خوبي را براي مسيحيان سوريه رقم زند. ولي اگر ساختار كنوني نظام باقي بماند و اصلاحات در اين ساختار پديد آيد و مسيحيان بتوانند جايگاه گذشته خود را در مجموعه نظام داشته باشد، قطعا وضعيت آينده مسيحيان بهتر خواهد بود. مسيحيان نيز مانند بقيه طيف ها خواهان نظامي مردم سالار مطابق با خواسته هاي مردم و و برخوردار از حق تعيين سرنوشت كشور هستند. مردم سوريه در اين مرحله در شرائط سختي به سر می برند ولی روند تحولات نشان مي دهد كه اكثريت مسيحيان در كنار نظام باقي خواهند ماند و حداكثر با افزايش فشار ها مجبور خواهند شد كه به سوي بي طرفي ميل كنند. در هر حال آنچه مشخص است تنها حامي مسيحيان در كشور، فعلا دولت كنوني است، اما اين كشمكش در حد سياسي ممكن است برخي از گروه هاي مسيحي را به مخالفان نيز نزديك كند.
گفتگو از: فرزاد رمضاني بونش
