مركز بين المللي مطالعات صلح – IPSC
تحولات دو سال اخير خاورميانه و يا بهار عربی در خاورمیانه از زمانی که نخستین جرقه های خود را در تونس آغاز کرد با نگراني ها و اميد هايي براي اسرائیل به همراه بوده است. در این حال اکنون پس از گذشت دو سال از آغاز تحولات برای بررسی بیشتر نوع نگاه و رابطه اسرائیل به خاورميانه و چشم انداز رويكردهاي سياست خارجي آن در این حوزه به گفتگویی با دکتر ماكان عيدي پوراستاد دانشگاه و کارشناس مسائل اسرائيل پرداخته ایم:
واژگان كليدي: اسرائیل، پيامد، انقلاب ، بهار عربي، سياست خارجي، مصر، توازن قواي منطقه اي
مركز بين المللي مطالعات صلح: آيا از منظر سیاست خارجی اسرائیل هر چه دمکراسی سازی در منطقه خاورمیانه افزایش پیدا کند، قواعد بازار آزاد و دمکراسی مد نظر بیشتر قرار گیرد به نفع آن در منطقه خاورمیانه است ؟
از جنگ جهاني دوم به بعد در محافل آكادميك غرب اين پرسش مطرح بوده است كه آيا غربي ها بايد به دمكراسي به رشد و دمكراسي كمك كنند و يا اينكه اين امر دردسر ساز ميشود. بعد از تجربيات غربي ها در دهه هاي گذشته جمع بندي آنها اين بوده است دمكراسي ابزار خوبي براي تغيير شرايط نامطلوب است. من اسرائيل و غرب را در اين جا از هم جدا نمي دانم و تقريبا جدايي ناپذيرند. در اين حال اكنون غربي ها رويكرد خاصي در مورد دمكراسي سازي در جهان سوم ندارند. يعني نه اعتقاد دارند دمكراسي در دراز مدت به نفع آنان است و نه الزاما به سودشان است. بنابراين در نگاهي كلي آنان دمكراسي ابزاري براي تغيير شرايط در زمان لازم است. در اين حال ما يك اسرائيل داشته و يك شبكه يهود داريم و اسرائيل هم صرفا در ساختار قدرت يهود نقش بزرگي ندارد.
از گذشته اسرائيل منافع خود را اينگونه تعريف كرده كه در كشورهاي اطراف خود دولت ها متزلزل و از نظر اقتصادي وابسته باشند. در دوران جنگ سرد اسرائيلي كار مشكلي در معادلات منطقه اي با توجه به نوع وابستگي كشورهاي اين منطقه با مسكو داشتند. در اين حال از نگاه غرب دمكراسي براي كشورهاي جهان سوم تا فروپاشي شوروي معمولا به چپ گرايي و احزاب سوسياليست و هوادر بلوك شرق ترجمه مي شد و براي غربي و اسرائيل دمكراسي خوشايند نبود. با فروپاشي شوروي خلائ ايدئولوژيكي براي خاورميانه جدا از ايران پيش آمد و در دهه نود ما رشد رشد سازمان ها اسلامي در منطقه بوده ايم كه اين خلائ را پر ميكنند. در اين دوران غربي ها با با خيال نبود شوروي دمكراسي را بي خطر دانستند از اين ديدگاه دمكراسي آنچيزي ميشود كه غرب آن را كنترل خواهد كرد. اما در اوايل قرن بيست و يك عبارت متداولي در غرب اين بودكه در برخي از كشورهاي عربي در صورت انتخابات بن لادن رئيس جمهور مي شود.
مركز بين المللي مطالعات صلح: اگر به عنوان پیش فرش براین نظر باشیم که فرایند دمکراسی سازی در خاورمیانه به ضرر اسرائیل است آیا این نوع نگاه اسرائیل با نگاه غرب در مورد دمکراسی سازی در خاورمیانه در تقابل نیست ؟
نه. غرب و اسرائيل در واقع مواضع مشتركي داشته و عملا تقابلي بين آنان در اين حوزه ديده نمي شود. يعني اسرائيل به طور كلي با دمكراسي مشكل ندارد، اما امروزه با منطقه اي روبرو است كه نقشي را قبلا ايفا كرده است مطلوب نبوده است. يعني افكار عمومي منطقه بر ضد آنان است و آنان مقدسات و تماميت ارضي كشورهاي منطقه را زيرسوال برده اند. لذا اگر اين مردم فرصت سخن گفتن داشته باشند( دمكراسي يعني شنيدن صداي مردم) قاعدتا اسرائيل با آن مخالف است. چنانچه اكنون اخوان نيز شعار اصلي اش فلسطن و برگردان استقلال به مصر است. در اين حال اگر چيزي براي اسرائيل ناخوشايند است براي غرب هم هست. چرا كه اسرائيل تمام ساختار اقتصادي غرب را كنترل ميكند.
مركز بين المللي مطالعات صلح: با در نظر داشت تحولات بهار عربی مهمترین نگرانیی کنونی اسرائیل در تحولات بهار عربی چیست ؟
مهمترين نگراني ورود چهره هاي جديد به بازي منطقه است. تا ديروز تنها مشكل اسرائيل در جهان اسلام ايران بود و جدا از ايران كسي در مقابل اسرائيل قد علم نمي كرد، اما با شرايط جديد كه در مصر و حتي آنچه در سوريه رخ ميدهد در حال شكل گيري است مانند اگر آنان قدرت گيرند و رويكرد مقتدري در برابر اسرائيل داشته باشند فضا براي تل آيو تنگ شده موجب نگراني مي شوند . يعني چندين دهه تل آويو در منطقه ترك تازي كرده و اين امر را هم مديون حكومت هاي ضعيف و منفعل عربي بوده است. حال با تغيير معادلات در شرايط نوين ژئواستراتژيك وضعيت اين دولت به گونه اي ديگر خواهد شد.
مركز بين المللي مطالعات صلح: با توجه به اینکه حدودی نیمی از جمعیتی اردن فلسطینی تبار است اگر به روند گذار به دمکراسي و فروپاشي ساختار کنونی قدرت پيش آيد این فروپاشی چه پیامد هایی برای اسرائیل دارد ؟
اين امر تاثير بزرگي بر اسرائيل دارد. يعني برخي منابع تا حدود 70 در صد مردم اردن را فلسطيني تبار مي دانند. در اين حال دولت كنوني اردن حاصل هماهنگي اسرائيل با انگليس بوده تا فلسطيني ها ر ابه انفعال كشانند و موفق هم بوده اند. حال با توجه به نگاه خاص اسرائيل به اردن اگر اردن بخواهد شكل ديگرگون يابد (هر چند تصور آن مشكل است) قطعا آرمان فلسطين و خواسته مردم فلسطين پررنگ تر و حلقه محاصره اسرائيل هم تنگ تر خواهد شد و بسياري از ماعلات را برهم مي زند.
مركز بين المللي مطالعات صلح: برخی معتقدند یکی ازعواملی که باعث احتیاط غرب در مورد سوریه شده ترس از سلفی ها در سوریه و نگرانی های امنیتی اسرائیل از این حوزه است. در این حال اگر سوریه نیز با مشکل فروپاشي روبرو شود و یا اسلام گرا هاي تندرو قدرت گیرند چه تاثيري بر اسرائیل دارد؟
رژيم فعلي سوريه هر چند مطلوب اسرائيل نبوده و حامي مقاومت است، اما حداقل رژيمي سكولار ، اهل معامله و در چارچوب قواعد بين المللي رفتار كرده است. يعني دولت اسد و پدرش روابط بينابيني در منطقه داشته در شرايطي بودند كه تهديد جديدي براي اسرائيل به شمار نمي رفتند. در اين حال اگر قرار باشد دولتي تندرو در اين كشور كه غير قابل كنترل باشد و تفكر وهابي را ترويج كند به قدرت رسد، اين امر گزينه بهتري از اسد نيست. لذا اسرائيلي ها از آغاز نمي خواستند سوريه اينچنين به هم ريزد. چرا كه اسرائيلي ها با گرو ه هاي افراطي مشكل جدي دارند و اين گروه ها هزينه برتر است.
مركز بين المللي مطالعات صلح: اولویت های امروزي در سیاست خارجی اسرائیل در مورد تحولات دو سال گذشته خاورميانه چیست؟
اسرائيل در گذشته اشتباهاتي داشته است و تلاش ميكند دشمناني همانند ايران را در منطقه افزايش ندهد. چنانچه در برخورد با دولت جديد هم مصر تلاش مي كند روابط ديپلماتيك را رعايت كند تا روابط قطع نگردد. چرا كه قطع ارتباط موجب هزينه هاي بسيار است. جدا از اين با تقويت ديپلماسي نفوذ خود را گسترش دهد. در دهه گذشته تل آويو در كشورهاي حاشيه خليج فارس نفوذ خود را گسترش داد و اكنون تلاش ميكند در ارتباط با قطر، كويت، بحرين و.. نفوذ بيشتري داشته باشد. همچنين پرده هاي آهنين به دور ايران و مقاومت اسلامي كشد و ايران و مقاومت اسلامي را ايزوله كند. همچنين بار رويكرد اختلاف افكن به مساله شيعي و سني دامن زند تا عملا محوري همراه با ايران در خاورميانه شكل نگيرد. چرا كه اگر كشوري در حد متوسط به بالا در خاورميانه همراه با ايران وجود داشت و در مواضع خود شباهت هايي با ايران داشت اسرائيل در وضعيت كنوني نبود. در اين راستا به نظر ميرسد براي جلوگيري از اتحاد كشوري ديگر با ايران امتياز هاي زيادي هم خواهند داد. مثلا به مصر امتياز خواهد داد تا اين كشور را مهار كنند و به دشمني با اسرائيل نكشاند.
مركز بين المللي مطالعات صلح: انقلابهای اخير عربی چه تاثیراتی بر سیاست خارجی تل آویو در منطقه و قدرت آن داشته است ؟
بايد پذيرفت كه اسرائيل از منظر قدرت در منطقه محدودتر شده است. يعني اسرائيل قدرتي نظامي در منطقه دارد و قدرتي سياسي . در اين حال قدرت نظامي اسرائيل در منطقه بلامنازع است و همچنان اين دولت قدرتي هسته اي بوده و عملا هم در منطقه قدرتي هسته اي وجود ندارد. اما از نظر سياسي اسرائيل بسيار منزوي بوده و به هيچ وجه روابط خوبي با محيط خود نداشته. حتي رهبران عربي كه در سالهاي گذشته با اين دولت روابط برقرار كرده اند هزينه هاي زيادي در مقابل افكار عمومي خود پرداخته و ميكنند. يعني هزينه رابطه با اسرائيل و روي خوش نشان دادن به اين دولت هزنيه اي سنگين بر دوش كشورهاي عربي بوده است. در اين حال اسرائيل ابزاري به نام غرب دارد و مي تواند از تمام بضاعت دفاعي و امنيتي غرب را در منطقه استفاده كند . اين امر سبب شود اسرائيل واحد خاص سياسي و نظامي در منطقه باشد. اما امري كه اسرائيل را در موضع ضعف قرار ميدهد اراده مردمي و افكار عمومي منطقه، جهان عرب و اسلامي بوده كه تل آيو هيچ گاه در اين زمينه موفق نبوده است. يعني دولت هاي عربي اگر بخواند در مقابل اسرائيل قرار گيرند شانس كمتري دارند، اما رويارويي با مردم امري ديگر است. در اين حال انقلابهاي بهار عربي تاثيري در موازنه نظامي با اسرائيل نگذاشته است، اما در معادلات سياسي با اسرائيل تاثيرگذار بوده و فشار بر اسرائيل را بيشتر كرده و در حال تبديل دوباره موضوع فلسطين و اسرائيل به موضوعي درجه نخست در منطقه است. در حالي كه اسرائيل تلاش كرده است به موضوع درجه دو و سه داراي اهميت در بين جهان عرب باشد. چنانچه با بهره گيري از تاسيس شبكه الجزيره مساله فلسطين را به نوعي منحرف كرد و اين شبكه در خدمت عمليات رواني اسرائيل قرار گرفت. يعني با جدا كردن مقاومت ، جدايي غزه از كرانه باختري، عملا با حذف نام فلسطين از رسانه ها اسرائيل توانست به برخي از اهداف خود رسد.
مركز بين المللي مطالعات صلح: آيا اسرائیل در راستای اهداف و منافع ملی خود ابزارهایی برای پیشبرد و تاثیر گذاری بر عدم تغییر کامل و یا تغییر مطلوب در دگرگونی های بهار عربی دارد؟
اسرائيل هميشه توانسته است با ابزارهاي مالي، نظامي و.. به سركوب گروه هاي ديگر در منطقه كمك كند، كودتاهايي را طراحي كند و كشورهايي را در تنگنا قرار دهد. يعني اين دولت خيلي از ابزراهاي لازم را داشته تا درخيلي از كشورهاي عربي از آن بهره برد و در چند دهه گذشته نيز از آن بهره برده است. اما توان تغيير اراده مردم در منطقه را نداشته است. اسرائيل در شمال آفريقا و كشورهايي مانند تونس يا مراكش و با كمي كمتر در الجزاير نفوذ سياسي و امنيتي داشته و توانايي انجام اقدامات بسياري دارد. اما در مصر موضوع متفاوت است و اين كسور به بلوغ خود رسيده است و هيچ گزينه دمكراتيكي در مصر به نفع اسرائيل نيست. حتي معتدل ترين شخصيتهاي مصري مانند عمر موسي و البرادعي هم مخالف اسرائيل هستند و در پستهاي بين المللي پيشين خود به دليل مواضع ضد اسرائيلي خود تضعيف يا كنار گذاشته شده اند. بنابراين در بهترين شرايط اسرائيل با مصر مشكل خواهد داشت.
مركز بين المللي مطالعات صلح :آینده نگاه اسرائیل به منطقه خاورمیانه عربی را چگونه مورد بررسی و تحلیل قرار می دهید ؟
من فكر ميكنم اسرائيلي ها در نهايت تن به نوعي توازن قواي منطقه اي خواهند داد. يعني در نهايت يك نيروي مخالف خود را در منطقه تحمل خواهند كرد و مجبور به اين امر هم هستند. در اين حال برنامه هاي دراز مدت آنان بر روي مسائل قومي و مذهبي در خاورميانه متمركز است. اسرائيل تلاش خواهد كرد تا بر روي چيدمان هاي پسااستعماري ملت ها در كشورهاي عربي متمركز شوند ( مانند ساختار جمعيتي كه در عراق ، تركيه و… وجود دارد) من فكر ميكنم اسرائيل آلترناتيوهايي را براي خود كنار گذاشته تا هر زماني كه تصور اتحادي بر ضد اين رژيم وجود داشته باشد ثبات كشورها را به خطر اندازند. در اين حال در وضعيت كنوني سلفي ها و تندروهاي سني مذهبي خطري مهم خواهد بود كه سازماندهي قوي، منابع مالي گسترده و داراي نفوذ در اركان حكومتي شيخ نشين هاي خليج فارس هستند.. در اين حال پيش بيني ميشود رويكردهاي اسرائيل تغيير كند و امتيازات زيادي براي از بين بردن مقاومت اسلامي دهد. يعني امروزه ممكن است هر گروه ديگري را بر مقاومت اسلامي در منطقه ترجيح دهد و هر امتيازي به كشوري مانند مصر و حتي به ايران پيشنهاداتي دهد تا مقاومت اسلامي را به انفعال كشاند.
گفتگو از: فرزاد رمضاني بونش
