مركز بين المللي مطالعات صلح – IPSC
هواپیمای بدون سرنشین يا پهپاد در حال حاضر در برنامه‌های نظامی و دفاعي و امنيتي امريكا فعالیت می‌کنند و در آینده نيز به طور وسیع تري در زمینه‌های گوناگون امنيتي، نظامي و جاسوسی به کار گرفته خواهند شد. در اين بين با توجه به رشد به كارگيري از اين هواپيماها در جهان و منطقه خاورميانه براي بررسي بيشتر نوع و نقش آينده اين هواپيماها در استراتژي دفاعي و امنيتي امريكا در جهان و خاورميانه به گفتگويي با اسماعيل بشري كارشناس دفاعي مركز تحقيقات استراتژيك پرداخته ايم:
واژگان كليدي: پهپاد، نقش ، امريكا، استراتژي، ايران، خليج فارس، اسماعيل بشري
مركز بين المللي مطالعات صلح: بیشترین سرمایه‌گذاری در جهان در زمینه ساخت و تجهیز پهپادها را وزارت دفاع ایالات متحده آمریکا انجام داده‌است و و نزدیک به یک دهه است که در عملیات‌های مختلف نظامی از آنها استفاده می‌شود. در اين حال نقش پهپادها در استراتژي دفاعي و امنيتي كنوني امريكا در خاورميانه و جهان چيست؟
يكي از مشكلاتي كه امريكايي ها در گذشته مانند جنگ ويتنام و جنگ هاي خاورميانه اي داشته اند آن بوده كه هواپيماهاي سرنگون شده آنها يا خلبانان اسير موجب بروز مشكلاتي متعدد از جمله انتشار اطلاعات و… مي شد. در اين حال ايده استفاده از پهپاد ايجاد شد تا عنصر انساني را از داخل هواپيماها خارج كنند. چنانچه در گذشته هم زماني كه هواپيماهاي يو دو بر فراز شوروي سرنگنون شد و خلبانش اسير شد مسكو بهره تبليغاتي گسترده اي كرد و وي را با جاسوسي مهم مبادله كرد. لذا امريكايي ها در انديشه بهره گيري بيشتر از پهپادها افتادند. در وهله نخست از پهپادهاي شناسايي بهره گرفتند و بعدها هم با پيشرفته تر شدن وسايل دفاعي براي آن تعبيه كردند و سپس آن را به حالت تهاجمي درآوردند. رفته رفته در برخي از جاها كه امكان پذير بود اين هواپيماها جايگزين هواپيماهاي شناسايي و جنگنده هاي كنوني ارتش امريكا شدند. اكنون هم در برخي از يگان هاي گارد ملي امريكا كه قبلا از هواپيماهاي اف 16 استفاده ميشد از پهپاد بهره گرفته ميشود.
مركز بين المللي مطالعات صلح: در سال 2011 شرکت مشاوره‌ای «تل» با انشار گزارشی تخمین زد هزینه‌های کشورهای جهان در ارتباط با هواپیماهای بدون سرنشین طی یک دهه آینده دو برابر خواهد شد. در اين حال دلايل گسترش استفاده از پهپادها توسط قدرت هاي بزرگ و كوچك چيست؟
هزنيه توليد هواپيماهاي پهپاد بسيار پايين تر از هواپيماهاي جنگنده كه اكنون مورد استفاده قرار ميگيرند است. چرا كه كوچكي و نداشتن اتاقك خلبان هزينه توليد را كاهش مي دهد. همچنين نبود وسايل كنترل هواپيما كه خلبان بايد به كنترل آن بپردازد و از زمين كنترل ميشود به كاهش قيمت كمك ميكند. علاوه بر اين پهپاد ها خطر فوت، اسارت خلبان و نياز به آموزش گسترده خلبان براي بهره گيري (كه هزينه بالايي هم دارد) ندارد. در اين حال از جمله از مزايياي پهپادها آن است كه صندلي پران خلبان هم ندارد كه خود نيز هزنيه بالايي در ساخت دارد. بنابراين به طور كلي پهپادها يك سري مزاياي اقتصادي دارد و از نظر امنيتي هم مفيد تر است. يعني مجموعه دلايلي وجود دارد كه كشورها به دنبال پهپادها هستند. همچنين وجود عنصر انساني در داخل هواپيما هم تصميم گيري در داخل هواپيما را مشكل ميكند، اما پهپادها توسط سيستهاي زميني و خودكار بهتر با هدف تعيين شده برخورد ميكند. در اين حال مشخصا امريكا از هم قويترين ها در اين حوزه است. اما نكته جالب در طراحي و ساخت آن است كه اگر چه ايده پهپاد به دهه 1940 بر ميگردد، اما اوايل دهه 1980 بود كه امريكا شروع به بهره گيري بيشتر از پهپاد كرد. اما مسلح كردن پهپاد و مسلح كردن آن در جبهه هاي جنگ ابتكاري از ايران بود كه نخستين بار در جبهه جنگ با عراق به كار رفت. يعني ايران اولين اسفاده كننده از پهپاد در امور جنگي است. اكنون مي توان از امريكا، اسرائيل، روسيه، هند، ايران ،فرانسه، آلمان، بريتانا، چين ،تايوان ،تركيه و كره شمالي به عنوان دولت هايي كه به طور گسترده از پهپاد بهره ميگرند نام برد . يعني اين كشورها عمدتا به اين هواپيماها مجهز شده اند. البته مشخصا خيلي از اين كشورها پهپادهايي از امريكا خريداري كرده اند و برخي مانند ايران، روسيه و چين هم خودكفا هستند.
مركز بين المللي مطالعات صلح: در یک دهه گذشته هواپیماهای بدون سرنشین، در بسیاری از عملیات‌های نظامی در عراق، افغانستان و لیبی حضور داشتند. و در مجموع این هواپیماها به کشته شدن بیش از صدها نفر از افراد مشکوک به شبه نظامی و عضویت در گروه های تروریستی و تعداد زیادی از غیرنظامیان منجر شدند. در اين حال مهترين چالش هاي به كارگيري اين هواپيماها در استراتژي نظامي امنيتي امريكا چيست؟
مهمترين چالش در بهره گري از اين هواپيما در استراتژي امنيتي و دفاعي امريكا به كنوانسيون حقوق جنگ ها بر مي گردد. يعني در اين كنوانسيون اشاره شده است كه در عمليات جنگي بايد بين مواضع نظامي و غير نظامي تفاوت قائل شد. اما ظاهرا پهپادهاي امريكا بويژه در افغانستان و مناطق شمالي پاكستان اهدافي را مورد اصابت قرار داده اند كه غير نظامي بوده و همين مساله موجب بروز اعتراضاتي توسط دولت هايي همانند پاكستان و افغانستان شده است. يعني چون عنصر انساني در داخل هواپيما قرار ندارد ممكن است برخي از اهداف را اشتباهي مورد حمله قرار دهد. جدا از نيز با توجه به پيشرفت هر روزه پهپاده هر چند تا حدي ضريب امنيتي خود نابودگري در برخي از اين پهپادها وجود دارد، اما از دست دادن اين هواپيماها و افتادن آن به دست نيروي مقابل مي تواند موجب مشكلاتي همچون افشا شدن اطلاعات سري و…. را براي كشور دارنده پهپاد ايجاد كند.
مركز بين المللي مطالعات صلح: در پاييز سال گذشته، هواپیمای جاسوسی بدون سرنشین آمریکا با نام نظامی آر کیو-170، به دست ايران افتاد ، در ما ه هاي گذشته هم پهپادي بر فراز اسرائيل به پرواز در آمد و در هفته گذشته نيز پهپاد ايگل در خليج فارس توسط ايران شكار شد. اين امر چه تاثيري در راهبرهاي امنيتي و دفاعي امريكا در خاورميانه و خليج فارس دارد؟
البته آنگونه كه من مي دانم امريكا تاكنون حدود 70 فروند پهپاد پري ديتور در سانحه هاي هوايي (اشكال در سيستم اشتباه كاربر زميني، وضعيت آب و هوايي و يا جنگ هاي بوسني و عراق) از دست داده است. در اين حال چون هزنيه اين هواپيماها پايين تر است سريعتر مي تواند جايگزين گردد. اما عمده ترين دغدغه امريكا ميتوان آن باشدكه اگر پهپادها سالم به دست نيروي مقابل افتد ممكن است درد سرهاي امنيتي، اطلاعاتي و دفاعي ايجاد كند. جدا از اين نيز اين خطر وجود دارد كه كشور مقابل دست به مهندسي معكوس پهپادهاي پيشرفته زند. چنانچه در گذشته هم امريكايي ها و روس ها هواپيماهاي سالم طرف رقيب را مهندسي معكوس ميكردند. يعني اگر پهپادها به دست كشوري افتد كه خود نيز تا حدي توانايي فناوري داشته باشد مي تواند موجب الگو گيري و ساخت آن گردد. ايران و امريكا هم در حال تنش بوده اند و سعي كرده اند كه اطلاعاتي از اين راه به دست آورند. چنانچه اتفاقات اخير درمورد به دست آوردن پهپادهاي امريكايي و اعلام معهندسي معكوس پهپادها توسط ايران مي تواند ضربه اي به رقيب باشد. در اين حال آنچه كه ايران از پهپادها استفاده ميكند بيشتر حالت شناسايي دارد تا جنگي و تهاجمي. در اين حال پهپادهاي شناسايي مي تواند كمك زيادي به شناسايي تحركات دشمن در منطقه خليج فارس و درياي عمان را كند. اين امر كمك زيادي به برآورد تهديدات بر ضد ايران دارد و برآوردها را غني تر ميكند، ولي اين پهپادها هر چند كمكي به بازدارندگي مي كند، اما بازدارنده تحركات دشمن يا نقش بازدارندگي ندارد. چرا كه پهپادهاي ايراني بيشتر از آنكه تهاجمي باشد شناسايي است.
مركز بين المللي مطالعات صلح: با توجه به رشد میزان استفاده دیگر کشورها از قابلیت‌های هواپیماهای بدون سرنشین آيا مي توان گفت كشورهاي خاورميانه به سرعت در حال خريد، ساخت و رقابت تسليحاتي در اين حوزه مي باشند؟
قاعدتا كشورهاي خاورميانه از جمله شوراي همكاري خليج فارس تلاش كرده اند تا همه نوع از هواپيماها را داشته باشد. يعني كشورهايي كه زماني تعداد محدودي هواپيماي عقب مانده داشته اند به تدريج با پول نفت، برنامه هاي ايران هراسي و احساس تهديد بر اثر تبليغ و… دست به خريد هاي انبوه تسليحاتي ميزنند و تلاش ميكنند پيشرفته ترين سلاح ها را بخرند. كشورهاي سازنده هم تلاش مي كنند اين وسايل را به كشورها ديگر بفروشند و در كنار اين امر هم تامين قطعات و.. درآمده زيادي را نصيب سازنده ها ميكند. در اين بين در مورد بسياري از كشورهاي خاورميانه استفاده اي از پهپادها گزارش نشده است، اما اسرائيل در عمليات اخير غزه از پهپادها براي بمباران مواضع حماس بهره برد. در اين راستا به نوعي ميتوان گفت ايران، تركيه و اسرائيل تنها دارندگان و بهره گيرندگان عمده از پهپادها در خاورميانه هستند و بقيه كشورهاي هنوز چندان پيشرفتي در اين زمينه نداشته اند. در اين بين با توجه به پيشرفت پهپادها و تبليغات در مورد آن كشورهاي منطقه با سرعت زيادتري به سمت بهره گيري از اين پهپادها خواهند رفت. اما بايد توجه داشت كه مساله اي كه امريكايي ها به آن توجه دارند آن است كه زماني كه پهپادي به هر كشوري مي فروشند بايد مطمئن باشند كه به دست غير و يا رقيبان امنيتي و نظامي آنان نمي رسد. يعني مطمئنا پهپادهاي با فناوري بالا را به كشورهاي خاورميانه نخواهند داد مگر اينكه كنترل آن را در دست داشته باشند.
مركز بين المللي مطالعات صلح: به نظر ميرسد پنتاگون در حال حاضر به سرعت در حال افزايش بهره گيري از پهپادها است. در اين حال آینده هواپیماهای بدون سرشنین در استراتژي امنيتي و دفاعي امريكا چيست؟
آمار كاملي از پهپادهاي امريكا نيست، اما همچنان در حال توليد است و تلاش كرده است تا اين هواپيماها بيشتر و بيشتر شود. اما اكنون هم امريكا تلاش كرده تا هزينه هاي دفاعي اش به نصف تقليل دهد تا بر بحران اقتصادي فائق گردد. در اين راستا به نظر نمي رسد كه به گونه اي گسترده اي هواپيماهاي بدون سرنشين زيادي را در اختيار گيرند. بويژه اينكه هواپيماهاي جنگي كنوني اين كشور بيشتر از 5000 فروند است. لذا پهپادها به تدريج ممكن است برخي از عميات ها را بر عهده گيرند.
گفتگو از: فرزاد رمضاني بونش
