فاضل میرانی
دبیرکل مکتب سیاسی حزب دموکرات کردستان عراق
بیان رخداد
در بخش نخست این گفتگوی تحلیلی «فاضل میرانی» دبیرکل مکتب سیاسی حزب دموکرات کردستان عراق به بررسی پیشینه روابط تاریخی جمهوری اسلامی ایران و حکومت اقلیم کردستان عراق و نوع نگاه کُردها به ایران پرداخت وی ایران را کشوری مهم که دارای اهمیتی فرامنطقه ای است قلمداد کرد و تاکید کرد که برخلاف برخی اظهار نظرها، روابط سیاسی حکومت اقلیم با ایران بسیار بیشتر از همین رابطه با ترکیه است. اما اینک در بخش دوم این گفتگو روابط اقتصادی میان جمهوری اسلامی ایران و کردستان عراق، چرایی پیش افتادن ترکیه از ایران در این حوزه و نهایتاً تمهیدات طرفین برای گسترش روابط اجتماعی و فرهنگی میان مردم دو سوی مرزها مورد بحث و بررسی قرار گرفت. آنچه که در ادامه خواهد آمد دیدگاههای این مقام بلند پایه کُرد عراقی در این خصوص است:
واژگان کلیدی: عراق، حکومت اقلیم کردستان عراق، روابط خارجی ایران، روابط اقتصادی ایران و حکومت اقلیم کردستان عراق، روابط اجتماعی ایران و حکومت اقلیم کردستان عراق.
تحلیل رخداد
الف- روابط اقتصادی ایران و حکومت اقلیم کردستان عراق
کردستان عراق دارای مرز مشترک گسترده هم با ایران و هم با ترکیه است اما در حال حاضر بیشترین مبادلات اقتصادی ما با ترکیه است و شرکتهای ترکیه ای حضوری فعال در کردستان عراق دارند ایران نیز شریک دوم اقتصادی کردستان عراق در میان همسایگانمان محسوب می شود در اینکه چرا حجم مبادلات اقتصادی ترکیه با کردستان عراق بیشتر از مبادلا ایران با ما است عوامل مختلفی تاثیر گذار هستند که در ذیل به چهار مورد از آنها اشاره می کنم:
1- موقعیت جغرافیایی ترکیه: که به عنوان یک پل واسطه میان ما و اتحادیه اروپا عمل می کند اما در کل ما سعی کرده ایم که با همه همسایگان روابط خوبی داشته باشیم در قبال ترکیه بیشتر روابط اقتصادی ما هست که به چشم می آید. اینک تبادلات تجاری ما با جمهوری اسلامی ایران از سطح شش میلیارد دلار در سال گذشته است در حالیکه حجم مبادلات تجاری ما و ترکیه بیش از 11 میلیارد دلار در سال است این در حالی است که رابطه اقتصادی و تجاری ما با جمهوری اسلامی ایران بسیار قدیمی تر و دیرپاتر از ترکیه بوده است یعنی در یک دوره ای ما هیچ تبادلاتی با ترکیه نداشتیم.
2- حضور گسترده ترکیه در بخش نفت و گاز: از جمله دلایل دیگری که باعث افزایش و گسترش سریع روابط تجاری و مبادلات اقتصادی میان و ترکیه شده است مساله نفت و گاز در اقلیم کردستان عراق و حضور گسترده تر شرکت های ترکیه ای در این بخش است.
3- عدم پوشش مناسب رسانه ای روابط اقتصادی ایران و کردستان عراق: عاملی دیگر که باعث شده است روابط ما و ایران کمتر به چشم بیاید عدم پوشش رسانه ای و تبلیغاتی مناسب است چرا که بعضی از همکاری های اقتصادی میان و جمهوری اسلامی چندین سال است به خوبی در حال اجرا است اما این همکاریها را رسانه ها خیلی پوشش نداده اند و به همین دلیل در بین افکار عمومی اینگونه به ذهن متبادر می شود که ارتباطات اقتصادی ما کم است در حالیکه اینگونه نیست. در حالیکه همین رسانه ها، سرمایه گذاری ها و حضور ترکیه در حوزه نفت و گاز کردستان عراق را به دلیل اختلافات ما و بغداد و شاید به دلیل دامن زدن به آن بصورت پررنگ تری پوشش داده و به آن می پردازند و تصویری که این رسانه ها ایجاد کرده اند اینگونه است که علاقه ما برای داشتن رابطه با ترکیه بیشتر از علاقه ما برای داشتن همین رابطه با ایران است.
4- عدم حضور کافی شرکتهای قوی ایرانی در کردستان عراق: در زمینه گسترش روابط اقتصادی با ایران باید تاکید کنم که ما هیچ مشکلی نداریم و مشکلی اگر وجود دارد از طرف ایرانی ها است از جمله اینکه شرکت های خوب و قدرتمند ایرانی به کردستان عراق نیامده و نمی آیند چون بسیاری از شرکت های ایرانی که آمده اند ما قراردادهای خوبی با آنها امضا کردیم اما پروژه هایی که آنان به دست گرفتند یا اصلاً انجامش ندادند یا نیمه کاره رها کردند و یا کیفیت لازم را نداشت. یعنی شرکت هایی که آمدند قدرت انجام تعهداتی که بر عهده گرفتند را نداشتند و بیشترشان به ایران بازگشتند و ما مقامات جمهوری اسلامی را از این مساله با خبر کردیم در همین زمینه در این سفر وزیر راه و مسکن ما با همتای ایرانی اش جلسه خوبی داشت و توافق کردند که شرکتهای درجه یک و قوی تری از ایران به کردستان عراق بروند. البته این به معنای ضعیف بودن همه شرکت های ایرانی نیست چرا که بطور مثال ما برخی پروژه های مهم اقتصادی را به شرکتهای ایرانی واگذار کرده ایم مانند پروژه آب عقره که ارزش آن معادل 40 میلیون دلار است ما انتظار داریم شرکت ایرانی کار را با کیفیت خوبی به انجام برساند تا در پروژه های دیگر و مناقصه های مهمتر ما اولویت خود را به طرف های ایرانی بدهیم اما طبیعی است اگر کیفیت کارش مناسب نباشد دیدگاه ما در اولویت بندی ها در مناقصات نیز متفاوت خواهد شد اما لازم است تاکید کنم در حالت برابر ما علاقه داریم شرکت های ایرانی نسبت به دیگر شرکت ها در پروژه های مهم کردستان عراق حضور پیدا کنند. ما در مسائل مختلفی همچون آب، تونل، سد سازی، پل سازی نیازمند حضور شرکتهای متخصص و قوی هستیم. مجدداً از جمهوری اسلامی میخواهم شرکت های قوی و توانمند خود را به اقلیم کردستان عراق اعزام کند و همچنین تخصص و توانایی آنها را ضمانت کند.
5- نوسان ریال ایرانی: یکی دیگر از مشکلات تاثیر گذار بر کاهش تبادلات و ارتباطات اقتصادی میان دو طرف به نوسانات موجود در ارزش ریال در مقایسه با دیگر ارزهای کشورهای حاضر در کردستان عراق است.
ب- روابط اجتماعی و فرهنگی ایران و حکومت اقلیم کردستان عراق
بنا به دلایل و علل مختلفی روابط میان شهروندان کرد عراقی با جامعه ایرانی بسیار گسترده است و استقبال مردم کُرد عراقی برای سفر به ایران به بهانه ها و دلایل مختلف قابل مقایسه با دیگر کشورها و یا حتی بخش های عربی کشور عراق نیست؛ از جمله این دلایل می توانم به موارد ذیل اشاره کنم:
1) روابط خویشاوندی میان کردهای عراق با کردهای ایرانی: پیشینه روابط مردمی میان کردهای عراق و ایرانی ها بسیار فراتر و قدیمی تر از روابط سیاسی موجود است باید بگویم که روابط میان مردم کرد عراق با مردم کرد ایران یک رابطه خویشاوندی و فامیلی است که حتی فراتر از مرزهای ترسیم شده سیاسی و محدودیت های اعمال شده توسط دولت های وقت بوده است و به خوبی می دانیم که مرزهای سیاسی هم نتوانسته است این ارتباطات خویشاوندی را تحت الشعاع خود قرار دهد. حتی در زمانی هم که مرزهای ایران و عراق بسته بود و دولتهای مذکور می خواستند مانع از ارتباط ساکنان دو سوی مرز شوند با آن شرایط سخت هم، مردم کُرد از راههای غیر رسمی و بصورت قاچاق به دیدار اقوام خود در دو سوی مرزها می رفتند این ها مربوط به گذشته است و خوشبختانه اینک با باز بودن مرزها و روابط خوب میان ایران و کردستان عراق، مردم با راحتی و آسایش بیشتری بصورت قانونی تردد و سفر می کنند.
2) روابط تاریخی، فرهنگی و نژادی میان کردهای عراقی با ایران: همانطور که گفتم از نظر تاریخی و فرهنگی و نژادی و زبانی اشتراکات کردها با دیگر ملل ایرانی غیرقابل انکار است و هردوی ما از تباری آریایی و زیر مجموعه زبانی فلات ایران محسوب می شویم و این پیشینه و اشتراکات در ذهن و باور مردم کُرد عراقی و ایرانی نیز نقش بسته است و تاثیر بسزایی در گرایش به افزایش روابط در میان دو طرف را ایجاد کرده است.
3) پیشقدمی ایران برای گشایش رسمی مرزها: در اینجا باید از جمهوری اسلامی ایران تشکر کنیم که مرزهای مشترکش با کردستان عراق از جمله در حاجی عمران، پنجوین، مریوان، باشماق و پرویز خان را به مانند یک مرز رسمی بین المللی مورد شناسایی خود قرار داده است و بدین ترتیب چندین سال است که با پاسپورت و به راحتی سفر شهروندان دو طرف امکانپذیر شده است و باید بگویم همانطور که پیش تر از این اشاره کردم جمهوری اسلامی ایران نخستین کشوری بود که در اربیل و سلیمانیه کنسولگری هایش را افتتاح کرد و روابط رسمی را با حکومت اقلیم کردستان عراق ایجاد نمود و این را ما به عنوان نوعی پشتیبانی جمهوری اسلامی از حکومت اقلیم کردستان عراق تفسیر می کنیم چرا که این اقدام در گشایش کنسولگری توسط دیگر کشورها تاثیر مثبت داشت.
4) آشنایی بیشتر مردم کرد عراقی به زبان فارسی: عامل مهم تاثیرگذار دیگر مساله نزدیکی زبانی است در خصوص کیفیت و کمیت سفر مردم به دو سوی مرز هم باید بگویم اینک مردم ما رو به ایران آورده اند چرا که بخش قابل توجهی از مردم کُرد عراقی زبان فارسی را به راحتی صحبت می کنند و یا حداقل می فهمند.
5) ارزان و در دسترس تر بودن ایران نسبت به دیگر کشورها: قیمتها و هزینه ها در ایران برای ما کمتر و مناسب تر است لذا استقبال کردهای عراقی از سفر به ایران بسیار بیشتر و خوشایندتر از سفر به ترکیه، کشورهای عربی و یا مناطق عرب نشین عراق است.
در نتیجه عوامل فوق الذکر باید بگویم که روابط اجتماعی، علمی و کاری بیشتری هم بین شهروندان دو سوی مرزها برقرار شده است در همین زمینه می بینیم تعداد قابل توجهی از دانشجویان و اساتید ما در ایران مشغول ادامه تحصیل و انجام تحقیقات علمی هستند و برخی از مردم ما در ایران به کارمندی و یا کار در کارخانجات ایرانی مشغول هستند بخش قابل توجهی هم برای سیاحت و گردشگردی وارد ایران می شود و بخشی دیگر نیز برای استفاده از توان بالای پزشکی ایران و درمان بیماری هایشان به ایران می آیند. همچنین لازم به ذکر می دانم که بگویم در کل روابط اجتماعی میان دو طرف خیلی خوب است و به راستی بیشتر مردم کُرد عراقی که بنا به دلایل مختلفی به ایران سفر کرده اند در بازگشتشان به کردستان از برخورد خوب مسئولان ایرانی و مردم خونگرم این کشور رضایت دارند.
ج- راهکارهایی برای گسترش روابط مردمی دو طرف
برای افزایش روابط اجتماعی و مردمی ما خواهان گسترش راههای ارتباطی هستیم بطور مثال ما خواهان افزایش تعداد پروازهای موجود میان کردستان عراق و تهران هستیم در حال حاضر میان تهران و اربیل هفته ای یک پرواز وجود دارد در حالیکه میان کردستان عراق با امان پایتخت اردن هفته ای 11 پرواز، با دوبی هفته ای 9 پرواز و با ترکیه هفته ای 8 پرواز انجام می شود پس قطعاً یک پرواز میان اربیل و تهران با توجه به علاقه و خواست مردم و روابط خوب ما با ایران به هیچ عنوان کافی نیست. همچنین مایلیم خطوط پروازی میان اربیل و ارومیه نیز برقرار گردد چون خیلی از کارهایی که مردم کُرد عراقی دنبال انجام آن در تهران هستند در ارومیه و دیگر شهرهای مرزی نیز قابلیت عملی شدن دارد. لذا ما دنبال افزایش تعداد پروازها بصورت پروازهای روزانه هستیم. شاید گفته شود هرچند پروازها کم است اما سفرهای زمینی گسترده است اما باید تاکید کنم با توجه به کوهستانی بودن بیشتر مرزهای مشترک شاهد آن هستیم در طول زمستان با بارش شدید برف عبور و مرور کم و یا گاهی راهها مسدود می شوند. بطور مثال وقتی در اثر بارش برف و برودت هوا میان حاجی عمران و پیرانشهر یا میان تبریز و مرند و یا زنجان و تاکستان یخبندان ایجاد می شود مردم نمی توانند به راحتی و با استفاده از وسیله نقلیه زمینی از کردستان عراق به سمت ایران و پایتخت آن رفت و آمد کنند.
***
به اهتمام و کوشش اردشیر پشنگ
مرکز بین المللی مطالعات صلح – IPSC
