طهمورث غلامی
مرکز بین المللی مطالعات صلح – IPSC
بیان رخداد
پس از قطع روابط سیاسی میان ایران و ایالات متحده، در مقاطع مختلف بحث مذاکرات دو جانبه ایران و ایالات متحده مطرح بوده است. این بحث معمولاً دارای دو بعد بوده است. یکی مذاکرات ایران و ایالات متحده در رابطه با مسائل کشورهای دیگر مانند عراق و یا افغانستان و بعد دوم مذاکرات ایران و ایالات متحده در رابطه با مسائل موجود میان دو کشور. بعد اخیر مذاکره میان ایالات متحده و جمهوری اسلامی ایران، تاکنون اتفاق نیفتاده است. پس از طرح مسئله هسته ای ایران، این بحث به صورت جدی تری مطرح شد که مذاکرات مستقیم و دوجانبه ی ایران و ایالات متحده آمریکا بهتر قادر خواهد بود که مسئله ی هسته ای ایران را حل و فصل کند. این دیدگاه مورد حمایت برخی از دولت ها و نیز افراد و گروه هایی در داخل ایران و ایالات متحده می باشد. علاوه بر این، در سطح سیاسی و رسمی نیز بحث مذاکرات دوجانبه بارها مطرح شده است که تاکنون به نتیجه ای منجر نشده است. امروزه روز نیز بار دیگر و به دنبال تشدید مسئله ی هسته ای ایران، و نیز روی کار آمدن دوباره باراک اوباما، بار دیگر بحث ضرورت مذاکره دوجانبه میان ایران و ایالات متحده مطرح شده است. در داخل ایران، عده ای معتقدند از طریق حل مشکلات با ایالات متحده می توان برخی از مشکلات اقتصادی کشور را حل و فصل کرد. سؤالی که این نوشتار قصد بررسی و پاسخ به آن را دارد این است که در شرایط فعلی نگاه و تمایل ایالات متحده آمریکا به مذاکره با جمهوری اسلامی ایران چگونه است؟ آیا ایالات متحده شرایط را برای انجام مذاکره با جمهوری اسلامی ایران مناسب ارزیابی می کند؟ در پاسخ استدلال می گردد که ایالات متحده آمریکا در کوتاه مدت اصرار و تمایل چندانی برای مذاکره با جمهوری اسلامی ایران ندارد ولی در میان مدت این کشور به انجام مذاکره با ایران با تأکید بر گفتگوهای جامع و همه جانبه راغب تر است.
کلید واژگان: ایران و ایالات متحده، مذاکرات ایران وآمریکا، مذاکرات دوجانبه، باراک اوباما و جمهوری اسلامی.
تحلیل رخداد:
ایالات متحده آمریکا همواره اعلام کرده است که مسیر گفتگو و دیپلماسی با جمهوری اسلامی ایران را باز می گذارد و تلاش خواهد کرد که مسئله ی هسته ای ایران از راه مسالمت آمیز حل و فصل شود. اما نکته ای که در این میان مهم است و باید به آن اشاره کرد، این است که این اعلام آمادگی بدین معنی نیست که ایالات متحده در هر زمان و مکانی به انجام مذاکره به صورت جدی تمایل داشته باشد. مذاکراتی که بخواهد به نتیجه منجر شود و صرفاً یک کار نمایشی و تبلیغاتی برای افکار عمومی نباشد، نیاز به لوازم و شرایطی دارد. ایالات متحده پیش از آن که مایل به مذاکرات جدی با ایران باشد، مایل است که شرایط و فضای مذاکره را به گونه ای خلق کند و بسازد که در آن در موضع برتر قرار گیرد و قادر باشد مواضع و دیدگاه های خود را به آسانی به طرف مقابل بقبولاند. از این رو می توان گفت که ایالات متحده آمریکا هنوز در مرحله ی ساختن شرایط و وضعیت مناسب پیش از مذاکره است و بدین خاطر به دلایلی که در ادامه عنوان می شود، تمایلی ندارد در کوتاه مدت وارد مذاکرات جدی با ایران شود.
- انتظار برای تأثیرگذاری عمیق تر تحریم ها: ایالات متحده آمریکا که تحریم های اقتصادی گسترده ای را علیه جمهوری اسلامی ایران وضع کرده است، با دقت شرایط اقتصادی ایران و تأثیر تحریم ها را دنبال می کند. زیرا آمریکا تصور می کند که اگر ایران با وضعیت اقتصادی نامناسب بر سر میز مذاکره قرار گیرد، مجبور به دادن امتیازات و برآورده کردن خواسته های طرف مقابل می شود. از این رو، ایالات متحده به دنبال آن است که در کوتاه مدت به جای انجام مذاکرات جدی با ایران، به تحریم ها فرصت بیشتری دهد تا تأثیر آنها بر اقتصاد ایران نمایان تر و روشن تر گردد. تحریم های اقتصادی آمریکا تازه به مرحله ی تأثیرگذاری رسیده است و ایالات متحده به خوبی به این نکته واقف است که اگر فرصت بیشتری به تحریم ها داده شود، ایران در وضعیت ضعیف تری قرار خواهد گرفت و لذا توان مقاومت این کشور کم خواهد شد. ایالات متحده علاوه بر این که منتظر تأثیرگذاری بیشتر تحریم های موجود می باشد، در صدد اعمال تحریم های جدیدتری نیز می باشد که به عنوان مکمل تحریم های سابق عمل می کند. زیرا این کشور بر این باور است که هر چه تحریم ها به لحاظ کیفیت و کمیت از شدت و عمق بیشتری برخوردار باشد، می تواند آن شرایطی را که مطلوب ایالات متحده در مذاکرات دوجانبه است را تأمین کرد.
- شرایط سیاسی داخل ایران: ایالات متحده برای انجام هر مذاکره ای با جمهوری اسلامی ایران به شرایط سیاسی داخل ایران نیز توجه ویژه ای دارد. بدین معنی که آمریکا مذاکره ای را با ایران موفق ارزیابی می کند که در آن مذاکره با ایالات متحده در داخل ایران مورد اجماع همه ی گروه های سیاسی ایران باشد. از طرفی با توجه به انتخابات ریاست جمهوری پیش رو در ایران، ایالات متحده با رصد کردن فعالیت های جریان های سیاسی ایران به دنبال این است که به این ارزیابی برسد که آیا به لحاظ سیاسی، امکان مذاکره و گفتگو با جمهوری اسلامی ایران فراهم است یا خیر. درواقع، فعالیت های سیاسی منتهی به انتخابات ریاست جمهوری در ایران، این پیام را برای ایالات متحده ارسال خواهد کرد که آیا شرایط سیاسی در ایران به گونه ای در حال رقم خوردن می باشد که بتوان بر مبنای آن مذاکره میان ایران و ایالات متحده را ممکن ارزیابی کرد؟ لازم به ذکر است که ایالات متحده با بهره گیری از تحریم ها و فشارهای اقتصادی به دنبال تأثیرگذاری بر شرایط سیاسی ایران است تا زمینه برای گفتگوهای دو طرف فراهم شود. برای مثال در اثر مشکلات اقتصادی که بخش زیادی از آن ناشی از تحریم های بین المللی می باشد، برخی از افراد و گروه های سیاسی، مذاکره با ایالات متحده را غیر ممکن ندانسته اند و حتی بر اعلام آمادگی ایران برای مذاکرات دوجانبه را نیز تأکید کرده اند. در واقع، باید گفت یکی از دلایلی که هم اکنون سبب شده است که بحث دوجانبه با ایالات متحده آمریکا در فضای سیاسی ایران پررنگ تر شود، ناشی از مشکلات اقتصادی کشور می باشد که خود به خاطر تحریم های اقتصادی آمریکا و متحدانش می باشد. پس آمریکا در کنار توجه به شرایط اقتصادی ایران، به دنبال آن است که شرایط سیاسی در ایران را نیز به گونه ای که آن را برای مذاکرات دوجانبه مطلوب می داند، شکل بدهد.
- وضعیت سوریه: دولت سوریه به عنوان یک مزیت ژئوپلیتیکی و ژئواستراتژیکی برای جمهوری اسلامی ایران به حساب می آید که توانسته است برای ایران قابلیت استراتژیکی ایجاد بکند. سوریه یکی از منابع و مؤلفه های قدرت منطقه ای جمهوری اسلامی ایران می باشد که می تواند در مواقع نیاز به صورت یک عامل بازدارنده برای جمهوری اسلامی ایران عمل بکند. به دنبال شروع بحران سیاسی در سوریه، این مزیت ژئوپلیتیکی جمهوری اسلامی ایران در معرض تهدید قرار گرفته است. در شرایط فعلی که وضعیت سوریه وخیم است، ایالات متحده مایل است که وضعیت سوریه به ضرر جمهوری اسلامی ایران روشن گردد و سپس از یک موضع برتر با جمهوری اسلامی ایران وارد مذاکره شود. آنچه که باعث شده است ایالات متحده نسبت به تغییر وضعیت سوریه به ضرر جمهوری اسلامی ایران امیدوار باشد، تحولات اخیر در سوریه می باشد که در آن ائتلاف گروه های مخالف در سوریه تشکیل شد و این ائتلاف توسط کشورهای اروپایی، کشورهای عربی، ترکیه و حتی خود ایالات متحده به عنوان نماینده ی مشروع مردم سوریه به رسمیت شناخته شد. این وضعیت نظام سیاسی سوریه را در فضای منزوی تری قرار داده است و در مقابل فرصت و تحرک را برای ائتلاف مخالفان فراهم کرده است. اگر شرایط آن طور که ایالات متحده انتظار دارد پیش برود، در آن صورت جمهوری اسلامی ایران به زعم ایالات متحده چاره ای جز قرار گرفتن بر سر میز مذاکره و پذیرش خواسته های ایالات متحده را ندارد. زیرا از دست رفتن سوریه سبب تضعیف نقش و جایگاه منطقه ای جمهوری اسلامی ایران می شود و حتی ممکن است در صورت مقاومت جمهوری اسلامی ایران، زمینه برای اعمال فشارهای سیاسی و نظامی علیه حزب الله لبنان به عنوان متحد دیگر منطقه ای ایران فراهم شود.
از آنچه که آمد این نکته استنباط می شود که ایالات متحده آمریکا شرایطی را برای انجام هر گونه مذاکره ی دوجانبه با جمهوری اسلامی ایران مناسب می داند که در آن جمهوری اسلامی ایران در عرصه ی داخلی به خاطر وجود مشکلات اقتصادی در موقعیت ضعیفی قرار گرفته باشد و در عرصه ی منطقه ای نیز با از بین رفتن متحدان آن در شرایط نامناسبی قرار گرفته باشد. به زعم ایالات متحده، این شرایط با تکیه بر شرایط داخلی ایران و نیز وضعیت منطقه ای این کشور در حال وقوع است و ایالات متحده باید ابتدا کمک کند که این شرایط به صورت کامل تحقق پیدا کند و سپس وارد مذاکرات جدی با ایران شود. از این رو ایالات متحده در کوتاه مدت تمایلی برای انجام مذاکرات دوجانبه با جمهوری اسلامی ایران ندارد.
