هادي محمدي فر
مرکز بین المللی مطالعات صلح – IPSC
بيان رويداد
با پيروزي اردوغان و حزب عدالت و توسعه، مردم اسلام گراي تركيه با اميدهاي زيادي به افق تحولات در آينده سياسي- اجتماعي تركيه نگاه مي كردند. اين پيروزي در تحليل هاي اوليه بسياري از كارشناسان و متخصصان مسائل تركيه را بر اين باور سوق داد كه تركيه با ظهور اردوغان و حزب عدالت و توسعه به الگويي از حكومت داري در خاروميانه تبديل خواهد شد كه مي تواند مدلي مطلوبي از حكومت بومي در خاورميانه باشد. اين حزب با تكيه بر دو تحول اساسي در تركيه يعني گسترش دموكراسي به نواحي كردنشين و حاكميت قانون در بعد داخلي و تنش صفر با همسايگان در بعد منطقه اي توانست به عنوان حزب پيروز قوه مقننه و مجريه را بدست گيرد. اما تحولات بهار عربي و سقوط مبارك و بن علي و تحولات داخلي تركيه و سوريه بسياري از متغييرات را تغيير داد و گمانه زني هاي اوليه درباره اين جريان را با چالش بزرگي روبه رو نمود. تحولات بهار عربي چه تاثيري بر قدرت حزب عدالت و توسعه گذاشته و آيا كنگره 2012 اين حزب مي تواند جايگاه اين حزب در تركيه و منطقه را ترميم نمايد؟ تحولات سوريه چه تاثيري بر تحولات اين حزب مي گذارد و آيا توانايي اين حزب با تحولات تركيه فضاي جديدي از چانه زني و قدرت را به وجود خواهد آورد ؟ اينها سوالاتي است كه سران اين حزب در جامعه امروز تركيه با آن روبه رو هستند.
واژگان كليدي
حزب عدالت و توسعه، اردوغان، فتح الله گولن، تنش صفر با همسايگان، پارت كارگران كردستان، حزب صلح و دموكراسي
تحليل رويداد
در تحليلي استراتژيك براي موفقيت يا عدم موفقيت هر جريان يا حزب سياسي بايد به اهداف از پيش تعيين شده آن نگاه بيندازيم. اين كه يك جريان سياسي تا چه حد به اهداف مورد نظر و وعده هاي داده شده به نتيجه رسيده تحليل خوبي براي سنجش موفقيت يا عدم موفقيت آن جريان است. حزب عدالت و توسعه در فضايي به قدرت رسيد كه روند تحولات سياسي در تركيه و پيروزي يك جريان قدرتمند تا قبل از ظهور اين حزب كمتر به چشم مي خورد و اكثر دولت ها دولت هاي ائتلافي بودند كه از قدرت بلامنازع در پارلمان برخوردار نبودند و به ناچار براي كسب قدرت با احزاب ديگر دولت ائتلافي تشكيل مي دادند. دولت بولنت اجويت نمونه اي بارز از اين دولت ها بود كه نتوانست در پارلمان و به تبع آن تشكيل دولت به تنهايي قدرت را بدست آورد. اما ظهور انديشه هاي فتح الله گولن و اسلام گرايي جديد در قالب اخوان المسلمين تركيه اتفاقي نادر در تحولات سياسي تركيه محسوب مي شد كه به سنت دولت ائتلافي پايان داد. حزب عدالت و توسعه به رهبري اردوغان با دو تاكتيك مطرح و مشهود تواست به اين مهم دست يابد كه حزب اكثريت در پارلمان تركيه است. حال اين حزب چقدر در اجراي اين دو تاكتيك در راستاي دستيابي به دولت اكثريت و بدون ائتلاف موفق يا ناموفغق بوده مي تواند در ترازوي تحليل سياسي اين حزب معيار ارزيابي قرار گيرد. با اين دو فاكتور به راحتي مي توان به ارزابي منطقي از كاركرد اين جريان پرداخت.
الف: تاكيد بيشتر به گشايش دموكراسي و توسعه اقتصادي در جنوب شرق و شرق تركيه
تاكيد بر رشد اقتصادي تركيه و بازسازي اقتصادي تركيه از برنامه هاي كلي دولت اردوغان بود و گشايش دموكراسي به جنوب شرق و با همكاري مهدي آكري پروژه ويژه اردوغان براي كردهاي تركيه بود.با اين پروژه دولت اردوغان به رقيب جدي حزب صلح و دموكراسي در انتخابات پارلماني تركيه تبديل شد. اين پروژه از حمايت شخصيت هاي مطرحي برخوردار بود كه در راس آنان مهدي آگر، عمر چيلك و محمد شمشك بودند. شعار توسعه اقتصادي و گشايش دموكراسي به جنوب شرق كاملا از حمايت ايدئولوژيك فتح الله گولن و جنبش ايئولوژيك وي برخوردار بود. اردوغان به خوبي مي دانست كه براي رسيدن به اين هدف و كاهش آراء حزب صلح و دموكراسي در اين مناطق به حمايت معنوي فتح گولن نياز دارد و فتح اله گولن هم به خوبي شخصيت و روحيه كردها را مي شناخت . او مي دانست كه براي استيلاي كردها و تضعيف روحيه قومي كردها، ابزار قدرتمندي به نام اسلام وجود دارد و با اين اسلام گولني به راحتي مي تواند آراء اين حزب را در تركيه و بالاخص ميان كردها را بدست اورد. با پررنگ نمودن احساسات مذهبي بر احساسات قومي فتح الله گولن به واقعيات سياسي جامعه كردستان آگاه بود و همين مساله در افزايش آراء حزب عدالت و توسعه موثر بود. حال چقدر تيم سياسي- ايدئولوژيك گولن – اردوغان در اين پروژه موفق بوده اند . بايد گفت اين پيروزي مقطعي بوده و گرچه اردوغان و گولن توانستند بخشي از آراء كردها را با استفاده از سناريوي برجسته نمودن احساسات مذهبي بر احساسات قومي بدست آوردند اما تحولات عربي ماهيت و معادلات پنهان تيم اردوغان گولن را نمايان ساخت. بهار عربي اين فرصت را براي حزب صلح و دموكراسي به وجود آورد كه در وراي تحولات خاورميانه به رسوايي اردوغان و گولن بپردازند. اينكه حزب عدالت و توسعه چگونه توانست ماهيت تيم گولن و اردوغان را نمايان سازد. به تاثير تحولات بهار عربي بر خاورميانه برمي گردد كه در پرتو اين تحولات كردها نيز به عنوان بخشي از ملت هاي خاورميانه انگيزه هاي قوي براي آزادي هاي فردي ، اجتماعي و هويتي پيدا كردند و با مديريت و سازماندهي حزب عدالت و توسعه اين انگيزه قوي تر شد كه با مخالفت هاي اردوغان با خواسته هاي قومي و هويتي آنان و سكوت فتح الله گولن در قبال اين خواسته ها، حزب صلح و دموكراسي به نيات اين جريان و متهم نمودن حزب عدالت و توسعه به هويت كردها پي بردند و با اعتراضات به اردوغان و دولت وي انتقادات تندي عليه اين حزب مطرح نمودند. انتقادات معنا دار صلاح الدين دميرتاش، احمد ترك و ديگر رهبران جناح سياسي حزب كارگران كردستان فضا را براي رسوايي اردوغان و تيم وي فراهم نمود. همين انتقادات تند و موضع گيري هاي اخير اين دو حزب ناشي از تاثيرات بهار عربي در تشديد تحولات كردستان تركيه است ، گرچه اين انتقادات قبلا نيز وجود داشت اما با بهار عربي دامنه اين انتقادات شدت بيشتري گرفت. مقايسه حجم انتقادات صلاح الدين دميرتاش، گلتن كشاناك به عنوان اعضايي اصلي شاخه سياسي قبل و بعد از تحولات بهار عربي و همچنين مقايسه حملات شاخه نظامي اين حزب قبل و بعد از تحولات بهار عربي مصداق بارز تشديد تحولات كردستان تركيه تحت تاثير فضاي بهار عربي است. همينطور افزايش دستگيري شاخه شهري pkk در مناطق شهري و مقايسه آن با تحولات قبل از بهار عربي بيانگر تاثير بهار عربي در تشديد تحولات در كردستان تركيه است.حزب عدالت و توسعه و اردوغان اكنون با اين سوال مواجه اند كه در پروژه گشايش دموكراسي به جنوب شرق و مناطق كردنشين كدام اقدام فرهنگي صورت گرفته؟ آيا بعد از گذشت 9 سال اين حزب هويت فرهنگي كردها را به رسمت شناخته ؟ از سويي ديگر سهم مناطق كردنشين تركيه در شعار توسعه اقتصادي در مقايسه با ديگر مناطق تركيه چقدر بوده است؟ تحولات بهار عربي بسياري از ابهامات را براي رسوايي تيم اردوغان و گولن فراهم نمود. براي كردها مشخص شد گولن بيش از آنكه دغدغه اسلام و مسلمانان را داشته باشد، دغدغه دوران تك صدايي عثماني ها را دارد و اردوغان نيز با گذشت زمان حرفي براي اثبات واقعيات تبعيض آميز تركيه ندارد. در واري اين تحولات، بهار عربي نقش PKK و حزب صلح و دموكراسي را پررنگ نمود . مساله اي كه تركها بشدت نگران آن هستند. ضعف هاي اردوغان، نقش PKK و حزب صلح و دموكراسي را پررنگ خواهد نمود. این تشديد مخالفت ها نمونه اي بارز از تاثير تحولات بهار عربي بر افزايش خودآگاهي كردها در روندهاي خاورميانه مي باشد كه با دخالت هاي اردوغان در سوريه و تنش هاي اخير بين سوريه و تركيه اين مخالف ها بيشتر خواهد شد.
ب: تنش صفر با همسايگان
تركيه گرچه توانست در مقطعي با اين تئوري موفقيت هاي زيادي بدست آورد. اما گذر زمان اين تئوري را كم رنگ نمود. روابط تركيه و سوريه با دخالت اين كشور در حمايت از ارتش آزاد سوريه و شوراي مخالفان نه تنها بر سياست داخلي اين كشور و افزايش چالش هاي pkk و تركيه افزود ، بلكه با گسترش بهار عربي به سوريه، سياست تنش صفر با همسايگان نيز عملا شكست خورد.همين جنگ محدود تركيه و سوريه بيانگر شكست اين سياست است كه ناشي از تاثير تحولات عربي بر سوريه و به تناسب آن جنگ محدود سوريه و تركيه است.
چشم انداز تحولات
بهار عربي گرچه در مراحل آغازين براي حزب عدالت و توسعه خوشايند بود و هم قطار هاي آنان در مصر و تونس در قالب اخوان المسليمن به قدرت رسيدند اما تسري تحولات بهار عربي به سوريه نشان داد كه آسيب پذيري تركيه از اين تحولات فراتر از برآوردهاي اوليه آنان است. بنابراين بهار عربي در هر دو مورد يعني تشديد مبارزات كردها در داخل و بي اثر بودن سياست تنش صفر با همسايگان در بعد خارجي نتيجه معكوس تحولات بهار عربي بر شكست سياست هاي تركيه در پرتو بهار عربي است. تاكيد داوود اوغلو بر نقش ايران در سوريه و موضع گيري اخير اردوغان در مساله هسته اي ايران و تداوم ديپلماسي بيانگر پذريش ضمني شكست تركيه در موفقيت تئوري تنش صفر با همسايگان است. همچنين ديدارهاي اخير بين اعضاي صلح و دموكراسي با سران حزب عدالت و توسعه و بي توجهي به سياست هاي آموزشي اردوغان نشان داد كه فعاليت كردها در حوزه داخلي تشديد شده و در حوزه اقتصادي نيز اولا سران حزب صلح و دموكراسي اين اقدامات را تاكتيكي و در ثاني در قياس با ديگر مناطق تركيه محدود مي بينند. من حيث المجموع تاثيرات بهار عربي بر تركيه دو سويه بوده است. به اندازه ای كه باعث پيروزي اخواني ها در تونس و مصر شد به همان اندازه در حوزه داخلي يعني تشديد درگيري ها در نواحي كردنشين و بي اثر شدن سياست تنش صفر باهمسايگان مثبت و سازنده نبود. اگر اين حزب نتواند سياست هاي حزبي آتي تجديدنظر نمايد، آراء طرفدارنش در نواحي كردنشين به طور بي سابقه اي كاهش خواهد يافت.
