فرزاد رمضاني بونش
مركز بين اللمللي مطالعات صلح – IPSC
سلفي ها در میان اهل تسنن جهان عرب به یکی از جریانهای مهم مذهبی و سیاسی تبدیل شده‌اند و ارزیابی تحولات جدید کشورهای عربی، بدون درک این جریان امکان‌پذیر نیست. در اين بين با توجه به پتانسيل و نقش آنان در تحولات يك سال گذشته مصر براي بررسي بيشتر جايگاه و نقش اين گروه در دوران رياست جمهوري مرسي به گفتگويي با دكتر محمد مهدي مظاهري كارشناس ارشد مسائل خاورميانه نشسته ايم:
واژگان كليدي: سلفي ها، آينده مصر، مرسي، اقتصاد، حزب النور
مركز بين اللمللي مطالعات صلح: علل اصلي حمايت سلفيهاي مصر و حزب النور از مرسي در دور دوم انتخابات چه بود؟
پس از سرنگوني رژيم مبارك و قدرت يابي اسلامگرايان كه از طريق پيروزي در انتخابات پارلماني مصر حاصل گرديد ، سلفي ها كه قبل از انقلاب سكوت و احتياط اختيار كرده بودند و اين نوع سكوت هم به نفع رژيم گذشته تمام شده بود ، اين بار رويكردشان را نسبت به مسايل كلان جامعه و سياست تغيير داده و با تاكتيك مشخصي در راستاي رسيدن به قدرت گام برداشتند. اين در حالي است كه سلفي ها گر چه مدعي حضور در صحنه انقلاب 25 ژانويه در كنار ديگر جريان هاي اعتراضي بودند ولي هيچ مدركي دال بر ادعاي خود ارايه نكردند. لذا پس از اطمينان از اين امر كه پس از جريان غالب يعني اخوان المسلمين (اعتدالي) از گروه هاي تاثيرگذار در روند تحولات مصر هستند. در انتخابات رياست جمهوري با اتكاي به پشتوانه 25 درصدي از آراي پارلمان ، درصدد معرفي نامزد مستقل و دستيابي به پست كليدي رياست جمهوري بر آمدند. البته رد صلاحيت حازم ابو اسماعيل كانديداي سلفي ها از سوي شوراي كميته برگزاري انتخابات باعث شد كه گروه سلفي در رقابت تنگاتنگ با نهاد نظامي و جريان سكولار در مرحله دوم از محمد مرسي نامزد اخواني ها حمايت كند ، بي ترديد هدف اصلي قد علم كردن در مقابل ارتش و ليبرال ها بود. در واقع رهبران سلفي با اطمينان به پيروزي اخواني ها در مرحله دوم با حمايت از مرسي خواستند سهم مناسبي را از قدرت سياسي آينده مصر در در همكاري با اخوان در اختيار داشته باشند.
مركز بين اللمللي مطالعات صلح: در نگاهي مقايسه اي سلفي ها و اخواني ها در مصر چه نگاهي به ارتش و حضور نظاميان در ساختار سياسي اجتماعي و اقتصادي مصر دارند ؟
سلفي گري يك صفت كلي و مفهوم عام است و شامل تمام كساني مي شود كه خواهان بازگشت به سيره و روش سلف صالح هستند. سلفي ها هر نوع تجديد نظر طلبي و اصلاح را بدعت و باطل مي دانند و در همين ارتباط قبلاً هم تحزب و تشكيل حزب را نوعي تقليد كوركورانه از غرب قلمداد مي كردند. اين در حالي است كه نگاه اخواني ها به مسايل ديني و سياسي با رويكرد سلفي ها تفاوت بنيادين دارد. اخوان المسلمين نماينده اسلام اعتدالي در منطقه است و شيوه هاي افراطي در حوزه سياسي و اجتماعي را بر نمي تابد. در مورد نگاه اخواني ها و سلفي ها به نهاد نظامي و جريان ليبرال هم مي توان گفت هم اخوان ها و هم سلفي ها سابقه همكاري و همراهي با نهاد نظامي در دوره هاي گذشته را دارند. در وضعيت موجود و پس از پيروزي محمد مرسي نامزد اخواني ها ، هر دو طيف خواهان انتقال قدرت و بازگشت نظاميان و ارتش به پادگانها هستند.
مركز بين اللمللي مطالعات صلح: با توجه به تنش هاي گذشته بين سلفيها و قبطيان در مصر در صورت مشاركت حزب النور در دولت آينده رابطه اين گروه با قبطي ها به چه سويي حركت خواهد كرد؟
به طور كلي جريان سلفي گري به ويژه نوع راديكال آن كه در مصر قوت بيشتري يافته است از محبوبيت چنداني برخوردار نيست ، روشنفكران و عالمان مصري به ويژه تكنوكراتهاي اسلام گراي اخواني اين تفكر را نمي پذيرند و حتي سعي در كاهش قدرت آن هم دارند. چنانچه سلفي ها علاوه بر حملات شديد به شيعيان و صوفي ها در مصر به جد درصدد برخورد خشونت آميز با اقليت قبطي مسيحي مصر برآمده اند كه تداوم اين روند مي تواند مصر جديد را با آشوب هاي مدني و جنگ قومي و مذهبي مواجه سازد. چرا كه اقليت قبطي مصري به عنوان اقليت متنفذ نه تنها در داخل، بلكه خارج از مصر هم از نفوذ سياسي و اجتماعي بالايي برخوردار بوده و همواره توانسته اند با كشورهاي غربي و نيز اسراييل ارتباط نزديكي برقرار سازد. لذا بروز هرگونه خشونت عليه قبطيون مصري باعث خواهد شد كه بستر مناسبي براي دخالت قدرتهاي خارج در امور مصر باز شود لذا دولت آينده مصر سعي خواهد كرد جلو هر گونه افراط و برخورد خشونت سلفي ها با اين اقليت مذهبي را در مصر سد كند.
مركز بين اللمللي مطالعات صلح: پيوند سلفی هاي مصر و حزب النور با عربستان را با چه متغيرها و مولفه هايي قابل ارزيابي ميدانيد ؟
دولت و رهبران وهابي عربستان همواره با برخي از متفكران و رهبران جريانهاي اسلامي همانند (جماعت انصار سنت محمدي) و (جمعيت شرعي براي پيروي از انديشه ها) و در راس آنها سلفي ها همكاري و نيز با عاملان به كتاب سنت محمدي (ص) ارتباط برقرار نمودند. اين جريانها و رهبرانشان از طريق دعوت افراد به استفاده از مساجد و كتاب و نيز نشر آن نسبت به تقويت خط فكري سلفي و وهابيت در مصر اقدام نمودند. از آنجا كه رژيم مبارك يار و متحد ديرينه عربستان، روابط نزديك و دوستانه اي با رياض داشت و هر دو كشور نيز بر مدار منافع غرب حركت مي كردند ، فروپاشي رژيم مبارك باعث ايجاد خلاء قدرت در منطقه و نيز به خطر افتادن منافع كشورهاي محافظه كار عرب در راس آن عربستان گرديد. لذا عربستان تلاش كرده كه با وارد نمودن جريان وهابي تندرو به حوزه سياسي از جمله پارلمان مصر، همچنان نفوذ سنتي خود را در اين كشور حفظ نمايد. بي ترديد مكتب ارشادي و اعتدالي اخوان المسلمين سنخيتي با وهابيت تندرو عربستان ندارد از اين رو ترس از سيطره كامل اخواني بر حيات سياسي مصر باعث گرديده كه عربستان در قامت متحد تمام عيار سلفي با تقويت اين گروه به دنبال سهم خواهي از قدرت آينده مصر باشد.
مركز بين اللمللي مطالعات صلح: نگاه سلفيها و حزب النور به بحث ها و موضوعاتي همچون توريسم و كمك هاي اقتصادي غرب به مصر چگونه است ؟
در بحث توريسم به عنوان يكي از منابع اصلي درآمد كشور مصر ، سلفي ها بارها با اقدامات تروريستي و خشونت آميز مخالفت علني خود را با حضور جهانگردان خارجي به ويژه غربي اعلام داشتند و حتي گسترش اين صنعت پر درآمد را مانع اصلي ترويج اسلام و عامل شيوع فساد و بي بندوباري اجتماعي مي دانند . در واقع شكل و نوع حكومت مطلوب سلفي ها همان حكومت طالباني است كه به زنان اجازه هيچ گونه آزادي هاي مدني را هم
نمي دهد. اما در بحث حكومت هاي خارجي هم بايد گفت سلفي ها با توجه به وابستگي هاي مالي و عقيدتي به عربستان مقيد به تنظيم روابط با غرب بر اساس دوري يا نزديكي رياض با غرب مي باشند.
مركز بين اللمللي مطالعات صلح: با توجه به نقش مهم سلفی‌ها در پارلمان منحل شده (سلفی‌ها ۲۵ درصد آراء پارلمان منحل شده مصر را به دست آوردند) رابطه اين گروه با اخوان المسلمين چگونه خواهد بود؟
بر خلاف جماعت اخوان المسلمين كه به نوعي بعد از پيروزي مرسي عملگرايي خود را براي تعامل همه جانبه با كشورهاي منطقه و جهان اعلام داشته اند و نيز با قيد پايبندي به تعهدات و قوانين بين المللي چهرهي معتدلي را از خود براي ديگران ترسيم كردند. گروه هاي سلفي ، جهادي و تكفيري ، تمركز خود را بر مفهوم امت اسلامي و دارالاسلام معطوف داشته اند. بنابراين اساساً در ذات فكري گروه هاي سلفي تكثر جايگاهي ندارد ، خواه اين تكثر در عرضه ذهن يا بيان باشد يا در صحنه ديانت ، دولت و ملت. البته در برخي از موارد سلفي هاي جهادي به لحاظ تاكتيكي به قوميت گرايي و ناسيوناليسم مذهبي روي آورده اند. البته اين امر فقط در راستاي كسب قدرت صورت گرفته است. لذا اختلاف اخوان المسلمين با گروه هاي سلفي – جهادي اختلاف بنيادي و برگرفته از عمق تضادهاي فكري – عقيدتي است. در شرايط فعلي هم بدليل حضور اپوزيسيون قوي متشكل از نظامي ها و سكولارها ، اخواني ها به رغم تضادها در حوزه هاي مختلف مجبور به حفظ ارتباط با سلفي ها هستند.
مركز بين اللمللي مطالعات صلح: نگاه كنوني سلفي ها و حزب النور مصر به رابطه مصر با اسرائيل و ايران چگونه است؟
سلفي ها به لحاظ اعتقادي با افكار وهابيت همسو هستند. در چارچوب اين تفكر افراطي شيعه رافضي است و حتي تصوف و عرفان نزديك به شيعيان در مصر را نيز به بدعت گذاري در دين متهم مي كنند. در حالي كه بيش از هشتاد طريقه صوفيه در مصر وجود دارد كه همگي طرفدار اهل بيت هستند. همچنين سلفي ها به دليل وابستگي عقيدتي و مالي به عربستان مخالف هر گونه گشايش در روابط قاهره – تهران بوده و هستند و ملاك آنها در تنظيم سياست خارجي عربستان سعودي است. اما در ارتباط با اسراييل سلفي ها بسيار مشكوك و رياكارانه عمل
مي كنند. يعني به رغم شعار مبارزه با صهيونيست و آزادي سرزمين هاي اشغالي هيچ اقدام عملي را از خود نشان نمي دهند.
مركز بين اللمللي مطالعات صلح: آينده نقش حزب النور و سلفيها را در تحولات سياسي مصر را با چه سنارويو هايي مورد ارزيابي قرار ميدهيد؟
بي شك اخوان المسلمين در وضعيت موجود نمي تواند بي نياز از جريان سلفي ها و حزب النور در رقابت فشرده با نهاد نظامي و سكولارها باشد. بالاخره جريان سلفي ها با پشتوانه كسب 25 درصد آراي حاصله از پارلمان مصر ، يك عنصر اثرگذار در تحولات داخلي و خارجي مصر است. از سوي ديگر اميد عربستان براي حفظ نفوذ سنتي خود در مصر به همان گروه سلفي دوخته شده است. بنابراين به نظر مي رسد كه محمد مرسي ناچار است كه برخي از
پست هاي دولتي را براي نمايندگان سلفي ها در نظر بگيرد.
