فرزاد رمضانی بونش
مرکز بین المللی مطالعات صلح – IPSC
روابط ميان چين و افغانستان در ده سال گذشته رو به گسترش بوده و همكاري هاي گوناگوني بين دو كشور وجود داشته است. در اين حال با توجه به سفر اخير كرزاري به چين و امضاي توافقنامه راهبردي بين دو كشور و همچنين نوع نگاه چين به حضور و نفوذ در افغانستان كوشيده ايم در گفتگويي با گفتگو با محسن پاك آيين رئيس ستاد افغانستان وزارت امور خارجه به روابط كنوني و فراروي دو كشور بپردازيم:
كليد واژگان: چين، غرب، افغانستان، روابط ،
مركز مطالعات بين المللي صلح: اگر بخواهیم در رویکردی کلی و تئوریک به سیاست خارجی چین در افغانستان بنگریم جایگاه این كشور در اهداف راهبردی و استراتژیک پکن در کجا قرار دارد؟
چین علی رغم داشتن مرز کوتاه و کوهستانی با افغانستان، یکی از همسایه‌های این کشور محسوب شده و نسبت به تحولات افغانستان حساس است. تردیدی نیست که وجود ناامنی در افغانستان بر امنیت چین هم تاثیر منفی دارد. چینی ها که از خطر جدايي طلبی و همچنین انتقال افکار افراطی از افغانستان به درون خاک خود نگران هستند، با سیاست های ناتو و بخصوص آمریکا بخصوص در زمینه استفاده ابزاری از افغانستان برای تحقق اهداف امنیتی خود در چین، بیمناک می باشند. به همین دلیل چینی‌ها از یک افغانستان بیطرف که مجری سیاست های ناتو در منطقه نباشد، حمایت می کنند و دور ساختن افغانستان از غرب و بخصوص ناتو یکی از راهبردهای پکن تلقی می شود. در واقع چینی‌ها اعتقاد دارند که افغانستان در رقابت های قدرت های بزرگ در منطقه باید بیطرف بماند. یکی از دلایل امضای قرارداد استراتژیک پکن با کابل ، (چند هفته بعد از امضای قرارداد مشابه کابل با واشنگتن) نیز در جهت ایجاد توازن و ترغیب افغانستان به حفظ بیطرفی در رقابت های پنهان منطقه ای است. اینکه چینی‌ها از عضویت ناظر افغانستان در سازمان همکاری های شانگهای حمایت می کنند نیز در همین راستا است .
مركز مطالعات بين المللي صلح:چینی ها در بعد اقتصادی و در طي چند سال اخير هم صادرات خود را به افغانستان را افزايش داده و هم حجم سرمایه گذاری هاو کمک های اقتصادی و وام های خود را بالا برده اند. شما این رویکرد چین در بعد اقتصادی را چگونه تحلیل می کنید ؟
حضور اقتصادی در افغانستان چين یکی از راهبردهای اصلی سیاست خارجی پکن در منطقه است و در طرف مقابل به دلیل پيشرفت های با اهمیت اقتصادي چین، افغانستان نيز نگاه مثبت و راهبردی به تقویت انگيزه هاي اقتصادي پکن جهت افزایش سرمایه گذاری در افغانستان دارد. در امتداد اجرای این سیاست ، چيني ها به يك بازار مصرفي بیست مليوني دست يافته و افغان ها نیز به اهداف اقتصادی خود می رسند. برای مردم کم در آمد افغانستان، اجناس ارزان چيني علیرغم کیفیت نامرغوب آنها مي تواند مناسب بوده و نيازمندي هاي آنان را تامین کند. در حال حاضر سطح مبادلات تجاري بین چين و افغانستان ، به 200 مليون دلار مي رسد که می تواند افزايش داشته باشد. می توان گفت هدف اصلی سفر حامد کرزی رييس جمهور افغانستان به چین نیز تشویق این کشور برای افزایش سرمایه گذاری در افغانستان و تقویت روابط تجاری بین دو کشور بوده است. در اين راستا چين امروز يكي از عمده ترين سرمايه گذاران در افغانستان است و امضای قراردادي به ارزش سه میلیارد دلار با دولت آقای کرزی برای بهره‌برداری از معدن مس عینک در ولایت لوگر ، كه نشان مي دهد که چشم انداز روابط اقتصادي ميان چين و افغانستان مثبت می باشد. در عین حال باید توجه داشت که چینی‌ها در یک رقابت پنهان با غرب و بخصوص آمریکا، به دنبال دست‌یابی به منابع و ذخایر زیرزمینی افغانستان هستند و این امری است که غربی ها از آن راضی نبوده و موانع لازم را برای عدم تحقق اهداف اقتصادی چین در افغانستان ایجاد می نمایند.
مركز مطالعات بين المللي صلح: با توجه به ساختار سیاسی موجود در افغانستان و روابط كابل با غرب چین در گسترش روابط با اين كشور چه نگراني هايي دارد ؟
چین علیرغم داشتن روابط گسترده با غرب از تداوم حضور نظامی ناتو و امریکا در افغانستان نگران بوده و به عنوان یک تهدید امنیتی به آن می نگرد. حضور طولانی و موثر امریکا در افغانستان می تواند منجر به تنگ تر شدن محاصره چین توسط غرب گردد. در واقع دائمی شدن حضور آمریکا در افغانستان به عنوان یک تهدید جدی ، برای امنیت منطقه و بخصوص همسایگان افغانستان، نگرانی مشترک کشورهای عضو شانگهای است . متن سخنرانی ها و مصاحبه های مقامات سازمان شانگهای در اجلاس اخير پکن بیانگر این است که این کشورها از امضای معاهده استراتژیک افغانستان و آمریکا که می تواند منجر به حفظ پایگاههای نظامی در افغانستان باشد، ناخرسند بوده و بتدریج این نارضایت خود را علنی تر از گذشته بیان می کنند.
مركز مطالعات بين المللي صلح: با توجه به پتانسیل های واگرایی در شمال غرب چین و مناطقی نظیر سین کیانگ رويكرد امنیتی چین و مبارزه عليه تندروان مذهبي و ناسيوناليستي تا چه میزانی در نگاه به افغانستان موثر بوده است؟
نگرانی جدی کشورهای عضو سازمان شانگهای از جمله چین که در اجلاس پکن هم مطرح شد، نهادینه شدن تروریسم و رشد افراط گرایی در افغانستان است. واقعیت این است که آمریکا پس از حادثه مصنوعی 11 سپتامبر با کمک ناتو به افغانستان حمله کرد تا به اصطلاح با تروریسم و افراط گرايي مبارزه کند، اما متاسفانه در طول قریب به یک دهه که از اشغال افغانستان می گذرد، نه تنها بطور جدی با تروریسم در افغانستان مبارزه نشد، بلکه دامنه تروریسم و افکار افراطی به کشورهای منطقه بخصوص در چین و آسیای مرکزی هم گسترش یافت. به همین دلیل پکن در رایزنی با کشورهای منطقه به دنبال یافتن راهکار برای رفع این نگرانی جدی منطقه ای و مبارزه با جریان افراط است. گذشته از اين چین همچنین از تولید و قاچاق مواد مخدر در افغانستان که منبع اصلی درآمد گروه های تروریستی است نگران است. امروز مواد مخدر نه تنها فقط به اروپا صادر می شود بلکه در درون کشورهای منطقه نیز رسوب کرده و متاسفانه شمار زیادی از جوانان این حوزه به مواد مخدر و بویژه هرویین آلوده شده اند. در سال های اخیر،این نگرانی مشترک کشورهای منطقه با خودداری آمریکا از مقابله با تولید و قاچاق مواد مخدر در افغانستان تشدید شده است. نتایج نشست شانگهای در پکن نشان می دهد که یک اراده منطقه ای با حمایت سازمان همکاری های شانگهای برای مبارزه با تولید و قاچاق مواد مخدر در حال شکل گرفتن است.
مركز مطالعات بين المللي صلح: نفوذ چین در افغانستان تا چه اندازه حضور منطقه ای ایران را در افغانستان را تحت تاثیر خود قرار میدهد ؟
هدف اصلی حضور منطقه ای ایران در افغانستان، تلاش برای استقرار امنیت و توسعه اقتصادی این کشور است و در این ارتباط با چین دارای منافع و اهداف مشترک می باشد. ایران و چین هر دو از دخالت نیروهای خارجی در افغانستان که موجب افزایش ناامنی، نهادینه شدن تروریسم و ازدیاد تولید و قاچاق مواد مخدر و قاچاق انسان شده است، ناخرسند هستند و هر دو کشور علاقمند به توسعه اقتصادی افغانستان می باشند. لذا چین و ایران نه به عنوان رقیب بلکه به عنوان کشورهايي که اهداف مشترکی را در جهت منافع مردم افغانستان، دنبال می کنند،هستند و در مجموع همکاری این دو کشور در افغانستان به بهبود شرایط اقتصادی و امنیتی در این کشور کمک می کند.
مركز مطالعات بين المللي صلح: نگاه چین به افزایش حضور سیاسی و استراتژیکی در افغانستان تا چه اندازه ای به رقابت این کشو با هند و همگرایی اش با پاکستان بر می گردد؟
چین به دنبال تامین منافع اقتصادی و اهداف امنیتی خود در افغانستان می باشد و در این مسیر همگرايي مثبتی با پاکستان و ارتباطات اقتصادی مناسبی با هند دارد، لذا با هر دو کشور روابط نزدیکی ایجاد کرده است. در عین حال چین مانند بقیه کشورهای منطقه ، رقابت هند و پاکستان در افغانستان را در مسیر برقراری صلح در این کشور نمی داند.
مركز مطالعات بين المللي صلح: چشم انداز روابط دو كشور افغانستان و چین را با توجه به تحولات نوين در روابط دو كشور را چگونه مورد بررسي و تحليل قرار مي دهيد ؟
افغانستان و چین در سال های اخیر ارتباطات خوبی با یکدیگر داشته و مناسبات مستحکمی را پی نهاده اند و تحولات اخیر از جمله امضای قرار داد استراتژیک بین آنها و عضویت ناظر افغانستان در سازمان شانگهای،آینده روشنی را برای مناسبات این دوکشور ترسیم کرده است. البته ناگفته پیداست که توسعه آینده روابط چین و افغانستان در گروی وضعیت امنیتی در افغانستان بوده و در واقع رشد سرمایه گذاری چین در افغانستان در سایه استقرار ثبات و امنیت در این کشور ممکن خواهد بود. از نظر چین ، افغانستانی که سرشار از ذخایر طبیعی و معدنی باشد اما به دلیل حضور نیروهای خارجی و وجود جنگ های داخلی، نا امن شده باشد، نمی تواند یک شریک استراتژیک اقتصادی برای پکن محسوب شود. از این رو یکی از سیاست های چین در همراهی با کشورهای منطقه و بخصوص همسایگان افغانستان، حرکت در مسیر تامین امنیت و آرامش در افغانستان می باشد.
