کمک های انساندوستانه، پاسخ های نابخردانه
(حمله اسرائیل به کاروان های حقوق بشری)
محمد مودب
مرکز بین المللی مطالعات صلح IPSC
بامداد دوشنبه 10 خرداد 1389 سربازان نیروی دریایی اسرائیل به کاروانی متشکل از 6 کشتی حامل کمک های انسان دوستانه و فعالان مدافع حقوق مردم فلسطینی، در حالی که طی مأموریتی عازم نوار غزه بودند، حمله کردند. در حمله کماندوهای اسرائیلی که در آب های بین المللی در حدود 60 کیلومتری سواحل اسرائیل صورت گرفت، دست کم 15 سرنشین این کشتی ها کشته و 30 نفر مجروح شدند. گفته می شود سازمان دهندگان این کاروان یعنی «جنبش غزه آزاد» و یک گروه مدافع حقوق بشر ترکیه قصد داشتند مایحتاج پزشکی، سیمان و دیگر مسالح ساختمانی که اسرائیل ورود آنها را به نوار غزه ممنوع کرده بود، به دست مردم غزه برسانند.
بدلیل محاصره دریایی و زمینی این منطقه توسط اسرائیل، تنها راه ارتباطی نوار غزه با دنیای خارج گذرگاه «رفح» در مرز مشترک با مصر می باشد. محاصره رسمی غزه که از سال 2007 و در پی پیروزی حماس در انتخابات و شکست جنبش فتح و توافق امنیتی مصر و اسرائیل شروع شده بود، مرزهای آن به روی سازمانهای بین‌الملی امداد و خبرنگاران خارجی نیز بسته‌شد. در سال 2008 درگیریهای پراکنده میان اسرائیل و حماس تشدید شد. براساس توافقنامه‌ای که در 19 ژوئن 2008 میلادی بین اسرائیل و حماس و 12 گروه شبه نظامی با میانجی‌گری کشور مصر به امضا رسیده بود، حماس و نیروهای دفاعی اسرائیل متعهد شده بودند تا از دست‌زدن به عملیات مسلحانه علیه خاک یکدیگر خودداری کنند. در این قرارداد در ابتدا چند روزی آتش‌بس از سوی دوطرف رعایت شد اما در طول شش ماه بعد از قبول توافقنامه، حماس و اسرائیل بارها یکدیگر را به نقض قرارداد متهم کردند. از طرفی اسرائیل پرتاب راکت به سمت خاک خود را نقض آتش‌بس عنوان نمود و از طرف دیگر حماس ادامه محاصره اقتصادی و سوختی غزه توسط اسرائیل را نقض آتش‌بس تلقی کرد. این در حالی است که اسرائیل لغو محاصره غزه را جزئی از شرایط آتش بس به رسمیت نمی شناسد. اسرائیل از 5 نوامبر 2008 با بستن گذرگاه‌های باریکه غزه، ارتباط 1 میلیون و 500 هزار فلسطینی را با جهان خارج کاملا قطع کرد.
پس از آن، میزان بیکاری اوج گرفت، دادوستد مختل شد و قیمت بسیاری از کالاها سه یا چهار برابر گردید و تنها راه تامین غذا و مایحتاج مردم کمکهای بشر دوستانه سایر ملل بود. در همان زمان گزارشگر ویژه شورای حقوق بشر سازمان ملل، ریچارد فالک، ادامه محاصره غزه را «جنایت علیه بشریت» و مجازات جمعی مردم فلسطین خواند. واکنشهای بین المللی، تنها مربوط به شورای حقوق بشر نمی شد بلکه کمیسر عالی حقوق بشر سازمان ملل نیز، «کاربرد نامتناسب زور و کشتارهای هدفمند» اسرائیل را محکوم کرد. با وخیم شدن اوضاع انسانی در نوار غزه، شورای امنیت سازمان ملل نشست اضطراری برگزار کرد. اما علی‌رغم موافقت 14 عضو این شورا، مخالفت آمریکا مانع از تصویب قطعنامه شد.
اکنون نیز بسیاری از کشورها و نهادهای بین المللی در واکنش به حمله کماندوهای اسرائیلی به کشتی های حامل مواد امدادی برای نوار غزه را محکوم کردند. مهمترین اتفاق در این رویداد، نوع برخورد مقامات ترکیه است.
این کشور در یک اقدام ویژه، سفیر خود را از اسرائیل فراخواند و خواستار تشکیل جلسه اضطراری شورای امنیت سازمان ملل شد. وزارت امور خارجه ترکیه عملیات اسرائیل را «غیرقابل قبول» خواند و هشدار داد این اقدام می تواند منجر به «عواقب جبران ناپذیر» در روابط دو کشور شود. ترکیه در اعتراض به این رویداد، سه طرح مانور نظامی مشترک با اسرائیل را لغو کرد و صدها تن از مردم این کشور در خیابان ها در اعتراض به عملکرد اسرائیل تظاهرات کردند. به جز کشور ترکیه، واکنش های دیگری نیز از جانب برخی مقامات ملی و بین المللی به این اقدام صورت گرفت به این ترتیب که؛
– برنارد کوشنر، وزیر خارجه فرانسه این حمله را محکوم کرده و بر این موضوع تاکید کرده که هیچ چیز نمی تواند حمله به کشتی ها را توجیه کند.
– یونان در اعتراض به حمله اسرائیل، برنامه مانور هوایی مشترک با اسرائیل را لغو کرده است.
– ایالات متحده آمریکا درباره حمله نظامی اسرائیل به کاروان کمک های انسان دوستانه، ابراز تأسف کرد. کاخ سفید در بیانیه ای از تلاش خود برای «فهم عواقب» این ماجرا خبر داد.
– شورای امنیت سازمان ملل متحد برای بررسی این حمله، خواستار تشکیل جلسه اضطراری شده است.
– کاترین اشتون، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا، نیز خواستار گشایش «فوری و بی قید و شرط» ورود به نوار غزه شد. سفیران اتحادیه اروپا قرار است برای مذاکره درباره اقدام اخیر اسرائیل در بروکسل تشکیل جلسه دهند.
– عمر موسی، رهبر اتحادیه عرب، با محکوم کردن حمله اسرائیل به کاروان کمک رسانی غزه آن را «جنایت» نامید و خواستار جلسه اضطراری اعضای ۲۲ گانه گروه شد.
– اسپانیا، یونان و چندین کشور اروپایی دیگر سفرای خود را از اسرائیل فراخواندند.
– محمود عباس، رئیس تشکیلات خودگردان فلسطینی، عملیات اخیر اسرائیل را محکوم کرد و آن را «کشتار» خواند.
– صائب عریقات، مذاکره کننده اصلی فلسطینیان در «گفتگوهای صلح»، حمله کماندوهای اسرائیلی را یک جنایت جنگی توصیف کرد.
– ویلیام هیگ، وزیر خارجه بریتانیا ضمن ابراز تاسف از حادثه، یادآور شده که بریتانیا به دلیل خطرات احتمالی، همواره مخالف دسترسی به نوار غزه از این طریق بوده است. ویلیام هیگ، خاطر نشان کرده که معهذا اسرائیل باید خویشتنداری نشان داده و تعهدات بین المللی خود را رعایت کند.
– بان کی-مون، دبیر کل سازمان ملل متحد گفته است عملیات نظامی اسرائیل او را شوکه کرده است. آقای بان خواستار تحقیقات جامع در این زمینه شد.
اما مارک راگو، سخنگوی دولت اسرائیل، می گوید فعالان سوار بر کشتی ها مسلح بودند و هنگامی که کماندوها وارد کشتی ها شدند، آماده حمله به آنان بودند. ارتش اسرائیل می گوید کماندوها پس از آن شلیک کردند که فعالان با چاقو، سنگ، لوله های فلزی و شلیک گلوله به آنان حمله کردند و درگیری پس از آن بالا گرفت که تظاهرکنندگان تفنگ یک سرباز را گرفتند و چندین سرباز در درگیری مجروح شده اند. اما نمایندگان جنبش غزه آزاد می گویند آنان تنها تلاش می کردند توجه دیگران را به محاصره سه ساله نوار غزه جلب کنند.
طبق گفته سخنگوی ارتش اسرائیل، حمله کماندوها به کاروان حقوق بشری و کمک های انساندوستانه، در حکم دفاع از خود بوده است. اما مفهوم دفاع از خود(Self-Defense) که در حقوق به دفاع مشروع معروف است، زمانی موضوعیت پیدا می کند که به منظور مقابله و ممانعت از خسارت باشد و هنگام دفاع باید؛ اصل تناسب، اصل ضرورت و اصل فوریت رعایت گردد.
در پاسخ باید چنین اذعان نمود که اولا، آنطور که از اهداف، سابقه و ماهیت عملکرد گروههای حقوق بشری بر می آید، اقدام کاروان کمک رسانی نمی توانست تهدید امنیتی برای اسرائیل تلقی شود. در ثانی، چنانچه هدف اسرائیل ممانعت از ورود خسارت بود، کدام زیانی بالاتر از این که در اثر چنین اقدامی، فضای خصومت آمیز در منطقه تشدید گردد، توسط افکار عمومی جهان، شورای حقوق بشر و کمیسیون عالی حقوق بشر محکوم شود، برخی از کشورها سفرای خود را فراخوانند، مهمترین همسایه و دوست استراتژیک خود را از دست بدهد، چندین مانور نظامی مشترک لغو گردد و واکنش تند اغلب کشورها و سازمانهای بین المللی را به دنبال داشته باشد. آیا این اقدام نابخردانه، می تواند در سیاست داخلی این کشور اختلافات و شکافها را یکبار دیگر (مانند آنچه که پس از جنگ 33 روزه اتفاق افتاد)، بازنمایی کند.
