فرزاد رمضانی بونش
مرکز بین المللی مطالعات صلح – IPSC
مقدمه: سودان جنوبی نهم جولای (18 تیرماه) در مراسمی رسمی از بخش شمالی مستقل شد و تنها یک روز پس از استقلال سودان جنوبی و تولد این کشور در جامعه بین المللی، بنیامین نتانیاهو، نخست وزیر اسرائیل در آغاز نشست هفتگی دولت خود گفت که اسرائیل به سودان جنوبی شادباش می گوید.در این راستا با توجه به روابط پیشین تل آویو و رهبران شورشی و محلی سودان جنوبی و همچنین برای درک بیشتر اهداف و نگاه اسرائیل به سودان جنوبی به گفتگویی با دکتر احمد بخشی در این زمینه پرداختیم. وی استاد دانشگاه و کارشناس ارشد آفریقا و صاحب مقالات و کتابهایی متعدد در این زمینه است.
مرکز بین المللی مطالعات صلح :اسرائیل با اعلام استقلال سودان جنوبی فورا سودان جنوبی را به رسمیت شناخت شناخت در این بین از منظر ژئوپلتیک و استراتژیک اهمیت سودان جنوبی برای اسرائیل در چه مولفه هایی خلاصه میشود ؟
با توجه به اینکه اسرائیل یک سری از مشکلات ساختاری همچون کسب مشروعیت داشته که از ابتدای بنیان گذاری اسرائیل همراه با آن بوده و از طرف بقیه کشورها به ویژه همسایگان با محدویتهایی روبرو بوده است، از نظر ژئوپلتیک و استراتژیک ایجاد هر کشور جدیدی فارغ از اینکه کدام کشور است و در کجا واقع است در حقیقت به علت نوپایی این کشورها و نداشتن برخی از ساختارهای لازم برای اسرائیل به منزله یک سری فرصت جدید محسوب میشود.لذا تل آویو در صدد است تا بتواند در آن کشورهای نوپا نفوذ یابد و مشروعیت بین المللی ( که نداشته و یا بقیه کشورها برای بدست آوردن آن مانع ایجاد کرده اند ) از راه کشورهای نوپا احیا کند.گذشته از این همچنین از طریق آنان رایی به آرا خود در سازمان ملل و یا مجامع بین المللی بیافزاید .در این حال در موضوع سودان جنوبی به علت موقعیت ژئوپلتیک ، ژئواستراتژیک، اهمیت منابع زیر زمینی و آبی (که بسیار مهم هستند) توجه بیشتری انجام میشود . در این بین عمق استراتژیک شاخ آفریقا نیز برای اسرائیل مهم است . در این راستا حتی برخی از تحلیلگران نیز معتقدند که جدایی جنوب سودان هم توسط اسرائیل انجام گرفته است. به این دلیل بر اساس تئوری هایی که از زمان بن گورین بر مبنای امنیت اسرائیل مورد توجه بوده است اسرائیل به شدت در برابر بحث تعاملات عربی نسبت به امنیت خود حساس بوده است و به دنبال نفوذ در کشور های غیر عربی و هم چنین اختلافات در بین کشور های عربی بوده است تا در واقع فضای تنفسی برای خود بوجود آورد . در این میان ایجاد کشور جدید سودان جنوبی به طور حتم می تواند فضای امنیتی خاصی ر ا برای اسرا ئیل بوجود آورد تا جدا از نفوذ در کشور جدید، اختلافات بین اعراب را هم به نوعی به نفع خود مدیریت کند .
مرکز بین المللی مطالعات صلح : از منظر هیدرو پلتیک ، رودخانه نیل به عنوان شریان حیاتی شاخ آفریقا ، حضور 10 كشور آفریقایی در دو سوی نیل ؛ تاثیرات اقتصادی-سیاسی در شرق قاره مهم است . در این میان نگاه تل آویو به رود نیل از این منظر و ایجاد كشور سودان جنوبی برای اسرائیل دارای چه اهمیتی می باشد و چه تاثیرات امنیتی بر روی مصر دارد؟
منابع آبی سودان جنوبی با توجه به بحث رود نیل و پایین دست بودن دو کشور مهم جمهوری سودان و مصر تحت تاثیر است. در این بین اسرائیل می تواند از راه سودان جنوبی میزان حق آبه کشورهای پایین دست نیل و دسترسی آنها را به آب مورد چالش قرار دهد . گذشته از این نیز با توجه به اهمیت نیل برای مصر، حدود 90 درصد مردم در حاشیه نیل زندگی میکنند و اینکه نیل برای مصر اهمیت ژئوپلتیکی دارد؛ نفوذ اسرائیل در سودان جنوبی می تواند چه برای سودان و چه برای مصر تنش ها و اختلافاتی را دامن زند . مثلا در سال گذشته کشورهای حاشیه رود نیل به جز مصر و سودان در مورد حق آبه نوعی تصمیم گیری دوباره را مد نظر قرار دادند.
جدا از این نیز باید در این زمینه به شعار از نیل تا فرات نیز توجه کرد که مورد توجه برخی از سیاستمردان اسرائیلی است. در این حال یکی از مناطقی که اسرائیلی ها برای آن از گذشته اهمیت قائل بودند حاشیه رود نیل بود است.(مثلا اوگاندا قبلا بسیار مورد توجه قرار گرفت) . بعد از آن نیز نیل هم از لحاظ عقیدتی و چه از نظر مدیریت سیاسی و اختلاف افکنی بین مخالفان مورد استفاده اسرائیل قرار گرفت تا جدا از کاهش فشارها بر خود از اهرم های فشار برضد کشوری مانند مصر استفاده کنند .در این بین قابل توجه است.امری که باعث حساسیت مصری ها شده چنانچه در گفتمان رهبران مصری هم بعد از توافقنامه نیواشا مشاهده میشود که نیل رابه عنوان خط قرمز معرفی میکنند و نسبت به حق آبه خود از نیل حساسیت مهمی دارند.
مرکز بین المللی مطالعات صلح : نقش تل آویو در حمایت از شکل گیری سودان جنوبی تا چه حدی بوده است ؟
در برخی از تحلیل ها در داخل کشور در واقع بیشتر براساس تئوری توطئه به این امر نگریسته میشود و بنیان کشور سودن جنوبی را کار اسرا ئیلی ها می دانند؛ اما باید گفت هر چند این امر تا حدی واقعیت دارد ؛ اما باید از آنجاکه ما با اسرائیل مشکلات استراتژیکی و عقیدتی فراوانی داریم نباید تاسیس سودان جنوبی را کاملا توسط اسرا ئیلی ها بدانیم. زیرا این رژیم با وجود مشکلات داخلی و منطقه ای توان انجام چنین کاری را ندارد. یعنی هر چند در زمان جنگ جنوبی ها با شمال و دوره جان گارانگ اسرائیل حضور زیادی در جنوب داشته و حتی برخی از یهودی های این منطقه به اسرا ئیل مهاجرت کرده اند وهم اکنون برخی مقامات اسرائیلی برقراری مناسبات را به بازگرداندن یهودی های این منطقه مرتبط می دانند . در این میان هرچند اسرائیل در نظام بین المل به دنبال اهداف خود است اما نباید به این قضیه نگاهی تک بعدی داشت و همه علل را به اسرائیلی ها مربوط بدانیم . در این حال نیز کشور ما نیز نباید برای ارتباط با سودان جنوبی دست روی دست گذارد و این دیدگاه را داشته باشد که این کشور جدید اسرائیلی است.یعنی در حالی که خود دولت سودان شمالی هم دولت سودان جنوبی را به رسمیت شناخته ما هم می توانیم با حضور خود حداقل از بهره برداری صد درصدی اسرائیل در این کشور بکاهیم.
مرکز بین المللی مطالعات صلح :با توجه به اینکه خارطوم سال ها است كه بر دشمنی و مخالفت خود با اسرائیل تاكید دارد و حتی گاهی نیز میزبان اجلاس نمایندگان گروه های مقاومت ضد اسرائیل بوده است در صورت گسترش روابط همه جانبه جوبا با تل آویو این امر چه تاثیری بر روی امنیت سودان شمالی خواهد گذاشت ؟
به طور حتم این امر خیلی مو ثر است .بعد از روی کار آمدن عمرالبشیر اختلافات سودان و اسرائیل بسیار حاد شد. در این بین با توجه به اینکه این کشور در عمق استراتژیک اسرائیل قرار دارد، من اعتقاد دارم تا زمان حضور عمر البشیر در رهبری سودان اسرائیل از این فضا احسای ناامنی میکند و می خواهد ایده های وی در داخل کشور محدود شود و عملا به اختلافات داخلی سودان بپردازند . من معتقدم که تاحدی با ایجاد سودان جنوبی مقداری از پتانسیل دولت سودان معطوف به جنوب سودان خواهد شد. زیرا که هنوز 70 درصد مرز های دو کشور مثل منطقه ابیه و کوههای النوبه و مسئله انتقال نفت و موضوعات هویتی حل نشده است و اختلافاتی بر سر نفت صادرات نفت و … از مهم ترین موضوعات اختلافی است که بر اقتصاد هر دو کشور تاثیر گذار خواهد بود. در این بین نیز حمایت های آشکار اسرائیل از منطقه دارفور می تواند خود زمینه ساز بحرانی شود.
مرکز بین المللی مطالعات صلح :با توجه به نفت خیز بودن جنوب سودان و فقر این کشور اهداف اقتصادی اسرائیل در سودان جنوبی چیست؟
اهداف اقتصادی اسرائیل در جنوب سودان بهره برداری از منابع نفتی این کشور است.اکنون 80 تا 90 درصد درآمد سودان جنوبی از نفت است .در این حال کشوری که در واقع در منطقه هم غیر عربی است و هم نفت خیز که می تواند به سود اسرائیل و واردات نفتش باشد. .گذشته از این از آنجایی که اسرا ئیل در موضوع کشاورزی و تکنیسین های این حوزه در سطح جهان دارای رتبه بالایی است ؛می تواند در بخش کشاورزی این کشور نوپا حضوری فعال داشته باشد. در این بین این امر نیز خود می تواند با امنیت اسرائیل گره خورد؛ چراکه در حاشیه رود نیل بخش کشاورزی و مجتمع های کشت و صنعتی مورد نظر باشد.همچنین علاوه بر منافع آن که به اسرائیل روانه میشود نافع ناشی از این حضور در این حوزه ( با توجه به اهمیتسودان جنوبی در حوزه امنیت غذایی )می تواند منبعی مهمی در این بخش باشد . در این بین اکنون بیشترین تاکید از سوی اسرائیل بر امنیت غذایی و کشاورزی است چنانچه قبلا نیز در اتیوپی حضوری فعال داشته است و می تواند در این حوزه در سودان جنوبی حضوری فعال تر داشته باشند و کارهای زیرساختی مهمی برای امنیت غذایی خود انجام دهد و همچنین با توجه به اینکه به دنبال ساخت چند سد بر روی نیل در سودان جنوبی است بر روی نیل نیز مدیریت خوبی به عمل آورد و اختلافات را معطوف به منطقه نیل کند و از این طریق برای خود فضای تنفس ایجاد نماید.
مرکز بین المللی مطالعات صلح :تا چه حدی ممکن است ایجاد پایگاههای نظامی در سودان جنوبی از اهداف بلندمدت تل آویو در این کشور نوبنیاد باشد؟
این امر می تواند مورد نظر باشد. در این بین باید گفت که هم اسرائیل و هم امریکا می توانند در این کشور حضور نظامی داشته باشند . در این بین هر چند اتحادیه آفریقا با این امر مخالف است اما امریکایی ها با نیروی افریکوم در حال انجام تلاشهایی هستند. در این میان اسرائیل وامریکا می توانند با توجه به نیازهای کشور جدید سودان جنوبی یک سری امتیازهایی به این کشور دهند و امتیاز هایی همچون پاگاه نظامی را بدست آوردند.با این حال با توجه به اهمیتی که این منطقه برای اسرائیل دارد تاسیس پایگاه نظامی دور از ذهن نیست.هرچند باید گفت اگر جمهوری سودان جنوبی با جمهوری سودان به رهبری عمر البشیر به نوعی به سمت تنازع فزاینده حرکت کند، احتمال تاسیس پایگاه نظامی توسط اسرائیل بسیار تقویت خواهد شد و در آن شرایط بر خلاف حالت صلح این امر توجیه پذیری بسیاری دارد.
مرکز بین المللی مطالعات صلح : آینده روابط اسرائیل با کشور سودان جنوبی را با چگونه می توان مورد پیش بینی قرار داد؟
اسرائیل یکی از کشور هایی بوده است که بهترین استفاده را از استقلال سودان جنوبی برده است آینده روابط این دو کشور بسیار خوب خواهد بود. سفارت رژیم صهیونیستی عملا جزو اولین سفارتخانه هایی بود که در این کشور ایجاد شد و همچنین کمک هایی بسیاری از جمله کمک 35 سازمان مردم نهاد به این کشور صورت گرفته است. تمام این نوع کمک ها در راستای اهدافی است که توضیح داده شد اما باید گفت که این حضور را نباید به گونه ای دانست که مانع از حضوری کشوری همچون ما شود چرا که حضور ما در سودان جنوبی می تواند به نفع منافع ملی ما باشد ، به حضور مانیز در آفریقا کمک کند و حتی برای امنیت غذایی ما نیز مفید باشد.
