مدرن سازی ارتش چین و چالش های پیش روی ایالات متحده امریکا

دکتر مریم وریج کاظمی

پژوهشگر مسائل ژئوپلیتیک

مرکز بین المللی مطالعات صلح – IPSC

چین علیرغم مشکلات اقتصادی در حال تجهیز و مدرن سازی ارتش است که توسط پایگاه صنعتی دفاعی– که به سرعت در حال توسعه و تولید سیستم‌های تسلیحاتی است–، پشتیبانی می‌شود. این سیستم‌ها برای بازدارندگی ایالات متحده یا در صورت شکست بازدارندگی، برای قرار دادن پکن در موقعیت پیروزی در یک درگیری بزرگ طراحی شده‌اند.

طبق آمارهای رسمی، هر ساله هزینه‌های دفاعی چین رو به افزایش است به طوری که رشد بیش از 7 درصد را نشان می دهد. در این راستا، چین با ظرفیتی ۲۳۰ برابر بیشتر از ایالات متحده، به بزرگترین کشتی‌ساز در سطح جهان تبدیل شده است. نیروی دریایی این کشور بزرگترین نیروی دریایی جهان به شمار می آید و زرادخانه موشک‌های بالستیک و کروز آن با سرعتی بی‌سابقه در حال گسترش است. از سوی دیگر علاوه بر اینکه ذخایر هسته‌ای این کشور سریع‌تر از هر کشور دیگری در حال رشد است ارتش نیز در حال دنبال کردن فناوری‌های نوآورانه و تاکتیک‌های جنگی، مانند پهپادهای تهاجمی، است.

با در نظر گرفتن مدرن‌سازی ارتش چین در چند سال گذشته کارشناسان سوالاتی را در مورد اینکه آیا پکن می‌تواند روزی نظم جهانی به رهبری ایالات متحده را به چالش بکشد، مطرح می کنند. اما پاسخ به این سوال بستگی به این دارد که چین با قابلیت‌های نظامی رو به رشد خود چه قصدی دارد و قادر به انجام چه کاری است.

• ارتش در سطح جهانی

رئیس جمهور شی جین پینگ آشکارا اعلام کرد که خواهان تشکیل یک ارتش منسجم در سطح جهانی است، هدفی که از زمان به دست گرفتن کنترل حزب کمونیست چین در سال ۲۰۱۲، دستور کار آن را تعریف کرده است. شی در سال ۲۰۱۵، گسترده‌ترین اصلاحات ارتش آزادی ‌بخش خلق از دهه ۱۹۵۰ را آغاز کرد و یک ساختار فرماندهی مشترک را که از ارتش ایالات متحده الگوبرداری شده بود، عملیاتی نمود.

این اصلاحات، هفت منطقه نظامی قبلی را به پنج فرماندهی صحنه نبرد سازماندهی مجدد کرد و یک ساختار مشترک برای هماهنگی عملیات یکپارچه و چند وجهی ایجاد نمود. همچنین چین از نیروی موشکی ارتش که اکنون مسئول موشک‌های هسته‌ای و متعارف چین است و نیروی پشتیبانی استراتژیک «SSF»، که وظیفه قابلیت‌های جنگ فضایی، سایبری و الکترونیکی را بر عهده دارد، رونمایی کرد (۱).

• قدرت دریایی بزرگ

رئیس جمهور چین از بین نیروی دریایی، نیروی هوایی و نیروی موشکی، نیروی دریایی را در اولویت قرار داده است. لازم به ذکر است برای چشم‌اندازی که رئیس‌جمهور شی به دنبال اوست ظهور چین به عنوان یک قدرت دریایی بزرگ در حالت ایده‌آل تا سال ۲۰۳۵، که راه را برای تجدید حیات ملی هموار می‌کند، ضروری است. پکن با درس گرفتن از سال ها تسلط دریایی ایالات متحده، بریتانیا و متحدانشان – دستاوردی که نفوذ جهانی، رهبری و کنترل خطوط کشتیرانی آنها را تضمین کرد – مصمم است تا این امر را تحقق بخشد.

در حال حاضر نیروی دریایی ارتش چین دارای ۳۷۰ کشتی، شامل شناورهای رزمی سطحی بزرگ، کشتی‌های آبی–خاکی اقیانوس‌پیما، زیردریایی‌ها، ناوهای هواپیمابر، کشتی‌های جنگی مین و ناوگان‌های کمکی است که انتظار می‌رود این تعداد تا سال ۲۰۳۰ به ۴۳۵ کشتی برسد. این در حالیست که نیروی دریایی ایالات متحده ۲۹۶ کشتی جنگی دارد که انتظار می‌رود تا سال ۲۰۳۰ به ۲۹۴ کشتی کاهش یابد و واشنگتن کشتی‌های بسیار کمتری نسبت به تعداد پیش‌بینی‌شده چینی‌ها داشته باشد. از آن سو نیز نیروی دریایی سلطنتی بریتانیا، –بزرگترین نیروی دریایی اروپا پس از روسیه–، ۱۰ زیر دریایی و۷۰ کشتی دارد (۲). ضمن اینکه از نظر کارشناسان کشتی‌های حمل و نقل غیرنظامی نیز اغلب برای پنهان کردن حرکات نیروهای ارتش چین و ارائه پشتیبانی لجستیکی به پایگاه‌های چین در دریای جنوبی چین استفاده می‌شوند، همانطور که کشتی‌های کروز نیز چنین هستند.

توسعه دریایی چین توسط شرکت ها و پایگاه دفاعی–صنعتی وسیع و پیچیده پشتیبانی می‌شود. این شرکت‌ها فناوری‌های متنوعی از جمله موتورهای دیزلی، سیستم‌های الکترونیکی پیشرفته، زیردریایی‌ها و سیستم‌های بدون سرنشین مانند وسایل نقلیه زیرآبی خودکار«AUV» و پهپادها را تولید می‌کنند (۳).

• نبرد در فضا

پکن در حال نوسازی زرادخانه موشکی استراتژیک خود است. انتظار می‌رود تا سال ۲۰۳۰، بیش از ۱۰۰۰ کلاهک هسته‌ای داشته باشد که بسیاری از آنها احتمال بُرد حمله به قاره آمریکا را دارند. در حالی که این ذخایر هنوز از ذخایر ایالات متحده و روسیه عقب است، اما سرعت افزایش تسلیحات هسته‌ای پکن با هیچ کشوری قابل مقایسه نیست. از سوی دیگر گسترش قابلیت‌های فضایی این کشور نیز به همین شکل است. رئیس نیروی فضایی ایالات متحده هشدار داد چین با سرعتی شگفت‌انگیز در حال استقرار قابلیت‌های نظامی در فضا است و خطر جنگ در مدار زمین را افزایش می‌دهد. در هر دو سال ۲۰۲۲ و ۲۰۲۳، چین در پرتاب ماهواره‌های مرتبط با دفاع پیشرو بود. در این راستا چین ماهواره سنجش از دور از سری یائوگان–۴۱، که قادر به شناسایی و ردیابی اشیاء به اندازه خودرو در منطقه ایندو–پاسیفیک است را پرتاب کرد، اقدامی که دارایی‌های ایالات متحده و متحدانش در منطقه را تهدید می‌کند.

تلاش‌های فضایی پکن، ستون اصلی استراتژی گسترده‌تر هوشمندسازی این کشور محسوب می شود. جنگ هوشمند که اولین بار توسط حزب کمونیست چین در سال ۲۰۱۹ معرفی شد، فناوری‌های پیشرفته، یعنی سیستم‌های خودمختار و هوش مصنوعی را در اولویت قرار می‌دهد تا کارایی میدان نبرد را بهبود بخشد و فرآیندهای تصمیم‌گیری دشمنان را تحت تأثیر و حتی کنترل قرار دهد.

استراتژیست‌های نظامی چین ادعا می‌کنند که چنین رویکردی به قابلیت‌های برتر پردازش اطلاعات، تجزیه و تحلیل مبتنی بر هوش مصنوعی و انبوه پهپادها وابسته است که البته این یک تهدید واقعی برای ایالات متحده به شمار می آید. به طور مثال پهپادهای مرموز بر فراز پایگاه نیروی هوایی لانگلی در ویرجینیا و بر فراز پایگاه‌های نظامی در بریتانیا که نیروهای آمریکایی در آن مستقر هستند و در نیوجرسی بر فراز املاک دونالد ترامپ و یک مرکز تحقیقاتی و تولیدی نظامی ایالات متحده مشاهده شدند.

از سوی دیگر ایالات متحده و متحدانش هنوز پایگاه صنعتی دفاعی خود را به طور مؤثر برای بازدارندگی، هماهنگ نکردند، چه رسد به پیشی گرفتن از قابلیت‌های نظامی پکن، که به طور فزاینده‌ای به سمت درگیری با نظم مستقر در ایالات متحده متمایل می شود. از این رو از نظر کارشناسان هدف واشنگتن و متحدانش نیز نباید صرفاً دفاعی باشد، بلکه می بایست تهاجمی باشد. البته وظیفه مقابله با چین تا حد زیادی بر عهده ایالات متحده و به میزان کمتری بر عهده متحدان هند–اقیانوسیه آن مانند استرالیا، هند و ژاپن، از طریق گروه‌هایی مانند«Quad» و«AUKUS» است.

• محدودیت های دفاعی آمریکا

به اعتقاد برخی از کارشناسان ارتش ایالات متحده فاقد مهمات و تجهیزات لازم برای یک درگیری طولانی مدت با چین و قابلیت‌های جنگ اطلاعاتی برای مقابله با تلاش‌های جنگ شناختی پکن است. مبنای این نظر بر شبیه سازی بازی جنگی در تنگه تایوان استوار است. بر اساس این بازی شبیه سازی شده ایالات متحده احتمالاً در کمتر از یک هفته موشک‌های دوربرد و هدایت‌شونده دقیق خود را تمام خواهد کرد.

از سوی دیگر، در حال حاضر پایگاه صنعتی دفاعی آمریکا فاقد ظرفیت افزایشی برای جبران این کمبود و سایر خلاء هاست، ضمن اینکه زنجیره‌های تأمین آن نیز شکننده هستند و برای مواد معدنی استراتژیک مانند آهن، فلزات آلیاژ آهن و فلزات غیرآهنی –که همگی برای تولید دفاعی نقش اساسی دارند– به منابع خارجی از جمله چین متکی اند.

پکن در واکنش به تشدید محدود کردن تحویل نیمه‌هادی‌ها به چین توسط واشنگتن، در اقدامی اعلام کرد که صادرات گالیوم، ژرمانیوم و آنتیموان به ایالات متحده را قطع می‌کند. با این حال، اقدام چین با هدف فلج کردن تولید تجهیزات نظامی استراتژیک ایالات متحده غیرمنتظره نبود. در هر صورت واشنگتن در حال توسعه منابع جایگزین مواد معدنی استراتژیک، از جمله در آفریقا و تا حدودی در کشورهای اسکاندیناوی است.

• توسعه هوش مصنوعی

چین به سرعت در حال گسترش قابلیت‌های نظامی خود، از جمله زرادخانه موشک‌ها، جت‌ها و کشتی‌هایش بوده که این افزایش با سرمایه‌گذاری‌های قابل توجه در منابع نظامی هوش مصنوعی همراه است. توسعه هوش مصنوعی در ارتش چین نگرانی های را برای ایالات متحده ایجاد می کند، زیرا می‌تواند به طور بالقوه به چین در درگیری‌های آینده برتری قابل توجهی بدهد.

توسعه هوش مصنوعی در ارتش چین به عنوان راهی برای افزایش توانایی این کشور در مقابله با قابلیت‌های نظامی ایالات متحده تلقی می‌شود. ارتش ایالات متحده سرمایه‌گذاری زیادی در هوش مصنوعی و سایر فناوری‌های پیشرفته انجام داده است و چین به دنبال برابری با این سرمایه‌گذاری برای حفظ مزیت رقابتی می باشد.

با این حال، استفاده از هوش مصنوعی در ارتش چین بدون چالش نیست. توسعه سیستم‌های هوش مصنوعی به مقادیر قابل توجهی داده و قدرت محاسباتی نیاز دارد که دستیابی به آن در کشوری که دسترسی به این منابع محدود است، می‌تواند دشوار باشد. علاوه بر این، استفاده از هوش مصنوعی در ارتش نگرانی‌های اخلاقی قابل توجهی را ایجاد می‌کند، زیرا می‌تواند برای تصمیم‌گیری‌هایی که پیامدهای قابل توجهی برای زندگی انسان دارند، مورد استفاده قرار گیرد (۴).

چشم انداز

علاقه چین به مدرن سازی ارتش چیز جدیدی نیست، چرا که در طول چند دهه این کشور علاقمند به گسترش نفوذش در سطح جهان به خصوص در منطقه ایندو–پاسیفیک است. این منطقه فرصت های استراتژیک را در ابعاد ژئواکونومیک و ژئواستراتژی برای چین ایجاد می کند. این موضوع برای ایالات متحده و متحدانش نگرانی های را ایجاد کرده است از این رو برای کاهش و یا تضعیف قدرت نظامی چین احیای پایگاه صنعتی–دفاعی، انتقال مجدد زنجیره‌های تأمین حیاتی و افزایش سرمایه‌گذاری در فناوری‌های پیشرفته نظامی در دستور کار قرار خواهد گرفت ضمن اینکه به نظر می رسد در سال های پیش رو ایالات متحده و متحدانش از موقعیت تدافعی به موقعیت تهاجمی تغییر موضع دهند.

کلید واژگان: چین، ارتش، دفاع و امنیت، آمریکا، مریم وریج کاظمی

1-https://www.gisreportsonline.com/r/china-military-expansion/

2- https://www.gov.uk/government/statistics/uk-armed-forces-equipment-and-formations-2024/uk-armed-forces-equipment-and-formations-2024

3-https://www.newgeopolitics.org/2024/04/03/the-rise-of-chinas-military-power-missiles-jets-and-ai

4- https://www.csis.org/analysis/chinas-power-play-across-pacific

5-https://www.scmp.com/opinion/china-opinion/article/3305797/how-chinas-military-industrial-complex-reshaping-geopolitics