دکتر معصومه محمدی
پژوهشگر مسائل ژئوپلیتیک
مرکز بین المللی مطالعات صلح- IPSC
روسیه از سال ۲۰۱۵ به‌طور مستقیم در بحران سوریه دخالت کرده و به یکی از اصلی‌ترین حامیان نظام بشار اسد تبدیل شده است. این مداخله، با هدف جلوگیری از سقوط دولت اسد، حفظ منافع استراتژیک مسکو در منطقه و مقابله با نفوذ غرب انجام شد. با این حال، سقوط دولت بشار اسد، به‌عنوان نقطه عطفی در تحولات سوریه، سیاست‌ها و نقش‌آفرینی روسیه در این کشور را وارد مرحله‌ای جدید کرده است. ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه، با اذعان به اینکه سقوط اسد به معنای شکست روسیه در سوریه نیست، نشان داده که این کشور برنامه‌ای بلندمدت برای حضور و نفوذ خود در خاورمیانه دارد.
بازنگری در منافع کلیدی روسیه در سوریه
روسیه در دوره پس از سقوط اسد همچنان اهداف استراتژیک خود را دنبال می‌کند، هرچند که راهبردهای آن ممکن است دستخوش تغییراتی شود. پایگاه‌های طرطوس و حمیمیم همچنان از اهمیت استراتژیک برخوردارند و روسیه تلاش خواهد کرد تا از این پایگاه‌ها برای حفظ نفوذ نظامی و راهبردی خود در منطقه استفاده کند. سوریه همچنان یک سکوی مهم برای مسکو در معادلات خاورمیانه است. روسیه می‌کوشد از سقوط اسد به‌عنوان فرصتی برای بازتعریف نقش خود در تحولات آتی منطقه استفاده کند. با وجود تغییر در ساختار سیاسی سوریه، روسیه احتمالاً بر روی پروژه‌های بازسازی، استخراج منابع انرژی و قراردادهای اقتصادی تمرکز خواهد کرد.
واکنش روسیه به سقوط دولت اسد
ولادیمیر پوتین در واکنش به سقوط بشار اسد تأکید کرده است که این تحولات به معنای پایان نقش روسیه در سوریه نیست. این موضع نشان‌دهنده انعطاف‌پذیری روسیه در مواجهه با تحولات سیاسی سوریه است. روسیه تلاش خواهد کرد با گروه‌ها و بازیگران جدید سیاسی در سوریه تعامل برقرار کند تا منافع خود را حفظ کند. مسکو همچنان نگران گسترش گروه‌های افراطی مانند داعش در سوریه است و احتمالاً به اقدامات نظامی برای مقابله با این تهدیدات ادامه خواهد داد. روسیه نقش خود را به‌عنوان یک میانجی در روند صلح و بازسازی سوریه تقویت خواهد کرد و ممکن است در مذاکرات با کشورهای منطقه و قدرت‌های جهانی برای تعیین سرنوشت آینده سوریه مشارکت فعال‌تری داشته باشد.
چالش‌های پیش روی روسیه در سوریه پس از سقوط اسد
سقوط دولت اسد، چالش‌های جدیدی را برای روسیه به همراه داشته است که می‌تواند نفوذ این کشور در سوریه را تهدید کند. ترکیه، ایران، آمریکا و کشورهای عربی، هرکدام در تلاش هستند تا سهم بیشتری از قدرت و نفوذ در سوریه به دست آورند. این رقابت ممکن است به کاهش نفوذ روسیه منجر شود. سقوط اسد می‌تواند خلا قدرت در سوریه ایجاد کند که باعث افزایش درگیری‌های داخلی و تهدیدهای امنیتی شود. تحریم‌های بین‌المللی علیه سوریه و روسیه، حضور اقتصادی و نظامی مسکو را با دشواری‌هایی مواجه خواهد کرد.
فرصت‌های روسیه در شرایط جدید
در عین حال، سقوط اسد می‌تواند فرصت‌هایی را نیز برای روسیه ایجاد کند. روسیه می‌تواند با تعامل با گروه‌های سیاسی جدید و بازیگران محلی، نفوذ خود را در سوریه بازسازی کند. تغییر در ساختار سیاسی سوریه ممکن است از شدت فشار غرب بر روسیه بکاهد و امکان همکاری‌های دیپلماتیک بیشتری را فراهم کند. روسیه می‌تواند از خلأ موجود در ساختار اقتصادی و زیربنایی سوریه برای حضور اقتصادی گسترده و سرمایه‌گذاری‌های بلندمدت بهره‌برداری کند.
پیامدهای سقوط اسد برای سیاست خارجی روسیه
سقوط دولت بشار اسد، اگرچه یک شکست تاکتیکی برای روسیه محسوب می‌شود، اما به‌طور استراتژیک می‌تواند به مسکو فرصت بازتعریف نقش خود در خاورمیانه را بدهد. این تحولات به روسیه امکان می‌دهد تا از طریق انعطاف‌پذیری دیپلماتیک و استفاده از قدرت نظامی، به دنبال حفظ منافع بلند مدت خود باشد. به طور کلی روسیه در دوره پس از سقوط بشار اسد، رویکردی منعطف و چند لایه را در پیش خواهد گرفت. تأکید ولادیمیر پوتین بر اینکه سقوط اسد به معنای شکست روسیه نیست، نشان‌دهنده برنامه‌ریزی بلندمدت مسکو برای حضور در سوریه و خاورمیانه است. در حالی که چالش‌هایی مانند بی‌ثباتی داخلی سوریه و رقابت با سایر بازیگران منطقه‌ای وجود دارد، روسیه با بهره‌گیری از قدرت نظامی، دیپلماسی فعال و فرصت‌های اقتصادی، همچنان تلاش خواهد کرد تا جایگاه خود را در سوریه و منطقه حفظ کند.
رویکرد روسیه به آینده سوریه
روسیه در دوره پس از سقوط اسد، راهبردهای جدیدی را برای حفظ جایگاه خود در سوریه و منطقه دنبال خواهد کرد. حضور نظامی پایدار در پایگاه‌های استراتژیک طرطوس و حمیمیم برای روسیه حیاتی است و این کشور احتمالاً نیروی نظامی خود را در این پایگاه‌ها تقویت خواهد کرد. روسیه احتمالاً به‌عنوان یک میانجی در روند ایجاد یک ساختار سیاسی جدید در سوریه نقش‌آفرینی خواهد کرد. این رویکرد به مسکو کمک می‌کند تا همچنان در معادلات سیاسی سوریه تاثیرگذار باشد. مسکو تلاش خواهد کرد روابط خود را با کشورهای منطقه مانند ترکیه، ایران و کشورهای عربی متوازن نگه دارد و از این طریق جایگاه خود را در خاورمیانه تقویت کند. روسیه به بهانه مقابله با تروریسم، حضور نظامی خود در سوریه را توجیه خواهد کرد و در عین حال به تقویت توانایی‌های نظامی خود در منطقه ادامه خواهد داد.
