دروزی ها در سوریه
دکتر گلناز سعیدی
عضو هیئت علمی دانشگاه
مرکز بین المللی مطالعات صلح- IPSC
چکیده
دروزی هایکی از اقلیت های مذهبی مهم در سوریه هستند که تاریخ و فرهنگ خاص خود را دارند. این گروه مذهبی که در قرن یازدهم میلادی در دوران خلافت فاطمیان در مصر بنیان‌گذاری شد، در مناطق مختلفی از خاورمیانه، به ویژه در سوریه، لبنان و فلسطین زندگی می کنند. در سوریه، دروزی ها بیشتر در استان السویداء و منطقه جبل الدروز متمرکز هستند. آنها به دلیل موقعیت خاص جغرافیایی و سیاسی خود در سوریه، در طول تاریخ نقش های مهمی در تحولات سیاسی و اجتماعی این کشور ایفا کرده اند. این اقلیت مذهبی در جنگ های داخلی اخیر سوریه نیز سعی کرده اند که از درگیری های اصلی دوری جسته و در عین حال هویت فرهنگی و دینی خود را حفظ کنند. این مقاله به بررسی تاریخ، وضعیت کنونی و چالش های پیش روی دروزی ها در سوریه می پردازد.
مقدمه
دروزی‌ی ها در سوریه جزو اقلیت های مذهبی هستند که ریشه های مذهبی و فرهنگی خاص خود را دارند. این گروه مذهبی با آموزه های فلسفی و معنوی منحصر به فرد خود از دیگر مسلمانان جدا شده و در دوران های مختلف، به ویژه در دوره های تاریخی پرتنش، نقش های مهمی ایفا کرده اند. در دوران های مختلف از جمله تحت قیمومیت فرانسه و در جنگ های داخلی اخیر سوریه، دروزی ها با اتخاذ استراتژی هایی خاص، سعی کرده اند هویت و سرزمین خود را حفظ کنند. این مقاله تلاش دارد تا علاوه بر ارائه تاریخچه ای از دروزی ها در سوریه، به تحلیل وضعیت اجتماعی، سیاسی و امنیتی آنها در شرایط کنونی و چالش هایی که در آینده با آن مواجه خواهند بود، بپردازد.
تاریخچه دروزی ها
دروزی ها به طور رسمی در قرن یازدهم میلادی در دوران خلافت فاطمیان در مصر به عنوان یک فرقه مستقل شناخته شدند. پایه گذار مذهب دروزی، یکی از شخصیت های مهم فاطمی به نام “الحکیم بی‌امری‌الله” بود که در اثر تفکرات فلسفی و دینی خاص، مذهب جدیدی به نام “دروزی” پایه گذاری کرد. دروزی ها خود را نه تنها پیروان یک مذهب جدید می دانند بلکه نوعی از فلسفه خاص را در آموزه های خود پیگیری می کنند که بیشتر به مسائل عقلانی و معنوی می پردازد تا دینی صرف.
این مذهب در ابتدا در میان جامعه مسلمانان در مصر و شام گسترش یافت . اما پس از مدتی، پیروان دروزی تصمیم گرفتند که از دیگر مسلمانان جدا شوند و آموزه های خود را که بیشتر به فلسفه و حکمت می پرداخت، پیگیری کنند . از این رو، دروزی ها به گروهی جدا از مسلمانان تبدیل شدند و در مناطقی خاص مانند جبل‌الدروز در سوریه، لبنان و فلسطین ساکن شدند.
آغاز و گسترش ایمان دروزی در دنیای اسلام
ایمان دروزی در مصر به عنوان یک شعبه از اسماعیلیه شیعه به وجود آمد، زمانی که در دوران سلطنت ششمین خلیفه فاطمی، الحاکم بامرالله (حکومت ۹۹۶–۱۰۲۱)، برخی از متکلمان اسماعیلی شروع به سازماندهی حرکتی کردند که الحاکم را یک شخصیت الهی اعلام می کرد. اگرچه این ایده احتمالاً توسط خود الحاکم تشویق شده بود، اما توسط تشکیلات مذهبی فاطمی به عنوان بدعت محکوم شد. در سال ۱۰۱۷، این آموزه برای اولین بار به طور علنی تبلیغ شد و باعث شورش هایی در قاهره شد. همچنین درون حرکت در حال ظهور، درگیر هایی وجود داشت، زیرا Ḥamzah ibn ʿAlī ibn Aḥmad al-Zūzanī، که پیشوای اصلی این آموزه بود، با یک شاگرد سابق خود، محمد الدارازی، برای کسب قدرت و پیروان رقابت می کرد. به نظر می رسد که حمزه( Ḥamzah) مورد توجه ال-حاکم قرار گرفته بود، اما الدارازی به عنوان یک مرتد درون حرکت اعلام شد و بعداً ناپدید شد (باور بر این است که الحاکم دستور قتل او را داده است). با وجود مرگ الدارازی، خارجی ها همچنان نام او را به حرکت نسبت می دادند و آن را الدارازیه و الدروز می نامیدند.
الحاکم به طور مرموزی در سال ۱۰۲۱ ناپدید شد و این حرکت تحت تعقیب قرار گرفت. حمزه به مخفی‌گاه رفت و در این زمان دروزی ها تحت رهبری المقتنی باها الدین (که همچنین به السماقی شناخته می شود) قرار گرفتند، که به نظر می رسد ارتباطی با او برای مدتی داشت. ایمان دروزی به تدریج در مصر از بین رفت اما در مناطق دورافتاده سوریه و لبنان زنده ماند، جایی که مبلغان جوامع مهمی را تأسیس کردند. المقتنی از زندگی عمومی در سال ۱۰۳۷ کناره گیری کرد اما تا سال ۱۰۴۳ به نوشتن نامه های رهبری که آموزه های دروزی را توضیح می داد ادامه داد. در آن نقطه، تبلیغ دین متوقف شد و دروزی ها دیگر به تبدیل دین ها، چه به سمت دین خود و چه به سمت دیگران، اعتراف نکردند. دروزی ها هنوز اجازه تبدیل نمی دهند، چه به سمت دین خود و چه به سمت دین های دیگر. ازدواج خارج از دین دروزی نادر است و به شدت مورد تنفر است. بسیاری از آداب و رسوم دینی دروزی ها مخفی نگه داشته می شوند، حتی از کل جامعه. تنها یک نخبگان از مریدان، که به آنها ʿuqāl ))آگاهان گفته می شود، به طور کامل در خدمات مذهبی شرکت کرده و به آموزه های مخفی متون مقدس، الحکمت الشریفه، دسترسی دارند.
دروزی ها در سوریه
دروزی ها از زمان های بسیار دور در مناطق جنوبی سوریه ساکن بوده اند و در طول تاریخ سوریه، نقش مهمی در سیاست های داخلی این کشور ایفا کرده اند . در دوره قیمومیت فرانسه در سوریه، دروزی هایکی از گروه های کلیدی بودند که به طور ویژه تحت فشارهای سیاسی و نظامی قرار گرفتند . در این دوران، جامعه دروزی تحت عنوان “دولت جبل‌الدروز” به صورت نیمه مستقل اداره می شد و در برابر نیروهای فرانسه مقاومت می کرد.
در طی جنگ جهانی اول و به دنبال فروپاشی امپراتوری عثمانی، دروزی ها در مبارزات ضد استعمار فرانسه حضور فعال داشتند. سلطان باشا الاطرش، یکی از رهبران بزرگ دروزی سوریه، به عنوان نماد مقاومت و استقلال شناخته می شود . او در سال ۱۹۲۵در رأس قیام بزرگ سوریه قرار گرفت و در این مبارزات علیه استعمار فرانسه جنگید. سلطان باشا الاطرش در تاریخ سوریه به عنوان یک قهرمان ملی شناخته می شود.
دروزی ها در دوران پس از استقلال سوریه نیز حضور فعالی در سیاست این کشور داشتند. در دولت های مختلف سوریه، دروزی ها توانسته اند مناصب کلیدی را در دست بگیرند و در سطوح مختلف حکومتی نقش آفرینی کنند. در دوران حکومت حافظ اسد، دروزی ها به‌ویژه در ارتش و امنیت نقش عمده ای داشتند. در این دوران، جامعه دروزی همواره با حکام مرکزی سوریه همکاری نزدیکی داشت.
نقش دروزی ها در جنگ های معاصر
دروزی ها در جنگ های داخلی سوریه که از سال ۲۰۱۱آغاز شد، سعی کرده اند بی طرفی خود را حفظ کنند . بیشتر دروزی ها در منطقه السویداء متمرکز هستند و تا حدود زیادی از درگیری های عمده در مناطق دیگر سوریه دوری جسته اند . اما با افزایش تهدیدات امنیتی از سوی گروه های تروریستی مانند داعش و جبهه النصره، دروزی ها مجبور به تشکیل گروه های مسلح محلی شدند تا از مناطق خود دفاع کنند . در سال ۲۰۱۸، داعش حملات گسترده ای به السویداء انجام داد که منجر به کشته شدن صدها نفر از دروزی ها شد. این حملات واکنش شدید جامعه دروزی را به دنبال داشت و بسیاری از دروزی ها تصمیم گرفتند که در کنار ارتش عربی سوریه برای دفاع از مناطق خود همکاری کنند.
در دوران جنگ داخلی سوریه، دروزی ها به دلیل موقعیت جغرافیایی و سیاسی خود، در وضعیت پیچیده ای قرار گرفته اند . بخش هایی از جامعه دروزی به حمایت از دولت بشار اسد پرداخته اند، در حالی که برخی دیگر ترجیح داده اند از هرگونه درگیری با دیگر گروه ها خودداری کنند. در مجموع، بسیاری از دروزی ها ترجیح می دهند که از درگیری های اصلی کنار بمانند و تلاش کنند تا از هویت و فرهنگ خود دفاع کنند.
وضعیت اجتماعی و فرهنگی دروزی ها
با وجود جامعه کوچک خود، دروزی ها در طول تاریخ خاورمیانه نقش مهم و قابل توجهی ایفا کرده اند. در دوران جنگ های صلیبی، سربازان دروزی به نیروهای ایوبی و مملوکی پیوستند تا در برابر پیشروی های صلیبی ها در سواحل لبنان مقاومت کنند. در این دوران، دروزی ها نشان دادند که نه تنها یک گروه مذهبی، بلکه به عنوان نیرویی نظامی و سیاسی تأثیرگذار عمل می کنند. در زیر سایه امپراتوری عثمانی، دروزی ها موفق به حفظ استقلال قابل توجهی شدند و اغلب در برابر سلطنت عثمانی شورش هایی ترتیب دادند. مناطق کوهستانی و ناهموار که محل سکونت آنها بود، از کنترل مستقیم عثمانی ها محافظت می کرد.
در قرون ۱۶تا ۱۹، دروزی ها همچنان نقش برجسته ای در زندگی سیاسی منطقه داشتند. برخی از خاندان های دروزی نظیر خانواده معان، در این دوران قدرت سیاسی و نظامی زیادی کسب کردند. یکی از معروف‌ترین شخصیت ها در این دوره، فخرالدین دوم بود که با اتحاد با مسیحیان مارونی و حمایت از توسکانی، تلاش کرد اقتدار عثمانی را به چالش بکشد. این اقدامات باعث شد که دروزی هادر مبارزات سیاسی و نظامی بسیاری شرکت کنند و همچنان هویت خود را در برابر تهدیدات خارجی و داخلی حفظ کنند.
دروزی ها به دلیل انسجام اجتماعی و وفاداری به هویت فرهنگی خود، توانسته اند به مدت قرن ها مذهب و فرهنگ خود را محافظت کنند. آنها به طور سنتی از دیگر گروه های مذهبی و قومی جامعه جدا زندگی می کنند و از هر گونه تبلیغ دینی خارج از محافل خود پرهیز دارند. این جامعه به شدت به وحدت داخلی خود اهمیت می‌دهد و از هرگونه تفرقه در درون گروه خود جلوگیری می‌کند.
در سطح اجتماعی، دروزی ها در مناطق جنوبی سوریه، به ویژه در استان السویداء، به طور عمده در کشاورزی و دامداری مشغول هستند. آنها به طور سنتی در کنار یکدیگر زندگی می کنند و روابط اجتماعی آنها بسیار محکم است. در این جامعه بسته، خانواده و گروه های دروزی جایگاه ویژه ای دارند و هر فرد به حفظ و تقویت این روابط اهمیت می دهد. فرهنگ و زبان دروزی ها عربی است و به ویژه به مباحث فلسفی و معنوی اهمیت زیادی می دهند. این ویژگی ها باعث شده که دروزی ها فرهنگ خاص و محافظه کاری را در طول تاریخ حفظ کنند.
در مجموع، دروزی ها نه تنها به عنوان یک اقلیت مذهبی بلکه به عنوان یک نیروی سیاسی و اجتماعی اثرگذار در خاورمیانه شناخته می شوند که با حفظ انسجام داخلی و پایبندی به هویت فرهنگی و دینی خود، توانسته اند در برابر تهدیدات مختلف مقاومت کنند و نقش برجسته ای در تاریخ منطقه ایفا نمایند.
چالش های آینده دروزی ها در سوریه
وضعیت دروزی ها در آینده سوریه به شدت به تحولات سیاسی و امنیتی این کشور بستگی دارد. با توجه به اینکه بسیاری از مناطق دروزی نشین در جنوب سوریه قرار دارند، هرگونه تغییر در وضعیت امنیتی و سیاسی این منطقه می تواند تأثیرات زیادی بر جامعه دروزی بگذارد. علاوه بر این، وجود تهدیدات مستمر از سوی گروه های تروریستی و افراطی، می تواند چالش های جدی برای دروزی ها ایجاد کند.
دروزی ها ممکن است مجبور شوند که برای بقا و حفظ هویت خود، مجبور به اتخاذ تصمیمات دشوار و استراتژی های جدیدی شوند. در برخی سناریوها، آنها ممکن است به سمت جدایی طلبی و تشکیل دولت مستقل خود حرکت کنند و یا در تعاملات سیاسی و اجتماعی خود با دیگر گروه ها و نیروهای خارجی تغییرات و تطبیقات جدیدی ایجاد کنند.
نتیجه گیری
دروزی ها در سوریه با وجود چالش های فراوان و شرایط سیاسی متغیر، به طور مستمر تلاش کرده اند تا هویت فرهنگی، دینی و اجتماعی خود را حفظ کنند. در حالی که دروزی ها در تاریخ این کشور در تحولات مختلف نقش های کلیدی داشته اند، آینده آنها همچنان تحت تأثیر تحولات سیاسی و امنیتی کشور قرار دارد. با توجه به تهدیدات موجود از سوی گروه های تروریستی و فشارهای سیاسی، جامعه دروزی ممکن است نیاز به اتخاذ استراتژی های جدید و حتی مسیرهای جداگانه ای برای بقا و حفظ امنیت خود پیدا کند. در این میان، حفظ وحدت داخلی و توجه به واقعیت های ژئوپولیتیکی می تواند برای آنها در تصمیم گیری های آینده اهمیت ویژه ای داشته باشد.
منابع
Al-Khalil, R. (2022). Druze Identity and the War in Syria: A Community’s Resilience. Journal of Minority Rights and Conflict Studies. pp. 33-55.
Asmar, L. (2020). The Druze and the Syrian Conflict: Religious and Political Reconfigurations. Academic Journal of Middle Eastern Studies. pp. 89-112.
Daher, J. (2022). The Druze of Syria: Between Political Neutrality and Religious Commitment. The Middle Eastern Journal of Political Studies. pp. 120-145.
Hanif, K. (2021). Minority Politics and Religion in Syria: The Druze and their Struggle for Identity. Middle East Studies Press. pp. 120-138.
Jaber, M. (2021). Syria’s Druze: Navigating Conflict and Identity in a Changing Middle East. Beirut University Press. pp. 50-68.
Khan, S. (2024). Syria’s Druze: Shaping a Future Amidst Chaos. Middle Eastern Studies Quarterly. pp. 102-130.
Saad, F. (2024). The Politics of the Druze in Modern Syria: A Case Study of As-Suwayda. Syrian Political Analysis Review. pp. 72-90.
Shawkat, M. (2023). The Struggle for Survival: Druze in the Post-Revolution Syria. Conflict and Peace Review. pp. 45-70.
