علی بمان اقبالی زارچ
پژوهشگر روابط بین الملل
مرکز بین المللی مطالعات صلح- IPSC
در حال عرصه بین المللی تحولات مهمی را تجربه می نماید که در صدر آنان ؛ دو بحران مهم غزه و اوکراین قرار دارد و بر کسی پوشیده نیست که هر بحرانی دارای قرصت ها و چالش های سیال و زودگذر می باشد که در موضع اوکراین کشورهایی چون چین؛ هند ؛ ترکیه و برخی دول عربی با رویکرد توازن منافع زیادی را بدست آورده اند در همین راستا دهلی توانسته است با بهره گیری از فرصت تحریم روسیه و افزایش چشمگیر واردات انرژی از روسیه حجم مبادلات با از 13 میلیارد دلارد 2021 به شصت میلیارد دلار در 2023 رسانده و عملا مسکو به چهارمین شریک تجاری هند پس از آمریکا ؛ چین و امارات متحده عربی تبدیل شود. امری که موید بهره گیری کشورها از فرصت های حاصله و بین المللی با رویکرد توازن و مانورهای دیپلماتیک منافع محور می باشد.
نارندرا مودی، نخست وزیر هند روز دوشنبه 18 تیرماه 1403 وارد مسکو شد تا اولین دیدار خود از روسیه از زمان آغاز حمله روسیه به اوکراین را داشته باشد، زیرا هند به دنبال حفظ اتحاد سنتی خود با مسکو و استراتژی خود برای موقعیت یابی توازن است. رهبران دو کشور به مدت دو روز با یکدیگر دیدار در مورد تحولات بین المللی و روابط دوجانبه گفتگو و تبادل نظر نمودند ، رهبر هند پس از مسکو به اتریش سفر خواهد نمود. مودی روز دوشنبه در پیامی گفت: مشتاقانه منتظر بررسی همکاری دوجانبه خود با دوستم ولادیمیر پوتین و تبادل نظر در مورد چندین موضوع منطقه ای و جهانی هستم.
در حال حاضر روسیه یک تامین کننده کلیدی تسلیحات و نفت ارزان برای هند است، علیرغم این واقعیت که رویارویی کنونی مسکو با غرب و نزدیک شدن به چین در چارچوب درگیری در اوکراین بر روابط با دهلی نو تأثیر گذاشته است. به گفته کرملین، نخست وزیر غول نوظهور آسیایی به همراه ولادیمیر پوتین، رئیس جمهور روسیه “توسعه روابط سنتی دوستانه روسیه و هند و همچنین دستور کار بین المللی” را بررسی خواهد کرد دهلی در سال‌های اخیر، برای مقابله با نفوذ فزاینده چین در منطقه آسیا-اقیانوسیه تلاش مضاعف می نماید این در حالی است که محور یورآتلانتیک؛ هند را برای فاصله گرفتن از مسکو تحت فشار قرار داده است.
با تغییر اساسی در اولویت های سیاست خارجی روسیه پس از بحران اوکراین؛ مسکو توجه ویژه به موضوعاتی چون؛ تقویت ظرفیت و نقش بین المللی گروه اقتصادي بریکس به رهبری قدرت‌های اقتصادی نوظهور، سازمان همکاری شانگهای، اتحادیه کشورهای مستقل یا همسود(CIS)، اتحادیه اقتصادی اوراسیا، سازمان پیمان امنیت جمعی روسیه، هند و چین، سایر سازمان‌های بین‌المللی و همچنین سازوکارهایی با مشارکت قابل توجه روسیه؛ حمایت از یکپارچگی منطقه‌ای و در چارچوب نهادهای چندجانبه دوستانه بوده و رویکرد گفتگو و کنشگری فعال در منطقه آسیا و اقیانوسیه، آمریکای لاتین، آفریقا و خاورمیانه را نیز مد نظر دارد. در همین راستا ، روسیه با هدف افزایش و گسترش تعاملات در همه زمینه ها بر مبنای سودمندی متقابل، به ایجاد همکاری استراتژیک ممتاز با جمهوری هند ادامه داده و توجه ویژه ای به افزایش حجم مبادلات تجاری، سرمایه گذاری مشترک در حوزه فناوري خواهد نمود. در حین حال که حصول اطمینان از مقاومت دهلی در برابر اقدامات مخرب دولت های غیردوست و نهاد های مرتبط نیز در دستور مسکو می باشد..
واقعیت این است که درگیری در اوکراین روابط هند با مسکو را «تغییر» داده است، که «چالش‌های» و فرصت های جدیدی در مقایسه با سفر قبلی نارندرا مودی به روسیه به وجود آمده است سفر قبلی مودی به سال 2019 بازمی گردد. دو سال بعد، نیز در پایان سال 2021، وی ولادیمیر پوتین را در دهلی نو پذیرفت. همچنین این دو رهبر در سپتامبر 2022 در ازبکستان در جریان نشست سران سازمان همکاری شانگهای به طور رسمی با یکدیگر دیدار کردند. مسکو و دهلی نو پس از جنگ سرد رابطه نزدیکی دارند و برای مدت طولانی، روسیه تامین کننده اصلی تسلیحات هند بود، اما در سال های اخیر واردات تسلیحات روسیه به شدت کاهش یافته است. شدت درگیری‌ها علیه اوکراین باعث شده است که ذخایر تسلیحاتی روسیه بطور محسوس کاهش یابد و شریک هندی به دنبال تامین‌کنندگان دیگر و توسعه صنعت نظامی خود باشد. بنابراین هواپیماهای رافال فرانسوی را برای نیروی هوایی خود سفارش داد. در همان زمان، پس از حمله روسیه در فوریه 2022، هند مقادیر زیادی نفت روسیه را خریداری کرد که با قیمت های کاهش یافته فروخته شد و به دلیل تحریم های غرب توسط مسکو به بازار هند هدایت شد. به طوری که هند به اولین بازار صادرات نفت روسیه تبدیل شده است و حجم صادرات به این کشور به بیش از ۹۰ میلیون تن در سال یا ۴۰ درصد از کل نیاز هند به مشتقات نفتی می‌رسد. لذا دهلی نو در حال کسب سود فراوان است و در عین حال به اقتصاد کرملین و ماشین جنگی این کشور کمک می نماید که انتقاد دولت های غربی را برانگیخته است.
اما موضوعات احتمالی چالشی نیز وجود دارد. هند از نزدیک و مداوم به روابط رقیب بزرگ چینی خود و مسکو اخم می کند، زیرا می ترسد یک مجموعه جغرافیایی عظیم روسیه به پکن بپیوندد. حمله روسیه به اوکراین برای هند نیز هزینه های انسانی دارد. در ماه فوریه، دهلی نو گفت که از کرملین خواسته است تا اتباع هندی را که برای جنگ در جبهه اعزام شده بودند، به کشورشان بازگرداند. پس از مسکو، نارندرا مودی برای اولین بار از سال 1983 یک رهبر هند از پایتخت اتریش به وین سفر خواهد کرد. و کلام آخر این که در راستای تلاش های صلح محور دول و شخصیت های مختلف اروپایی و آسیایی ؛ مودی نیز شانس خود را برای کسب موفقیت در میانجی گری بین مسکو و کیف به محک گذاشته شاید از این طریق نیز بر وزن سیاسی و دیپلماتیک هند در عرصه جهانی نیز بیافزاید.
