چشم انداز انرژی های تجدیدپذیر در اروپا

مریم وریج کاظمی

پژوهشگر مسائل ژئوپلیتیک

مرکز بین المللی مطالعات صلح- IPSC

اروپا سه هدف مهم و عمده در حوضه دسترسی به منابع انرژی برای خود تعریف كرده است كه رسیدن به این سه هدف یعنی امنیت عرضه، بهره وری بیشتر و سازگاری زیست محیطی، به طور قابل توجهی نیاز به واردات انرژی ضمن استفاده گسترده تر از «انرژی های تجدید پذیر»، بهره وری در حال افزایش انرژی و همچنین ذخیره انرژی دارد. با این حال اروپا به این نتیجه رسیده است كه در حوزه سیاست خارجی و امنیتی باید وابستگی به واردات انرژی های فسیلی را كه با این وجود همچنان به رشد خود ادامه می دهد، در مسیری هدایت نماید كه امنیت انرژی تضمین شود. بزرگترین صادرکنندگان نفت به این قاره به ترتیب عبارتند از: روسیه و کشورهای خارج نزدیک روسیه به همراه کشورهای خاورمیانه و مجموع کشورهای آفریقای شمالی هستند. در حوزه گاز نیز کشورهای این قاره بیش از نیمی از گاز مصرفی خود را از سه کشور روسیه ، نروژ و الجزایر تامین می کند. همچنین میانگین تقاضا برای گاز طبیعی در سبد انرژی مصرفی کشورهای این قاره از 23% کنونی به 32% تا سال 2030 افزایش خواهد یافت. در حال حاضر کشوری مانند نروژ در چارچوب اتحادیه اروپا تولید کننده مهم و قابل اتكایی محسوب می شود كه در شرایط فعلی حدود 15% نیازهای اروپا به گاز را تامین می نماید.

با توجه به وابستگی کشورهای اتحادیه اروپا به کشورهای تولید کننده انرژی سرمایه گذاری برای بهره وری از انرژی های تجدیدپذیر در اولویت اول قرار گرفته است. منابع انرژی تجدیدپذیر شامل انرژی باد، انرژی خورشیدی (حرارتی، فتوولتائیک و متمرکز)، نیروی آبی، نیروی جزر و مدی، انرژی زمین گرمایی، گرمای محیط جذب شده توسط پمپ های حرارتی، سوخت های زیستی و بخش تجدید پذیر زباله، می باشد(1).

در 11 دسامبر 2019، اتحادیه اروپا، پیمان سبز اروپا «EGD» را راه‌اندازی کرد که  هدف آن تبدیل اروپا به اولین قاره بی‌طرف از آب و هوا تا سال 2050 در جهان است. در این راستا، تمام 27 کشور عضو اتحادیه اروپا متعهد شده اند که انتشار گازهای گلخانه ای خود را در سال 2030 تا 55 درصد در مقایسه با سطح سال 1990 کاهش دهند. دستورالعمل انرژی های تجدیدپذیر اروپا«RED» چارچوب قانونی برای توسعه انرژی های تجدیدپذیر در اتحادیه اروپا است که قوانین مشترکی را برای ارتقا انرژی پاک وضع می کند. از این رو همه کشورهای عضو ملزم به استفاده از برق تولید شده از انرژی های تجدیدپذیر هستند(2).

 طبق آخرین آمار بر اساس برآوردهای اولیه آژانس محیط زیست اروپا، 5/22 درصد از انرژی مصرفی در اتحادیه اروپا از منابع تجدیدپذیر به خصوص انرژی خورشیدی تولید شده است(3). در حال حاضر اتحادیه اروپا پیشرو در زمینه توسعه و استقرار فناوری انرژی های تجدیدپذیر است. اما رقابت در بازارهای جهانی انرژی های تجدیدپذیر می تواند بیشتر تقویت شود. بر اساس پیمان سبز اروپا، انرژی های تجدیدپذیر یکی از ستون های انتقال از انرژی های فسیلی به انرژی پاک است که باعث کاهش وابستگی اروپا به تامین کنندگان خارجی از جمله روسیه خواهد شد.

در 18 مه 2022، کمیسیون طرح« REPowerEU » را منتشر کرد که مجموعه‌ای از اقدامات را برای کاهش سریع وابستگی اتحادیه اروپا به سوخت‌های فسیلی روسیه قبل از سال 2030 با تسریع انتقال انرژی پاک تعیین می‌کند. این طرح بر سه رکن صرفه جویی در انرژی، تولید انرژی پاک و تنوع بخشیدن به منابع انرژی اتحادیه اروپا استوار است(4). بدین ترتیب در ماه مه 2022، کمیسیون اتحادیه اروپا فراخوان هایی را برای پروژه های زیرساخت انرژی پاک برای حمایت از طرح« REPowerEU» به ارزش 800 میلیون یورو، با تاکید بر پروژه های زیرساخت انرژی فرامرزی اتحادیه اروپا، تحت تسهیلات اتصال اروپا«CEF» برای انرژی، اعلام نمود(5). همچنین کمیسیون اروپا در نظر دارد تا صندوقی را برای سرمایه گذاری در بخش انرژی تجدیدپذیر راه اندازی نماید. ایجاد صندوق اختصاصی اتحادیه اروپا می‌تواند برای تامین مالی مستقیم پروژه‌ها در کشورهای عضوی که منابع انرژی تجدیدپذیر فراوانی دارند، اما فاقد بودجه عمومی برای حمایت از سرمایه‌گذاری‌ها هستند، ایجاد شود. کشورهای عضوی که قدرت اقتصادی دارند، اما منابع انرژی تجدیدپذیر  ندارند، یا از پتانسیل سرمایه‌گذاری در سطح ملی برخوردار نیستند، می‌تواند در این صندوق مشارکت کنند(6).

 به دنبال بحران اوکراین و نیاز به تسریع استقلال اتحادیه اروپا از سوخت‌های فسیلی، کمیسیون پیشنهاد کرد که استفاده از انرژی های تجدیدپذیر را تا سال 2030 به 45 درصد افزایش دهند به همراه اقداماتی برای تسریع صدور مجوز برای انرژی‌های تجدیدپذیر. این امر کلیدی برای دستیابی به هدف اتحادیه اروپا برای بی طرفی آب و هوا تا سال 2050 و تقویت امنیت تامین انرژی اروپا خواهد بود. هدف کلی  استفاده از انرژی تجدیدپذیر حداقل 42.5 درصد در سطح اتحادیه اروپا تا سال 2030 است اما این هدف می تواند تا 45 درصد نیز افزایش یابد.  البته استفاده از انرژی های تجدید پذیر علاوه بر بخش های گرمایش و سرمایش، حمل‌ونقل، صنعت، ساختمان‌، شامل وسایل نقلیه الکتریکی و شارژ هوشمند نیز خواهد شد(7).

سیاست انرژی اتحادیه اروپا بر سه هدف کلیدی امنیت عرضه، پایداری و رقابت متمرکز است. به هر حال در دنیای رقابتی امروزی و با نیاز فزاینده به منابع بیشتر، واضح است که اتحادیه اروپا تنها در صورتی می تواند موفق باشد که این اتحادیه با شرکای خود در سراسر جهان همکاری نزدیک داشته باشد(8). این در حالیست که کشورهای اتحادیه اروپا و قانونگذاران بر سر قانون انرژی های تجدیدپذیر مذاکره کرده بودند که قرار بود نهایی شود، اما توسط کشورهایی که به دنبال به رسمیت شناختن بیشتر انرژی هسته ای بودند، متوقف گردید. در این راستا فرانسه می گوید که تغییر اروپا به سمت انرژی سبز نیازمند هیدروژن تولید شده از انرژی های تجدیدپذیر و هسته ای است و قوانین اتحادیه اروپا باید از هر دو حمایت نماید. اهداف جدید شامل اهداف خاصی برای افزایش استفاده از انرژی های تجدیدپذیر در حمل و نقل و صنعت است، تشویق سرمایه گذاری برای گسترش انرژی بادی و خورشیدی را نیز در نظر دارد. 

از سوی دیگر در راستای بومی کردن تجهیزات فناوری انرژی تجدیدپذیر، با توجه به اینکه در حال حاضر چین بیشتر قطعات مورد استفاده در تاسیسات برق خورشیدی اروپا را تامین می کند، صنعت خورشیدی اروپا به کمیسیون اروپا هشدار داد که کاهش قیمت ماژول ها – که تا حدی ناشی از رقابت شدید بین تامین کنندگان چینی است – تولیدکنندگان اروپایی را به سمت ورشکستگی سوق می دهد. سخنگوی کمیسیون گفت که از مشکلات آگاه است و با تولیدکنندگان انرژی‌های تجدیدپذیر در تماس است تا راه‌حل‌های احتمالی را بررسی کنند. اتحادیه اروپا در حال حاضر در حال مذاکره درباره قانونی با هدف افزایش حمایت از تولید ملی فناوری‌های سبز است که نیاز به چین را در این صنعت کاهش دهد(9).

چشم انداز

به هر حال استفاده از انرژی های تجدیدپذیر مزایای بالقوه زیادی دارد، از جمله کاهش انتشار گازهای گلخانه ای، تنوع منابع انرژی و کاهش وابستگی به بازارهای سوخت فسیلی به ویژه نفت و گاز. از سوی دیگر رشد منابع انرژی تجدیدپذیر نیز ممکن است باعث ایجاد اشتغال از طریق ایجاد مشاغل در فناوری‌های جدید سبز  در اتحادیه اروپا شود. ضمن اینکه کاهش و یا عدم وابستگی به انرژی کشورهای تولید کننده نفت و گاز ممکن است تنش های را به وجود آورد. البته در چشم انداز بلند مدت انرژی های تجدیدپذیر نمی تواند جایگزین نفت و گاز شود چراکه صنایع بزرگی از مشتقات نفتی و پتروشیمی استفاده می نمایند و صرفا انرژی های تجدیدپذیر در تولید برق کارآیی خواهد داشت.

کلید واژگان: انرژی تجدید پذیر، نفت و گاز، اروپا، صنعت، مریم وریج کاظمی

1-https://ec.europa.eu/eurostat/statistics-explained/index.php?title=Renewable_energy_statistics

2-https://www.ecohz.com/standards-and-initiatives/european-renewable-policy-framework

3-https://www.eea.europa.eu/en/analysis/indicators/share-of-energy-consumption-from

4-https://energy.ec.europa.eu/topics/renewable-energy/renewable-energy-directive-targets-and-rules/renewable-energy-targets_en

5-https://www.iea.org/policies/15691-repowereu-plan-joint-european-action-on-renewable-energy-and-energy-efficiency

6- https://www.egmontinstitute.be/energy-policy-ideas-for-the-next-european-commission

7-https://energy.ec.europa.eu/topics/renewable-energy/renewable-energy-directive-targets-and-rules/renewable-energy-directive_en

8-https://www.sciencedirect.com/topics/engineering/european-union-energy-policy

9-https://www.reuters.com/markets/europe/eu-lawmakers-pass-bill-hiking-renewable-energy-targets-2023-09-12/