پیامدهای واگذاری دو جزیره صنافر و ثیران به عربستان

By ipsc

مهر 4, 1402

اشتراک

فاطمه خادم شیرازی

پژوهشگر و مدرس دانشگاه

مرکز بین المللی مطالعات صلحIPSC-

بعد از نیم قرن مناقشه، مصر با انتقال مالکیت دو جزیره مهم استراتژیک تیران و صنافیر به عربستان سعودی موافقت کرد. مقامات سعودی این دو جزیره را کمی متفاوت از نام اصلی‌شان به نام «صنافر» را صنافیر و نام «ثیران» را تیران نام گذاری و در نقشه کشوری لحاظ کردند.

اما این که چرا جزایر دریای سرخ برای مصر، عربستان سعودی و اسرائیل استراتژیک هستند؟ علل اصرارعربستان سعودی برای جزایر دریای سرخ چیست؟این جزایر چه میزانی در عادی سازی روابط بین عربستان سعودی با اسرائیل تاثیر دارد؟وچرا مصر در شکست‌های امنیتی و اقتصادی ، اصرار به پذیرش چنین ریسک سیاسی شده است؟ سوالاتی است که تحلیل گران را به تحلیل های مختلف کشانده است.

-اهمیت استراتژیک دو جزیره صنافیر و تیران

تیران و صنافیر که به لحاظ استراتژیک در دریای سرخ واقع شده اند، تاریخ پیچیده ای در بخشی از جهان از نظر ژئوپلیتیکی متلاطم دارند.این جزایر خالی از سکنه برای چندین دهه منبع تنش زیادی بین مصر و عربستان سعودی بوده است .(1) این جزایر در شرق شبه جزیره سینا در انتهای شمالی دریای سرخ قرار دارند. تیران، حدود 30 مایل مربع و تنها حدود پنج مایل از بندر شرم الشیخ فاصله دارد. دریای اطراف این جزایر سرشار از صخره های مرجانی و حیات دریایی است که آن را به مقصدی محبوب برای غواصان و گردشگران تبدیل می کند، اما این جزایر از نظر استراتژیک نیز اهمیت دارند زیرا تنگه های خلیج عقبه را در امتداد مرز شرقی مصر کنترل می کنند.(2)

جزایر تیران و صنافیر در دریای سرخ به دلیل موقعیت استراتژیک خود در دهانه خلیج عقبه که بندرهای دو کشور و همچنین اسرائیل و اردن را در خود جای داده است، مدت‌ها محل اختلاف بین مصر و عربستان سعودی بوده است .مصر و عربستان سعودی از اواسط قرن بیستم ادعای مالکیت این سرزمین ها را داشته اند و در بیشتر آن زمان در عمل توسط مصر اداره می شدند. اگرچه این جزایر در سال 1967 توسط اسرائیل اشغال شد، اما قبل از این که در سال 1982 پس از امضای توافقنامه صلح کمپ دیوید دو طرف به کنترل مصر بازگردانده شوند.این جزایر از سال 1979 پس از توافق صلح بین مصر و اسرائیل، محل استقرار یک نیروی کوچک حافظ صلح چند ملیتی بوده است. تیران با مساحت 61 کیلومتر مربع، میزبان فرودگاهی است که توسط نیروها مورد استفاده قرار می گیرد.تیران و همسایه شرقی کوچکتر آن صنافیر، در ورودی خلیج عقبه، محل بندر ایلات اسرائیل و عقبه اردن، تنها بندری که این کشور عمدتاً محصور در خشکی مالکیت دارد، قرار دارند.بستن تنگه تیران توسط جمال عبدالناصر، رئیس جمهور مصر در سال 1967، دسترسی دریایی به این دو بندر را قطع کرد.از این رو، حفظ وضعیت غیرنظامی جزایر به عنوان ستونی حیاتی برای صلح در منطقه تلقی شده است.(3)

-اهمیت دو جزیره صنافیر و تیران برای عربستان و اسرائیل

بازگشت تیران و صنافیر تحت کنترل عربستان سعودی، این جزایر قرار است موقعیت ریاض را در مدیریت سیاسی دریای سرخ تقویت کنند و پتانسیل صنعت گردشگری عربستان را تقویت کنند.بازگشت دوباره این جزایر به کنترل عربستان سعودی به طور مستقیم با برنامه های عربستان سعودی برای NEOM، یک کلان شهر برنامه ریزی شده بزرگتر از دبی واقع در استان تبوک، مرتبط است. تیران و صنافیر بخشی از این شهر آینده نگر خواهند بود که محمد بن سلمان آن را “جهش تمدنی برای بشریت” می نامد .(4)

عربستان سعودی در حال برنامه ریزی برای اقامتگاه های گردشگری لوکس در جزایر و سواحل دریای سرخ است.ریاض پس از تحویل دو جزیره دریای سرخ از مصر، برنامه‌های خود را برای استراحتگاه «نیمه خودمختار» به اندازه بلژیک اعلام کرد.عربستان سعودی قصد دارد منطقه ای از خط ساحلی دست نخورده دریای سرخ را به اندازه بلژیک به یک استراحتگاه ساحلی لوکس تبدیل کند.پروژه دریای سرخ، هتل‌های مجلل، واحدهای مسکونی و زیرساخت‌های حمل‌ونقل را در 50 جزیره و مجموعه‌ای از سایت‌ها در سواحل دریای سرخ خواهد ساخت.این منطقه که بیش از 180 کیلومتر از خط ساحلی بین ام لج و الوجه را در بر می گیرد، حتی وضعیت قانونی “نیمه خودمختار” خود را خواهد داشت و قوانین “همتراز با استانداردهای بین المللی” به امید جذب گردشگران و ایجاد محافظه کار خواهد بود. این طرح بخشی از چشم انداز 2030 است، یک پروژه اصلاحات اقتصادی بلندپروازانه برای تنوع بخشیدن به اقتصاد وابسته به نفت پادشاهی پس از افت قیمت انرژی است.(5)

عربستان سعودی امیدوار است تا سال 2035 سالانه 1 میلیون بازدید کننده جذب کند.این پروژه تا 35000 شغل ایجاد می کند و سالانه 15 میلیارد ریال سعودی (4 میلیارد دلار) تولید می کند.این اعلامیه پس از یک معاهده بحث برانگیز بین پادشاهی و مصر بر سر کنترل دو جزیره دریای سرخ منتشر شد.این قرارداد کنترل جزایر مهم استراتژیک تیران و صنافیر را که در ورودی خلیج عقبه، از مصر تا عربستان سعودی قرار دارند، به دست آورد.این جزایر دسترسی به تنها بنادر دریای سرخ اردن و اسرائیل یعنی عقبه و ایلات را کنترل می کنند.(6)

از طرفی تحلیل گران معتقدند این واگذاری چهره ای دیگر هم دارد و آن مشارکت ضمنی عربستان و اسرائیل است. برخی صداها ادعا می کنند که خروج نیروهای حافظ صلح از جزایر می تواند به ریاض و تل آویو کمک کند تا به سمت عادی سازی روابط حرکت کنند. واگذاری جزایر به عربستان سعودی، پادشاهی را به یکی از طرف‌های توافق کمپ دیوید تبدیل می‌کند و بنابراین توجیهی برای نزدیکی در حال توسعه با اسرائیل فراهم می‌کند.(7)

در تائید این مطلب، اسرائیل در 14 ژوئیه پارامترهای قرارداد انتقال را تأیید کرد که در آن ریاض باید خود را به مفاد توافقنامه کمپ دیوید 1979 متعهد کند که به کشتی‌های اسرائیلی آزادی ناوبری در تنگه تیران می‌دهد .در آن روز بایدن نسبت به این که این تحول گامی در جهت عادی سازی روابط عربستان و اسرائیل باشد، خوش بین بود.اگرچه پیوستن عربستان سعودی به توافقنامه ابراهیم بسیار بعید است، اما یک “عادی سازی اقتصادی” بین پادشاهی و اسرائیل وجود دارد.سعودی‌ها به‌عنوان کشوری از نظر فناوری پیشرفته و نوآور که در نزدیکی NEOM وجود دارد، مایلند از آن چه سرمایه‌گذاران، بازرگانان و مهندسان اسرائیلی می‌توانند در برنامه تنوع اقتصادی ریاض به میز بیاورند، سود ببرند.(8)

اگرچه اسرائیل در گذشته موافقت خود را اعلام کرده است، اما در ازای آن خواهان تضمین های مشخص و همچنین افزایش همکاری امنیتی با عربستان سعودی است.این قرارداد همچنین به توافق جداگانه با عربستان اجازه می دهد تا هواپیماهای اسرائیلی از فضای هوایی این کشور برای پروازهای شرق به هند و چین استفاده کنند.(9)

عربستان امیدوار است که کنترل این کشور بر دریای سرخ بتواند به عنوان وزنه‌ای در برابر فشاری که ایران بر روی تنگه هرمز در خلیج فارس دارد، عمل کند که یک پنجم انرژی جهان از آن عبور می‌کند. سعودی ها ممکن است خطوط لوله ساخت عراق را به دریای سرخ که در سال 2012 بازگشایی کردند، گسترش دهند که کنترل جزیره تیران و جزیره صنافیر برای آنها حیاتی است.(10)

– چرا مصر دو جزیره صنافیر و تیران را واگذار کرد؟

در سال 2016، سه سال پس از این که سیسی در یک کودتای نظامی محمد مرسی، رئیس جمهور مصر را سرنگون کرد، او با عربستان سعودی توافقنامه مرزبندی دریایی را امضا کرد که بر اساس آن کنترل جزایر تیران و صنافیر را به پادشاهی خلیج فارس واگذار کرد.عربستان سعودی یکی از حامیان اصلی کودتای سیسی بود و در پی آن میلیاردها دلار به اقتصاد این کشور کمک کرد.قرارداد جدید که در آوریل 2016 امضا شد، خشم گسترده ای را برانگیخت و به زودی در دادگاه های مصر به چالش کشیده شد و آن را لغو کرد.(11) با این حال مقامات قاهره معتقد بودند که تیران و صنافیر در اصل جزایر سعودی بودند که ریاض صرفاً در زمان پادشاه فاروق به مصر اجاره داده بود. دادگاه‌های مصر پیش از این که بالاترین نهاد قضایی این کشور به نفع این انتقال در سال 2018 رای دهد، احکام متناقضی صادر کرده بودند .(12)

با وجود اسناد مختلفی که یکی از آنها قرارداد مرزی دریایی بین مصر و امپراتوری عثمانی در سال 1906 ، بیست و شش سال قبل از به وجود آمدن عربستان سعودی به دست آمده است.(13)همچنین مصری بودن تیران و صنافیر توسط حقوق بین الملل، حقوق دریاها و کارشناسان جغرافیا به آن گواهی داده اند و عالی ترین دادگاه مصر نیز آن را تأیید کرده است.اما موضوع چیزی جز مالکیت بود. (14)این تجارتی بود که در سال 2016، زمانی که سفر پادشاه عربستان سعودی به قاهره با مجموعه ای از توافقات به ارزش بیش از 20 میلیارد دلار به مصر پایان یافت، آغاز شد. همزمان عبدالفتاح السیسی رئیس جمهور مصر اعلام کرد که تصمیم دارد این دو جزیره در دریای سرخ را به عربستان سعودی واگذار کند. او برای توجیه این اقدام گفت که معتقد است این جزایر متعلق به عربستان سعودی است و تنها برای حفظ امنیت در اختیار مصر مانده است. و مادرش به او گفته که هرگز چیزی را که مال او نیست، نگیرد.(15)

هدیه دادن دو جزیره دریای سرخ به آنها در میان مردم مصر چندان محبوب نیست اما واقعیتی که دولت مصر با آن مواجه است، یک بحران اقتصادی است . عربستان سعودی بارها یارانه های نفتی خود را به مصر کاهش داده است تا بتواند با کاهش سود خود مقابله کند.

سیسی در ناامیدی محض مجبور شده است تقریباً به هر قیمتی از عربستان سعودی یک بسته کمک مالی اضافی التماس کند. همانطور که او ادعا می کند، فرصتی برای سعودی ها برای ایجاد یک گذرگاه بین شبه جزیره عربستان و شبه جزیره سینا، وسرمایه گذاری آنها در مصر در آینده ایجاد می کند.

وضعیت فقیرانه مصر در زمان بحران سرمایه داری خود را به عربستان سعودی به عنوان فرصتی برای گشودن کانال صادراتی جدید و شاید مهم تر از آن به دست گرفتن کنترل یک مسیر تجاری کلیدی نشان داده است. از این نظر، ادعای ملک سلمان مبنی بر این که مصر تنها به دلیل فقدان توانایی های نظامی عربستان سعودی ب این دو جزیره را اداره می کرد، حقیقتی وجود دارد. اکنون سعودی‌ها احساس می‌کنند که در موقعیتی قرار دارند که می‌توانند چنین قابلیت‌هایی را در اختیار داشته باشند، خرید جزایر از دست مصر به اندازه کافی آسان است و طوری رفتار می‌کنند که گویی حاکمیت هرگز وجود نداشته است.فروش دو جزیره مهم استراتژیک، که میراث نظامی ظاهراً غرورآمیز مصر را در این فرآیند از بین برده است، ثابت کرده است که نقطه شکستی برای رژیم سیسی است.(16)

سخن پایانی

این که توجیه اقتصادی عامل واگذاری این جزایر شده است، نمی توان خطر وقوع جنگ و اهمیت این جزایر را نادیده گرفت.خطر برای مصر این است که براساس توافقنامه کمپ دیوید ، تنگه تیران باید برای همه کشتیرانی باز بماند، اما این امر فقط در زمان صلح و برای کشتیرانی “خوش نیت” صادق است. اگر تنگه‌ها تحت کنترل مصر باقی می‌ماند، مصر می‌توانست آن‌ها را در زمان جنگ ببندد یا اگر مشکوک بود که کشتی‌های خاصی قصد خصمانه دارند. اگر این جزایر سعودی بودند، تنگه بین جزایر و مصر به جای آب های سرزمینی مصر به آب های بین المللی تبدیل می شد. این امر سواحل سینا مصر را کاملاً در برابر حمله آسیب پذیر می کند.(17)

References

1.https://www.newarab.com/analysis/red-sea-islands-why-saudi-arabia-wants-tiran-and-sanafir

2.https://www.nytimes.com/2017/06/26/opinion/egypt-saudi-arabia-islands-el-sisi.html

3.https://www.middleeasteye.net/news/egypt-saudi-israel-tiran-and-sanafir-red-sea-islands-strategic

4.https://www.newarab.com/analysis/red-sea-islands-why-saudi-arabia-wants-tiran-and-sanafir

5.https://twitter.com/TheRedSeaSA/status/892239999168655360

6.https://www.middleeasteye.net/news/saudi-arabia-plans-luxury-tourism-resorts-red-sea-islands-and-coast

7.https://www.nytimes.com/2017/06/26/opinion/egypt-saudi-arabia-islands-el-sisi.html