صنعت نفت و گاز بحرین 

مریم وریج کاظمی

پژوهشگر مسائل ژئوپلیتیک

مرکز بین المللی مطالعات صلح- IPSC

پادشاهی «بحرین» کشوری مجمع الجزایر‌ی در خلیج فارس با778کیلومتر مربع وسعت، متشکل از 33 جزیره که بزرگترین آنها شامل سه جزیره اصلی «منامه»، «محرق» و «ستره»، جزو اولین کشور حوزه «خلیج فارس» است که اکتشاف نفت در آن صورت گرفته، ولی منابع نفت و گاز آن بسیار محدود است. اقتصاد این کشور به طور ویژه متکی بر فروش نفت و گاز و تجارت مروارید و صنعت گردشگری می باشد(1).

با توجه به اینکه تولید نفت داخلی بحرین در سال‌های اخیر کاهش یافته است این کشور تلاش‌های خود را برای تسریع در تنوع ‌بخشی و همسویی مجدد اقتصاد خود با رشد غیرنفتی افزایش داده است(2). از این رو بحرین بر توسعه صنعت پتروشیمی تاکید ویژه ای دارد. پنج زیربخش پتروشیمی از جمله مواد شیمیایی ساختمانی، مواد شیمیایی تصفیه آب، افزودنی‌های پلیمری و پلاستیکی، مواد افزودنی رنگ و پوشش و مواد شیمیایی میدان نفت در سال‌های اخیر به سرعت رشد کرده‌اند. اگرچه بحرین عضو کنسرسیوم اوپک نیست، اما این کشور با دیگر تولیدکنندگان اصلی نفت دنیا در توافق نامه ای به محدود کردن تولید نفت و حمایت از قیمت نفت پیوسته است.

ذخایر نفتی بحرین متشکل از 6/124 میلیون بشکه و 03/92 میلیارد مترمکعب گاز طبیعی است. بحرین درآمدهای نفتی خود را از دو «میدان خشکی بحرین» و «میدان دریایی ابوسفاح» که با عربستان سعودی مشترک است، دریافت می کند. در حال حاضر بحرین یک میدان نفتی تحت کنترل کامل خود دارد و درآمد حاصل از میدان نفتی ابوسفاح هم با شرایط قرارداد 1954، با عربستان سعودی تقسیم می شود (3).

در آوریل 2018، دولت بحرین از کشف  بزرگترین میدان نفت و گاز خبر داد. تخمین زده می شود که مخزن وسیع نفت کشف شده در سواحل غربی بحرین حاوی حدود 80 میلیارد بشکه منابع نفتی باشد و حدودا 10 تا 20 تریلیون فوت مکعب در ذخایر عمیق گاز خشکی(Pre-Unayzah) در زیر میدان قدیمی بحرین وجود داشته باشد.

بحرین قراردادی با شرکت آمریکایی «هالیبرتون» برای حفاری دو چاه فراساحلی منعقد کرد و تفاهم نامه ای را با «شورون» در نظر گرفت تا به عنوان مشاور خدمت کند و در دسامبر 2019، یک توافقنامه اشتراک اکتشاف و تولید با «اِنی» برای توسعه بلوک شمالی 1، منابع فراساحلی مجزا واقع در آب‌های سرزمینی شمال بحرین امضا کرد و اولین چاه اکتشافی بلوک 1 را در ژوئن 2021 معرفی کرد.

از سوی دیگر، بحرین در حال اجرای طرح نوسازی پالایشگاه شرکت نفت بحرین(BAPCO) با شرکت ( TechnipFMC ) است که طبق گزارش ها 60 درصد پیشرفت داشته است. این توسعه ظرفیت، فرآوری شرکت نفت بحرین را از 267000 بشکه در روز پس از نهایی شدن به 360000 بشکه در روز افزایش می دهد و همچنین بهره وری انرژی و انتشار گازهای گلخانه ای را بهبود می بخشد. در آگوست 2021، شرکت نفت بحرین به جهت سرمایه گذاری مشترک «شورون – گریس» یک قرارداد فناوری پیشرفته پالایشی 250 میلیون دلاری در ارتباط با پروژه نوسازی منعقد کرد.

همچنین «ال‌.ان.‌جیLNG» بحرین، متعلق به شرکت ملی نفت و گاز بحرین (هولدینگ نوگا) و کنسرسیومی متشکل از شرکای ال.‌ان.‌جی Teekay، شرکت سرمایه‌گذاری خلیج فارس (GIC) و سامسونگ، ساخت اولین پایانه واردات LNG  بحرین را به پایان رساند. این ترمینال تقریباً در چهار کیلومتری شرق تأسیسات خشکی در بندر «خلیفه بن سلمان» واقع شده است. این ترمینال که در فوریه 2020 راه اندازی شد هم اکنون فعال نیست اما به عنوان یک دارایی استراتژیک تلقی می شود که می تواند برای تکمیل تولید گاز در بحرین و تضمین ظرفیت برای پاسخگویی به اوج تقاضای فصلی گاز و رشد صنعتی در آینده در صورت نیاز مورد استفاده قرار گیرد. ظرفیت این پروژه 800 میلیون فوت مکعب در روز است(4). ضمن اینکه بحرین سه بلوک فراساحلی دیگر دارد که برای مذاکره مستقیم با سرمایه گذاران باز است(5).

میدان بحرین با مدیریت شرکت(Tatweer Petroleum)، در سال اخیر حدود 50500 بشکه در روز نفت خام تولید کرد. بحرین و عربستان سعودی در نتیجه توافق سیاسی 1958، درآمد سالانه 300000 بشکه در روز میدان دریایی ابوسفاح در عربستان سعودی را تقسیم کردند و شرکت دولتی نفت عربستان سعودی«آرامکو»، نظارت بر تولید در این زمینه را انجام می دهد. بحرین همچنین بیش از 40000 بشکه در روز از میدان خشکی خود در بحرین تولید می کند. بحرین نیمی از تولید ابوسفاح را که از طریق خط لوله به پالایشگاه «سیترا» بحرین متصل می شود، تصفیه و بازاریابی می کند. لازم به ذکر است، بحرین صادرات نفت خام ندارد و فقط فرآورده های پالایشی تولید شده در پالایشگاه خود را که 250 هزار بشکه در روز ظرفیت دارد، به خارج صادر می کند.

 ذخایر نفت بحرین در سال های اخیر رو به کاهش بوده به طوری که میزان تولید نفت این کشور هم اکنون 36 هزار بشکه در روز است. شرکت های «بحرین پترولیوم کمپانی» (باپکو)، «بحرین نچرال گز کمپانی» (باناگاز) به ترتیب 100 درصد و 75 درصد آنها در اختیار دولت قرار دارد، همچنین شرکت «گلف پتروکمیکال اینداستریز» که سهام آن به تساوی میان بحرین، عربستان سعودی و کویت مشترک است (6).

ظرفیت پالایشگاه در بحرین از ظرفیت تولید نفت خام داخلی بیشتر است. این کشور یک پالایشگاه صادراتی با ظرفیت267،000 بشکه در روز در سیترا دارد. تقریباً 17 درصد از نفت خام پالایشگاه از میدان بحرین منشا می گیرد، در حالی که عمده مواد اولیه خام از عربستان سعودی وارد می شود. تخمین زده شده که شرکت نفت بحرین تا سال 2020 ظرفیت پالایشگاه را به 360،000 بشکه در روز برساند که البته با پاندمی کووید 19 این رقم با تغییراتی مواجه شده است. همزمان با گسترش پالایشگاه، بحرین قصد دارد خط لوله 350،000 متصل کننده پالایشگاه سیترا با مواد اولیه نفت خام به پالایشگاه «بقیق» عربستان سعودی را متصل کند. خط لوله جدید قرار است جایگزین خط لوله قدیمی از ظهران در عربستان سعودی باشد.

از سوی دیگر، بحرین روزانه یک میلیون و 200 هزار متر مکعب گاز تولید می کند که تمام گاز تولیدی جنبه مصرف داخلی دارد.گاز طبیعی به تمام نیروگاه های بحرین سوخت می دهد و بخش برق کشور حدود 50درصد و بخش صنعتی حدود 33 درصد کل تقاضای گاز طبیعی را مصرف می کنند. پالایشگاه سیترا بحرین نیز یک مصرف کننده سنگین گاز طبیعی است. البته بحرین برای تأمین تقاضای فزاینده گاز طبیعی کشور قصد دارد تأسیسات واردات گاز طبیعی مایع شناور 145 Bcf /y را ایجاد کند(7).

 با این حال، مقابله با شرایط به وجود آمده در طی دو سال قبل ناشی از تداوم پاندمی برای بحرین به عنوان یکی از کشورهای کوچک تر و ضعیف تر در بین اقتصادهای خلیج فارس، بسیار سخت بوده است. ترکیب کاهش درآمد دولت و ثابت ماندن هزینه های آن باعث افزایش کسری بودجه این کشور تا 795 میلیون دینار شده است یعنی 98 درصد بیشتر از همین دوره در سال های گذشته. ضمن اینکه هزینه های بحرین در شش ماه اول سال از کسری آن در کل سال گذشته پیشی گرفت.کسری بودجه بحرین در کل سال 2019 برابر با 683.7 میلیون دینار بود. درآمد این کشور 3 درصد بیشتر از حد انتظار بوده در حالی که هزینه‌کل آن یک درصد بیشتر از هدف بودجه این کشور بوده است. دولت بحرین طبق برنامه ثبات مالی که در 2018 راه اندازی شد، قصد دارد بودجه خود را تا 2022 متعادل کند. 

کلید واژگان: بحرین,نفت, گاز, انرژی,خلیج فارس, مریم وریج کاظمی

1- مریم وریج کاظمی(1400)، اهمیت تنگه باب المندب در تفکر ژئواکونومی بازیگران منطقه ای و فرامنطقه ای، فصلنامه جغرافیا و روابط انسانی، دوره4، شماره3، شماره پیاپی15، صص49-32.

1. https://oxfordbusinessgroup.com/bahrain-2020/energy
2.  http://naftiha.ir/1749
3. https://www.trade.gov/country-commercial-guides/bahrain-oil-and-gas
4. https://www.spglobal.com/commodityinsights/es/market-insights/latest-news/energy-transition/113021-interview-bahrain-in-talks-with-iocs-to-develop-new-oil-find-in-second-half-of-decade
5.  https://www.shana.ir/news/110822
6. https://www.eia.gov/international/analysis/country/BHR