ناامنی در منطقه خلیج گینه و اقدامات امنیتی غرب

مریم وریج کاظمی

پژوهشگر مسائل ژئوپلیتیک

مرکز بین المللی مطالعات صلح- IPSC

خلیج گینه منطقه وسیع و متنوعی است که از سنگال تا آنگولا امتداد دارد و تقریباً 6000 کیلومتر خط ساحلی را پوشش می دهد. این منطقه به دلیل ترانزیت نفت و گاز همچنین کالا و سایر خدمات از مرکز و جنوب افریقا به سایر نقاط جهان، از اهمیت ژئوپلیتیکی و ژئواکونومی برخوردار است. ضمن اینکه کشف اخیر ذخایر هیدروکربنی فراساحلی، اهمیت ژئواستراتژیک خلیج گینه را افزایش داده است. درسطح بین المللی نیز علاقه مجدد غرب به این منطقه با علاقه مشابهی از سوی قدرت های نوظهور همراه است. با این حال، کشورهای حوزه خلیج گینه پس از مدت ها بی توجهی به مناطق دریایی خود، اکنون علاقمند به استفاده از این موقعیت منحصر به فرد در جهت ارتقاء ساختارهای ضعیف اقتصاد خود هستند. 

با توجه به اینکه در روز حدود 1500 کشتی ماهیگیری، تانکرهای نفت و گاز و کشتی های باری در آب های آن تردد می کنند، دزدی دریایی، سرقت مسلحانه در دریا، ربودن دریانوردان، ماهیگیری غیرقانونی،  قاچاق و جرایم سازمان یافته فراملی تهدیدی بزرگ برای امنیت دریایی در خلیج گینه و در نهایت برای توسعه اقتصادی کل منطقه خواهد بود. در این زمینه، افزایش جرایم دریایی نگرانی های جمعی را در منطقه خلیج گینه افزایش داده است.

 برای چندین دهه، مشکلات حاکمیت و کنترل سرزمینی فقط در خشکی مطرح بود اما هم اکنون با استخراج نفت شرایط تغییرات محسوسی کرده است. منطقه دلتای نیجر در نیجریه کانون اولیه درگیری دریایی بود. برای چندین دهه، تولید نفت در این منطقه به طور متناقضی منجر به فقر عمومی شد. با افزایش تنش های اجتماعی و آلودگی محیط زیست، درآمد نفت تا حد زیادی تنها به نفع دولت مرکزی، شرکت های نفتی و روسای محلی بود، از این رو کسانی که جزو این گروهها نبودند حذف شدند به صفوف مخالفان و شورشیان روی آوردند. آنها مجبور به دور زدن دولت برای دسترسی به ثروت ناشی از درآمدهای نفتی شدند و فعالیت های غیرقانونی از جمله استخراج نفت خام، پالایش مخفیانه و تجارت غیرقانونی سوخت را سازماندهی کرده اند. بی شک افزایش مداوم ارزش این صنعت باعث رونق این فعالیت ها و گسترش جرایم اقتصادی شده است.

ضعف و نارسایی عمومی سیاست‌های دریایی کشورهای منطقه خلیج گینه و عدم همکاری بین آنها به شبکه‌های غیرقانونی اجازه داده است تا فعالیت‌های خود را متنوع  و گسترده کرده و به تدریج آنها را از سواحل نیجریه دور و به دریاهای آزاد برسانند. ناراضیان و شورشیان فعالیتهای خود را در سراسر سواحل کامرون، گینه استوایی، سائوتومه و پرنسیپ، بنین و توگو گسترش دادند و به ظاهر از موقعیت های سیاسی-اجتماعی آشفته این کشورها به نفع اهداف خشونت آمیز خود استفاده می کنند. خلاء های امنیتی در کشورهای منطقه خلیج گینه فرصت بزرگی را برای شبکه های جنایت کار و خشن ایجاد کرد تا از نیازها و خواست های جوامع بومی تغذیه کنند. ضمن اینکه اگرچه دزدی دریایی یک پدیده نسبتا جدید در خلیج گینه است، اما ریشه‌های آن بسیار عمیق‌تر است (1).

بدین ترتیب، کشورهای خلیج گینه و کشورهای غربی در حال بررسی بهترین راه حل برای مقابله با چنین بی ثباتی گسترده هستند. کشورها و سازمان های منطقه ای عملیات خاص و برنامه ریزی شده را آغاز کرده اند و در حال تدوین استراتژی هایی برای بهبود امنیت منطقه خلیج گینه هستند. هدف کشورهایی که بیشترین آسیب را دیده اند، ایجاد نیروی دریایی و افزایش عملیات پلیس ساحلی به امید جلوگیری وکاهش فعالیتهای غیرقانونی گروههای شورشی است.  

مرکز گزارش‌دهی دزدی دریایی(IMB) در سال 2020 تقریبا 84 مورد حمله موفق دزدان دریایی به کشتی ها را ثبت کرده است که جمعا 135 خدمه برای باج گیری هدف ربوده شدن قرار گرفتند. این در حالیست که هم اکنون 90درصد آدم ربایی مسلحانه دریایی در سطح جهان از خلیج گینه گزارش می شود. شرکت های کشتیرانی که در خلیج گینه فعالیت می کنند نگران هستند زیرا به نظر می رسد هیچ کس قادر به تامین امنیت آنها نیست. اگرچه دزدی دریایی در منطقه شاخ افریقا نیز تا حد زیادی شرکت های کشتیرانی را از جهت تامین امنیت با سردرگمی روبه رو ساخته است اما موقعیت خلیج گینه با شاخ افریقاکاملا متفاوت است چراکه به دلیل شکل مقعر ساحلی خلیج گینه و خطوط نسبتا کوتاه ساحلی کشورهای منطقه، باعث می شود نیروی بین المللی برای انجام عملیات تامین امنیت، نیاز به تایید هر یک از کشورهای منطقه داشته باشند. در حالیکه، شاخ آفریقا یک شبه جزیره بزرگ است که توسط دریاهای آزاد احاطه شده که سومالی بیشتر این منطقه را تحت پوشش قرار داده از این رو کشورهای کمی در این منطقه وجود دارند(2).

در عرض یک دهه، خلیج گینه به یکی از خطرناک ترین مناطق دریایی در جهان تبدیل شده است. ناامنی دریایی مشکل بزرگ منطقه ای است که توسعه استراتژیک اقتصادی کشورهای منطقه را به خطر می اندازد و تجارت دریایی را در کوتاه مدت و ثبات کشورهای ساحلی را در بلندمدت تهدید می کند. دولت های منطقه که در ابتدا غافلگیر شده بودند، اکنون از این مشکل آگاه هستند و سازمان ملل در حال سازماندهی نشست سران در مورد این موضوع است. به منظور اجتناب از جنایات خشونت‌آمیز فراملی که اقتصاد دریایی و کشورهای ساحلی را بی‌ثبات می‌کند، همانطور که در سواحل آفریقای شرقی روی داده است، این کشورها باید خلاء امنیتی در آب‌های سرزمینی خود را پر کنند. برای این منظور، اتحادیه اروپا با کشورهای ساحلی خلیج گینه همچنین با سازمان های منطقه ای مانند جامعه اقتصادی کشورهای آفریقای مرکزی (ECCAS) و جامعه اقتصادی کشورهای آفریقای غربی (ECOWAS) همکاری دارد. از سوی دیگر، از آنجاییکه اکثر کشورهای منطقه قادر به کنترل فعالیت های اقتصادی در مناطق دریایی و آب های بین المللی و تضمین توسعه سواحل خود نبوده اند، قدرت های غربی (ایالات متحده امریکا، فرانسه، انگلیس) و قدرتهای نوظهور (برزیل، چین، هند، آفریقای جنوبی) با منافع اقتصادی در منطقه در حال ارائه پشتیبانی مالی و تخصص امنیت برای کمک به ابتکارات بومی- محلی هستند. اتحادیه اروپا متعهد به بهبود امنیت دریاها در خلیج گینه و مشارکت فعالانه در توسعه ظرفیت کشورهای ساحلی در منطقه است. مجموعه‌ای از برنامه‌ها و پروژه‌ها با تمرکز بر چارچوب قانونی در راستای اجرای استراتژی و برنامه اقدام خلیج گینه تنظیم شده‌اند و بودجه آن از نهاد کمک به امنیت و صلح (ICSP) و صندوق توسعه اروپا (EDF)  تامین می شود(3).

به نظر می رسد، منطقه خلیج گینه با حجم قابل ملاحضه ای از منابع طبیعی، ذخایر معدنی و مسیرهای ترانزیتی، شرایط غیرعادی را برای  فعالیت گروههای خشونت طلب از جهت غارت، قاچاق، عملیات مسلحانه در این منطقه هموار می کند که به دلیل تضعیف نهادهای دولتی و به دنبال آن پشتیبانی امنیتی نیروهای فرامنطقه ای، وضعیت برای استعمار نوین شکل می گیرد چراکه هر یک از قدرتهای فرامنطقه ای به دنبال سهم خواهی از طریق اجرایی کردن توافقنامه های همکاری امنیتی و اقتصادی هستند. آنچه که مشخص است منطقه خلیج گینه در استراتژی قدرتهای غربی و جهانی جایگاه ویژه ای پیدا کرده است، از این رو گسترش جنگ های داخلی و جدال- کشمکش بر سر تصاحب منابع و ذخایر در این منطقه پیش بینی می شود.

کلید واژگان: خلیج گینه، افریقا، اروپا، تنش و درگیری، جنگ، اقتصاد، مریم وریج کاظمی

1-https://crisisgroup.org/africa/west-africa/guinea/gulf-guinea-new-danger-zone

2-https://issafrica.org/iss-today/gulf-of-guinea-piracy-a-symptom-not-a-cause-of-insecurity

3-https://eeas.europa.eu/headquarters/headquarters-homepage/52490/eu-maritime-security-factsheet-gulf-guinea_en