رقابت فضایی چین و ایالات متحده امریکا

مریم وریج کاظمی

پژوهشگر مسائل ژئوپلیتیک

مرکز بین المللی مطالعات صلح-  IPSC

اکتشافات در عمق فضا، انجام آزمایش های متعدد فضایی و ساخت سامانه های مدرن برای فعالیت های فضایی از جمله پیشرفت های چین در طی سالهای گذشته بوده است. این کشور پیش بینی کرده با پیشرفت های حاصله تا سال ۲۰۴۵ با پیشی گرفتن از ایالات متحده امریکا در برخی زمینه ها در علوم فضایی به قدرت برتر فضایی دنیا تبدیل خواهد شد. انجمن علوم و فنون چین، دستاوردهای برتر علمی این کشور را اعلام کرد که فرود ماه‌نشین چانگ 4 ‌به سطح پنهان کره ماه، رونمایی از مدل آزمایشی قطار معلق مغناطیسی و پرتاب حامل ماهواره از سکوی پرتاب دریایی از جمله این دستاوردها هستند.

همچنین رونمایی از اولین مجموعه پروژه‌های آزمایشگاهی بین‌المللی ایستگاه فضایی چین، کشف انفجارات رادیویی سریع و تکرار شونده‌ توسط رادیوتلسکوپ ۵۰۰ متری، آغاز به کار رسمی فرودگاه بزرگ بین‌المللی داشینگ پکن و اولین سفر دریایی «شوئه‌لونگ ۲ »- اولین یخ‌شکن تحقیقاتی ساخت چین-، تجاری‌سازی رسمی خدمات اینترنت نسل پنجم، کشف بزرگترین سیاه چاله شناخته شده تاکنون، و تکمیل هسته اصلی منظومه ماهواره‌ای بیدو(BeiDou ) از دیگر دستاوردهای فضایی این کشور به شمار می آیند. 

چین در حال تكمیل برنامه طرح بزرگ یک کمربند-جاده(جاده ابریشم نوین) است و پرتاب های فضایی از این دست به همراه ماهواره هایی كه در مدار زمین قرار گرفته است باعث خواهد شد تا كشورهای در مسیر جاده ابریشم زمینی- دریایی-قطبی بتوانند از خدمات سامانه موقعیت سنجی بیدو چین در آینده بهره مند شوند.

با این حال، راهبردهای دهه های اخیر دولت چین مبنی بر تعاملات موثر بین المللی، دنباله روی از کشورهای قدرتمند توسعه یافته، ورود به بازار و کسب سهم از آن، تنوع و تعدد طرح ها و پروژه ها، تجاری سازی علم و فناوری، حمایت از شرکت ها و استارتاپ های خصوصی و تلاش برای رقابت پذیری از طریق کاهش هزینه ها از ایده تا توسعه، تولید محصول و ارسال به بازار و به طور کلی بلندپروازی های ذاتی چینی ها باعث شده که روند توسعه فعالیت های فضایی چین با سرعت بسیار بیشتری نسبت به قبل پیگیری شود و این کشور بتواند ضمن سبقت از رقبای سنتی خود مانند کشورهای اروپایی، فاصله خود با روسیه و ایالات متحده را کمتر نماید (1).

با توجه به اینکه از سال ۲۰۱۱، سازمان فضایی آمریکا –ناسا-، به دلایل امنیتی و حقوق بشری هر گونه همکاری با چین را متوقف کرده است اما پکن موفق شده استقلال فنی خود را حفظ نماید. این کشور در برخی موارد حتی در فناوری فضایی از کشورهای صاحب این تکنولوژی پیشی گرفته است. 

با این حال، ایالات متحده امریکا رقابت فضایی با چین را از مهمترین چالشهای قدرت های جهانی برشمرد و عنوان کرد:« ما در آغاز یک رقابت فضایی بزرگ هستیم. این آمریکاست که علیه چین در رقابت برای ایجاد سامانه های سفر تجاری به فضا، ایستگاههای فضایی در کره ماه و در نهایت تسخیر سیارات است. هیچ موضوعی مهمتر از پیروزی در رقابت فضایی نیست و در این مسیر باید بخش دولتی و خصوصی با ناسا و شرکت هایی چون اسپیس ایکس همکاری کند. پکن به سرعت در حال افزایش قابلیتهای فضایی خود است و تهدید فضایی چین یک واقعیت است و اجازه دادن به چین جهت پیشبرد امور فضایی در نهایت به ضرر بشریت تمام می شود».

درباره علل ناخرسندی دولتمردان آمریکا از فعالیتهای فضایی چین می توان به چند نکته اشاره کرد:

1 .  نتایج بررسی نیروهای هوایی ارتش آمریکا نشان می‌دهد که چین و آمریکا به شدت نگران تسخیر فضا توسط طرف مقابل هستند. بر اساس این بررسی، امریکا تسلیحات ضد ماهواره چین را تهدیدی بالقوه برای امنیت ملی خود می‌داند و بیم دارد که مقامات پکن از قدرت نرم و دیپلماسی خود برای اتحاد با بیگانگان فضایی و تسلط بر فضا بهره بگیرند. افزون بر این، بررسی‌های نیروهای هوایی ارتش آمریکا نشان می‌دهد که رقابت فضایی چین و آمریکا طی سال‌های آینده تشدید خواهد شد و عمق بیشتری خواهد یافت.

 2 .  امریکایی‌ها چین را رقیبی نظامی در فضا می‌دانند که پیشرفت برنامه‌های فضایی آن می‌تواند چالش‌های اقتصادی، سیاسی و نظامی برای کاخ سفید به وجود آورد. در این زمینه، رئیس پیشین مجلس نمایندگان آمریکا رقابت فضایی با چین را از مهمترین چالشهای قدرت های جهانی برشمرد و افزود که تهدید فضایی چین واقعی است.

3 . وزارت دفاع آمریکا در ژوئن 2020 سندی تحت عنوان «خلاصه راهبرد دفاع فضایی آمریکا» منتشر نموده که در آن فضا را یک حوزه جنگی جدید و متفاوت اعلام می‌کند، حوزه‌ای نیازمند راهبردی جدید در جهت رقابت، بازدارندگی و پیروزی بر قدرت های جهانی که نحوه ارتقای قدرت فضایی آمریکا را مشخص کند. در این سند از چین و روسیه با لحاظ امکان حملات فضایی و تبدیل فضا به عرصه تسلیحاتی، به عنوان بزرگترین تهدیدکنندگان امنیت فضایی آمریکا، نام برده شده است. ارایه چنین گزارش در شرایطی است که دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور وقت ایالات متحده امریکا ۱۸ ژوئن ۲۰۱۸ به پنتاگون دستور تشکیل نیروی فضایی به عنوان یکی از شاخه‌های نیروی مسلح آمریکا را داده بود. در واقع نیروی فضایی آمریکا در کنار ارتش، نیروی هوایی، نیروی دریایی، تفنگداران دریایی و گارد ساحلی، ششمین شاخه نیروهای مسلح آمریکا محسوب می شود.

4 .  چین تلاش آمریکا برای تبیین دکترین نظامی، راه اندازی بازی‌های جنگی در فضا و تأسیس نیروی فضایی را اقدامی شریرانه برای تسلط بر فضا و محدود کردن دسترسی چین تصور می‌کند. چین همچنین جنبه‌های نظامی فعالیت‌های فضایی خود را بسیار محدود می‌داند. بنابراین می‌توان تصور کرد که خصومت‌های فضایی دو کشور در آینده تشدید شود.

از منظر کارشناسان، در طول جنگ سرد، چشم امریکا به موشک ها و ماهواره های اتحادیه جماهیر شوروی دوخته شده بود، اما در سال های اخیر، این برنامه فضایی چین بود که بیش از پیش ایالات متحده امریکا را نگران کرده است. کارشناسان امریکایی معتقدند اگر چین به تلاش خود در این مسیر ادامه دهد به سرعت توانایی های دیگر کشورهای مطرح در تکنولوژی های فضایی را تحت شعاع قرار خواهد داد.

اگر چه ایالات متحده امریکا با گسترش برنامه نظامی گری خود در فضا به دنبال محدود کردن دیگر رقبای خود است؛ اما دور از انتظار نیست که قدرت های بزرگ دیگر نیز همچون چین و روسیه برای حفظ توان رقابت راهبردی با واشنگتن در فضا، گام های موثرتری را برای شکستن این انحصار در پیش گیرند، نکته ای در گزارش راهبردی پنتاگون از آن به عنوان بزرگترین تهدیدکنندگان امنیت فضایی آمریکا، نام برده شده است(2).

از سوی دیگر، تحقیقات نشان می‌دهد که رقابت فضایی چین و ایالات متحده امریکا طی سال‌های آینده تشدید خواهد شد و عمق بیشتری خواهد یافت. از این رو دو طرف اقدامات خود را برای شکل دادن به یک نظام بین‌المللی جدید که به نفع منافع ملی هر یک از دو طرف باشد، تشدید می‌کنند. تحقیق یادشده نشان می‌دهد چینی‌ها، ایلان ماسک و شرکت اسپیس ایکس وی را مدلی می‌دانند که شرکت‌های فضایی چینی نیز باید از آن تقلید کنند تا تسلط خود در فضا را در برابر رقیب آمریکایی افزایش دهند. همچنین امریکایی‌ها چین را رقیبی نظامی در فضا می‌دانند که پیشرفت برنامه‌های فضایی آن می‌تواند چالش‌های اقتصادی، سیاسی و نظامی برای ایالات متحده امریکا به وجود آورد. 

با این حال چین تلاش دارد این تصور را در سایرین ایجاد کند که از همکاری‌های فضایی با دیگر کشورها استقبال می‌کند. چین، ایالات متحده امریکا را نیز در قالب مانعی برای همکاری‌های صلح آمیز فضایی به تصویر می‌کشد. چین تلاش ایالات متحده امریکا برای تبیین دکترین نظامی، راه اندازی بازی‌های جنگی در فضا و تأسیس نیروی فضایی را اقدامی شریرانه برای تسلط بر فضا و محدود کردن دسترسی چین تصور می‌کند. چین همچنین جنبه‌های نظامی فعالیت‌های فضایی خود را بسیار محدود می‌داند. بنابراین می‌توان تصور کرد که خصومت‌های فضایی دو کشور چین و ایالات متحده امریکا در آینده تشدید شود. چراکه سلاح‌های پیشرفته در پایگاه‌های نظامی چین می‌توانند کلاهک‌هایی شلیک کنند که ماهواره‌ها را در هم می‌کوبند و می‌توانند پرتوهای لیزری را شلیک کنند که پتانسیل کور کردن مجموعه‌ای از حسگرهای ظریف را دارند و چنین حملاتی می‌تواند ارتباط پنتاگون را با ناوگان ماهواره‌هایی که حرکات دشمن را ردیابی می‌کنند، ارتباطات میان سربازان را انتقال می‌دهند و اطلاعاتی را برای هدف‌گیری دقیق سلاح‌های هوشمند ارائه می‌دهند، قطع نماید(3).

کیائو لیانگ، ژنرال ارشد نیروی هوایی چین که کتابی به نام «جنگ نامحدود: طرح اصلی چین برای نابودی آمریکا» را نوشت، گفته « صرف قدرت رقیب در فرسودگی اقتصادی ممکن است به پیروزی ایالات متحده در جنگ سرد کمک کند اما این اقدام علیه یک قدرت تولیدی ثروتمند مانند چین کار نخواهد کرد چراکه چین اتحاد جماهیر شوروی نیست. اگر ایالات متحده فکر می‌کند که می‌تواند چین را به یک مسابقه تسلیحاتی بکشاند و چین را مانند شوروی از بین ببرد، در پایان، احتمالاً این چین نخواهد بود که شکست می خورد». سخنان کیائو در حالی مطرح می‌شود که هم واشنگتن و هم پکن پول و منابع را به یک مسابقه فضایی نظامی‌شده سرازیر می‌کنند که برخی از متخصصان امنیتی و مقامات سابق ایالات متحده نگرانند خطر جنگ را افزایش دهد چراکه تلاش های هر دو کشور برای توسعه تسلیحات لیزری و سایبری است که می تواند ماهواره های یکدیگر را از بین ببرد(4). ضمن اینکه از نظر کارشناسان امریکایی، چین در حال توسعه جاده ابریشم در فضاست و منتظر کسی نمی ماند و به پیش می رود(5).

با این تفاسیر به نظر می رسد چین و ایالات متحده امریکا مسابقه فضایی خود را برای تسلط بر ماورای جو زمین با شدت بیشتری به پیش ببرند، چراکه حجم زیادی از مراودات تجاری-اقتصادی از طریق سیستم های ماهواره ای انتقال داده می شوند و هر گونه اختلال دراین مسیر مجازی با ورشکستی بزرگ بازارهای جهانی توام خواهد شد و این موضوع به حفظ توازن قدرت و هژمون خواهی طرفین کمک بسیاری می کند.

کلید واژگان: فضا, ماهواره, چین,امریکا, تنش , درگیری, رقابت,قدرت فضايي,جنگ فضايي, مریم وریج کاظمی

1-مسعود توفیق زاده، بررسی ساختار و سازماندهی حوزه علوم و فناوری های فضایی در کشور چین،1397.

2-https://parstoday.com/tajiki/news/world-i60601

3-https://www.nytimes.com/2021/01/24/us/politics/trump-biden-pentagon-space-missiles-satellite.html

4-https://www.politico.com/story/2019/06/16/war-in-space-trump-china-1365842

5-https://www.scientificamerican.com/article/can-the-u-s-and-china-cooperate-in-space/