جاوید منتظران
کارشناس مسائل حقوقی بین المللی
مرکز بین المللی مطالعات صلح- IPSC
آتش‌افروزی اسرائیل علیه فلسطینیان مجدداً شعله‌ور شده است. آتش‌افروزی‌ای که گریبان ساکنان فلسطینی، ساکنان کرانه باختری و مردم نوار غزه را گرفته است، از صبح روز (۱۰ می)، مصادف با ۲۸ ماه مبارک رمضان، روشن و با حمله و یورش نظامیان اسرائيل به صحن‌های مختلف مسجدالاقصی و تبدیل این محیط مقدس به یک میدان جنگ مشتعل گردید.
اسرائیل با استفاده از بمب‌های صوتی، گاز اشک‌آور، گلوله‌های پلاستیکی و حتی فلزی، نمازگزاران و تحصن‌کنندگان در این مکان مقدس را هدف قراردادند. در ادامه در مناطق مختلف کرانه باختری، نظامیان و شهرک‌نشینیان یهودی با فلسطینیانی که در اعتراض به طرح‌های دولت اسرائیل برای یهودی‌سازی قدس و اقدامات تحریک‌آمیز یهودی ها از جمله اقدام برای تصاحب محله الشیخ جراح و اخراج فلسطینی‌ها از آن به خیابان‌ها آمده بودند با ارتش اسرائیل درگیر شدند تا اینکه سرانجام نیروهای مقاومت فلسطین برای دفاع از مردم فلسطین، به میدان مقابله برآمد.
ارتش اسرائیل نیز در مواجهه با مقاومت، بی‌محابا به بمباران مناطق مختلف مسکونی و تجاری در نوار غزه دست‌زده و زیرساخت‌ها، ساختمان‌های تجاری و مسکونی و حتی دفاتر خبر رسانی شبکه‌های خبری بین‌المللی از جمله الجزیره و آسوشیتدپرس در غزه را بمباران کرد. حملات و بمباران‌های بی‌وقفه‌ای که تاکنون موجب کشته و مجروح شدن صدها فلسطيني از جمله ده‌ها کودک شده است.
در این میان دو نکته و موضوع مهم اساسی در رابطه با وضعیت حقوقی بین‌المللی رفتار اسرائیلی ها در برابر فلسطینی‌ها قابل اشاره است.
یکی آنکه رفتار خشونت‌آمیز و بدون توقف این روزهای دولت اسرائیل علیه ملت فلسطین در حالی صورت می‌گیرد که دیوان کیفری بین‌المللی (ICC) چند ماه پیش، در تاریخ ۵ فوریه ۲۰۲۱ مصادف با ۱۷ بهمن 1399، در بیانیه‌ای صلاحیت خود را در رسیدگی به جنایات جنگی روی‌داده در سرزمین‌های فلسطین اشغالی به‌عنوان دولت عضو اساسنامه رم، شناسایی کرده بود. شعبه دادگاه تحقیقات مقدماتی این دیوان نیز، با اکثریت آرای قضات خود این‌طور اظهار نمود که در مورد صلاحیت سرزمینی دیوان در وضعیت فلسطین به‌عنوان یک کشور عضو اساسنامه رم برای رسیدگی به جنایات جنگی روی‌داده در توسط اسرائیل از سال ۱۹۶۷ تاکنون، صلاحیت قضایی دارد.
البته پیش‌تر جناب آقای فاتو بنسودا، دادستان کل دیوان کیفری بین‌المللی خواهان تحقیق درباره جنایات جنگی احتمالی در سرزمین‌های فلسطینی شده بود. چنانچه دادستان کل دیوان در ماه دسامبر ۲۰۱۹ پس از تحقیقاتی پنج‌ساله اعلام نموده بود که اسناد کافی و قابل‌قبول برای پیگیری جنایات جنگی روی‌داده در کرانه باختری، نوار غزه و بیت‌المقدس شرقی وجود دارد و این جنایات در مناطق روی‌داده انجام‌شده و یا در حال انجام است، بر این اساس از قضات دیوان خواسته گردید که با توجه به جایگاه قانونی سرزمین‌های فلسطینی، صلاحیت دیوان کیفری بین‌المللی در حوزه یادشده را برای آغاز تحقیقات بررسی کنند.
قضات دیوان نیز سرانجام پاسخی مثبت به این درخواست دادستان کل دیوان کیفری بین‌المللی دادند و اظهار داشتند که صلاحیت سرزمینی دیوان کیفری بین‌المللی در ارتباط با وضعیت فلسطین، شامل سرزمین‌های اشغال‌شده توسط اسرائیل در سال ۱۹۶۷ میلادی می‌شود. سرزمین‌هایی که عبارت از غزه، کرانه باختری و قدس شرقی هستند.
دومین موضوع و مسئله قابل‌ذکر در ارتباط با رفتار اسرائیلی ها با فلسطینی‌ها، اشارتی بر آخرین گزارش دیده بان حقوق بشر بوده که اخیراً منتشرشده است. چنانچه دیده‌بان حقوق بشر با انتشار گزارشی در تاریخ ۲۷ آوریل 2021، مصادف با 7 اردیبهشت 1400، با عنوان «عبور از آستانه: مقامات اسرائیل و جنایات آپارتاید و آزار و اذیت» اسرائیل را به ارتکاب جنایات آپارتاید و آزار و اذیت متهم نموده بود.
این گزارش که متکی به سال‌ها تحقیق، بررسی اسناد حقوق بشری سازمان‌های حقوق بشری، کارهای میدانی، بررسی قوانین اسرائیل، اسناد برنامه‌ریزی مقامات این رژیم و اظهارات آنان می‌باشد، این‌طور بیان می‌کند که علیرغم آنکه در منطقه بین رود اردن و دریای مدیترانه و کرانه باختری (ازجمله بیت‌المقدس شرقی و غزه) جمعیتی تقریباً برابر از فلسطینیان و اسرائیلی‌ها (حدود ۶.۸ میلیون نفر) زندگی می‌کنند، اسرائیل تنها قدرت حاکم براین است که به شکل نظام‌مندی به یهودیان اسرائیلی اولویت می‌دهد و فلسطینیان را سرکوب می‌کند.
بر اساس یافته های این گزارش، دولت اسرائیل قصد دارد تا سلطه یهودیان اسرائیلی را بر فلسطینیان در سراسر اسرائیل و مناطق اشغالی حفظ کند و در مناطق اشغالی این هدف با ظلم سیستماتیک و اقدامات غیر انسانی نسبت به فلسطینی‌ها همراه شده است، لذا جرم آپارتاید محقق شده است. در این گزارش همچنین مقامات اسرائیلی به خاطر رفتار تبعیض‌آمیز علیه فلسطینیان، مصادره زمین‌های آنان، ممنوعیت ساخت‌وساز که منجر به‌جا به‌جایی اجباری آنان شده، انکار حق اقامت، محدودیت آزادی رفت‌وآمد و نقض حقوق اساسی فلسطینیان، مرتکب آزار و شکنجه و جنایت علیه بشریت هم شده‌اند. در نهایت دیده‌بان بر اساس تحقیقات خود بیان می‌کند که دولت اسرائیل قصد دارد تا سلطه یهودیان اسرائیلی را بر فلسطینیان در سراسر اسرائیل و مناطق اشغالی حفظ کند، در مناطق اشغالی (ازجمله قدس شرقی)، این هدف با ظلم سیستمیک و اقدامات غیر انسانی نسبت به فلسطینی‌ها همراه شده است و در نتیجه جمع شدن این موارد با یکدیگر، جرم آپارتاید محقق شده است.
بنابراین همان‌گونه که اشاره گردید،اسرائیل هم در دیوان کیفری بین‌المللی و هم توسط نهاد ناظر حقوق بشر یعنی دیده‌بان حقوق بشر، متهم به ارتکاب جنایات آپارتاید، جنایت علیه بشریت و جنایات جنگی شده است.
گرچه دولت اسرائیل با رأی صلاحیتی این دادگاه مهم جهانی و انجام هرگونه تحقیقاتی در سرزمین‌های اشغالی مخالفت کرده است، اما به‌هرحال صدور این حکم صلاحیتیمیتواند زمینه و مقدمه‌ای برای آغاز تحقیقات دادگاه بین‌المللی کیفری درباره جنایت‌های جنگی ناشی از اقدامات نظامی اسرائیل علیه فلسطینی‌ها بوده و در ادامه توجه به گزارش های نهادهای حقوق بشری از جمله دیده‌بان حقوق بشر نیز می‌تواند اثبات‌کننده اتهامات مطرح‌شده علیه اسرائیلی ها باشد.
گرچه پیش‌تر اسرائیل به دلیل حمایت‌های ایالات‌متحده آمریکا، هیچ‌گاه در محکمه‌ای بین‌المللی مورد بازخواست واقع نشده بود که این خود عاملی مؤثر در جهت تکرار اين رويكرد بود و سایر دولت‌های غربی نیز نه‌تنها اقدامات اسرائیل را محکوم نمی‌کردند بلکه حملات آن را در راستای دفاع از خود می‌دانستند، اما اکنون با ورود دادستان دیوان کیفری بین‌المللی به موضوع و احراز صلاحیت دیوان کیفری بین‌المللی برای شروع تحقیقات پیرامون جنایات ، وضعیت تفاوت کرده و دیگر امکان کتمان جنایات رخ‌داده وجود ندارد و بررسی موضوع جنایات در توسط دیوان کیفری بین‌المللی، می‌تواند پیامدهای بسیار سختی برای اسرائیل داشته باشد.
در این میان، با نظر اینکه به جنایات اخیر ارتش اسرائیل در غزه ، با هیچ‌یک از اصول و قوانین حقوقی بین‌المللی، قابلیت انطباق ندارد و اقدامات ارتش در نقض تعهد مبنی بر رعایت ممنوعیت‌های به رسمیت شناخته‌شده حقوق بین‌الملل بشردوستانه به‌ویژه در انتخاب شیوه نبرد ازجمله عدم رعایت اصل تفکیک نظامیان و غیرنظامیان و بمباران مراکز و برج‌های تجاری و مسکونی، عدم رعایت ممنوعیت حملات کورکورانه و نامتناسب و عدم انجام اقدامات احتیاطی که سبب شده غیرنظامیان از جمله زنان و کودکان از قربانیان اصلی این حملات باشند، مؤید نقض آشکار اصول حقوق بشر و حقوق بین‌الملل بشردوستانه است.
و از آنجا که اکنون با ورود دیوان کیفری بین‌المللی به ماجرا، امکان اثبات اتهاماتی نظیر جنایات جنگی و جنایت علیه بشریت توسط اسرائیل از سوی دیوان کیفری بین‌المللی ممکن و محتمل است، لذا می‌توان امیدوار بود که در آینده نه‌چندان دور اتهامات جرائمی نظیر جنایت جنگی، جنایت علیه بشریت و حتی نسل‌کشی به اسرائیل، اثبات و احراز گردد.
در این صورت اسرائیلی ها دیگر نمی‌توانند از مسئولیت کیفری بین‌المللی و مسئولیت کیفری فردی فرماندهان سیاسی و نظامی خود فرار كنند، چراکه در صورت صدور حکم محکومیت توسط این دادگاه، افسران ارتش اسرائیل و سیاستمداران مسئول میتوانند در قلمرو کشورهای ثالث، تحت پیگرد قرار گرفته و اغلب دولت‌های جهان بر مبنای اصل صلاحیت جهانی می توانند نسبت به تعقیب جنایتکاران، دستگیری و حتی مجازات آنان اقدام نمایند.
واژگان كليدي:غزه ,فلسطين, رويكرد, دیوان کیفری ,بین‌المللی , اسرائیل,جاوید منتظران , حقوقی بین المللی
