بن سلمان قربانیِ جنگ های نیابتی در خاورمیانه

فاطمه خادم شیرازی
پژوهشگر، مدرس دانشگاه
مرکز بین المللی مطالعات صلح -IPSC

آمریکا از زمان اوباما به جای درگیری مستقیم نظامی درخاورمیانه ، جهت رسیدن به اهداف نظامی یا شبه نظامی خود از جنگ های نیابتی استفاده کرده است. آمریکا بر مبنای پذیرش یک قدرت بزرگ معتقد به قدرت مطلق نیست، لذا در راهبرد امنیت ملی و برای کاهش هزینه های تسلیحاتی ، متحدان و شرکائی را برای تامین هزینه های جنگی با پوشش دستیابی به نتایج پایدار، جنگ های نیابتی را تقویت کرده است.
جنگ های نیابتی آمریکا در خاورمیانه در سطح راهبردی، جنگ ائتلافی و استفاده از ظرفیت متحدان و شرکای محلی ، و در سطح عملیاتی به صورت جنگ پنهان، در قالب، فن آوری و عملیات های ویژه در سطح منطقه برای رسیدن به اهداف استراتژیک خود است.

کشورهایی که پذیرای جنگ های نیابتی هستند از سیاست خارجی مستقلی برخوردار نمی باشند.اما برای بازیگران فرامنطقه ای ، جنگ نیابتی بهترین وسیله برای شروع جنگ های غیر سریع هستند.
محور جنگ های نیابتی به دلیل عدم سریع بودن بیشتر به جنگ های فرسایشی معروفند که برای ناتوان کردن شاخه های نظامی، سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و ایدئولوژیک برنامه ریزی می شوند.
سیاست خارجی آمریکا با افزایش روزافزون قدرت چین،چرخشی از آسیای غربی به سمت شرق آسیا و دریای جنوبی داشته است.لذا خاورمیانه را به دلیل کاهش صف آرایی نظامی اروپا، ترغیب متحدان با ترس از ایران ،کاهش قوای نظامی در غرب آسیا و افزایش تمرکز بر شرق آسیا برای حفظ موقعیت خود، جنگ های نیابتی را انتخاب کرده است.
یکی از جنگهای نیابتی آمریکا در خاورمیانه، تجاوز نظامی عربستان به یمن است. آمریکا با استفاده از رویکرد موازنه سازی در منطقه دولت عربستان را در جنگ های نیابتی در برابر ایران قرار داده است.آمریکا اعراب را با این توجیه که ایران متزلزل کننده ثبات منطقه،حامی تروریسم و ناقض حقوق بشر، و در پی گسترش نفوذ و ترویج شیعیان در کشورهای عربی است،تأمین امنیت و نظم منطقه ای خاورمیانه را به کشورهای متحد خود، عربستان، امارات و… واگذار کردند. آمریکا تلاش داشت علاوه بر توازن قوا به موازنه فرو ملی نیز از طریق جنگ های نیابتی ، از ایجاد یک قدرت منطقه ای جلوگیری نمایند.
آمریکا با این اعتقاد که بازیگران فروملی در عرصه سیاست با هدف ارتقا منافع خود در روابط بین الملل به اقدامات مختلفی مبادرت می ورزند، و قادرند از منابع قدرت و تاثیرگذاری بر فرایندها در فراسرزمینی ، دو نقش حمایتی و یا منازعه با دولت مرکزي ایفا کنند ،جنگ نیابتی یمن را حمایت کرد.
عربستان با ائتلاف‌سازی منطقه‌ای در سیاست خارجی سعی کرد، شورای همکاری خلیج‌فارس را به مجموعه ای تحت فرمان خود تبدیل ، و جبهه موسوم به محور میانه‌رو عربی را تقویت نمایند. همچنین سیاست‌ها و راهبردهای مشخص عربستان از نیروهای تکفیری از اهداف مهم عربستان طی چند سال گذشته بوده است.
عربستان و امارات با تشکیل ائتلاف عربی در جنگ نیابتی علیه حوثی ها در یمن به دلیل کمبودهای نظامی و نداشتن ارتش بسیار بزرگ ، با این نیت که انصارالله یک حزب الله دیگری مانند لبنان است،از تکفیری ها و القاعده برای سرنگونی استفاده کردند.
جنگ نیابتی اعراب به عنوان راهبرد قدرت آمریکا باعث برهم زدن محیط امنیتی خاورمیانه شده است.موضع اخیر جو بایدن درباره سیاست خارجی آمریکا، به ویژه در خاورمیانه با پوشش آزادی‌های دموکراتیک، حقوق بشر،به پایان دادن حمایت کشورش از عملیات نظامی ائتلاف عربی تحت هدایت سعودی‌ها در یمن‌، توقف فروش سلاح و مهمات به عربستان، و توصیف جنگ شش ساله یمن تحت عنوان یک فاجعه انسانی و استراتژیک و تأکید بر پایان هرچه سریع تر آن ، نشان گر شکست جنگ نیابتی آمریکا و متحدانش در یمن است.
جو بایدن، نگرش مثبتی نسبت به حاکمیت کنونی عربستان سعودی ندارد. موضع گیری دولت جدید آمریکا ، در مقابل متحد نزدیکش عربستان ، نشان گر تغییراتی در رویکرد آمریکا نسبت به عربستان سعودی وخصوصا محمد بن سلمان است. در واقع جو بایدن با تاکید بر پایان جنگ یمن و دستور سریع توقف حملات عربستان سعودی نارضایتی خود را از حاکمان فعلی عربستان نشان داد.
دولت دمکرات آمریکا تلاش دارد تغییراتی در ترکیب حاکمیتی عربستان سعودی ایجاد کند. چون آمریکا اعلام کرده است کشورش در حمایت از عربستان بازنگری خواهد کرد.این در بیان بایدن مبنی بر عدم فروش سلاح به عربستان سعودی و هم پیمانان آن در منطقه آشکار است.آمریکا ضمن اعلام حمایت از تمامیت ارضی عربستان سعودی به عنوان هم پیمان اصلی آمریکا در منطقه ،فروش سلاح را با توجیه جدید سلاح تدافعی ادامه خواهد داد.
اما به نظر می رسد بایدن برای ادامه همکاری با عربستان نیاز به یک قربانی دارد تا حضور خود را تحت عنوان حمایت از حقوق بشر و دمکراسی ، چهره ای موجه پیدا کند.از طرفی دیگر بایدن به دنبال نقض قراردادهای تسلیحاتی ترامپ و شرکت‌های نزدیک به وی است تا جمهوری خواهان نتوانند ازدرآمدهای آن در انتخابات ریاست جمهوری ۲۰۲۴ استفاده کنند،و برای بستن قراردادهای به نفع دمکرات ها مستلزم تغییرات اساسی در حاکمیت عربستان است.
تحلیل گران سیاسی پیش بینی می کنند جو بایدن محمد بن سلمان را برکنار و محمد بن نایف را که در حبس خانگی است ، در مسند امور قرار دهد. و با پررنگ کردن شکایت فرزندان جمال قاشقچی از محمد بن سلمان به خاطر قتل پدرشان در دادگاه‌های آمریکا، محمد بن سلمان را محاکمه نماید.
دولت جو بایدن تصمیم دارد قتل خاشقجی را از طبقه اسناد محرمانه خارج کرده و رسماً «محمد بن سلمان» ولیعهد عربستان را مقصر قتل بی‌رحمانه خاشقجی تعیین کند. بن سلمان در انتخابات آمریکا از نظر مالی به ترامپ در مقابل بایدن کمک های شایانی کرده است.
بیانیه فوری عربستان بر ادامه و تقویت همکاری و هماهنگی با آمریکا برای مقابله با چالش‌های منطقه از جمله فرایند صلح خاورمیانه، پایان کشمکش‌ها، حمایت از ثبات لبنان، عراق، افغانستان و منطقه شاخ آفریقا، مقابله با افراط گرایی و تروریسم، مقابله با پیامدهای ناگوار ویروس کرونا، تلاش برای ثبات بازار نفت و پولی شرکای عضو گروه جی 20، تفویت همکاری در زمینه زیست محیطی و حمایت از منافع مشترک و تقویت ثبات و امنیت منطقه و جهان نشان می دهد که عربستان برای جلب حمایت آمریکا از هیچ کاری فرو گذاری نخواهد کرد.
اما دولت بایدن قصد دارد با فاصله گرفتن از عربستان سعودی و رژیم اسرائیل، که متحدان اصلی ترامپ در خاورمیانه هستند، عربستان را با تغییر بن سلمان و اسرائیل را با عدم حمایت از نتانیاهو در ماه مارس در انتخابات کنار بگذارد.

چشم انداز
بایدن گرچه عربستان را شریک تجاری اعلام کرد، اما حمایت از عربستان به دلیل موضع گیری عربستان بر علیه بایدن در انتخابات تاوان سنگینی را به همراه دارد.
حمایت آمریکا از عربستان ، هزینه‌های هنگفتی مانند تخلیه زندان‌ها از زندانیان سیاسی و اصلاحات در بدنه نظام حاکم ، آزادی‌ شاهزاده‌های سعودی و فعالان حقوق بشر مانند لجین الهذلول و همکارانش و همچنین مبلغان مانند شیخ سلمان العوده ، و برکناری بن سلمان برای عربستان بسیار سنگین خواهد بود.
بایدن برای حضور در آسیای شرقی و دریای جنوبی چین، نیاز به ثبات در غرب آسیا و حفظ منافع استراتژیک خود در خاورمیانه دارد. لذا بایدن سعی دارد با پایان دادن به جنگ یمن ثروت عربستان را به جای هزینه‌ دریمن به کانال مورد نظر خود هدایت ، و بحران یمن را از طریق دیپلماسی و سیاسی حل کند، تا ثبات خاورمیانه را حفظ کند.
ایجاد یک پایگاه نظامی جدید در عربستان سعودی به بهانه تامین امنیت ریاض ، منبع معتبرتامین در آمدهای هنگفتی به جای فروش اسلحه برای آمریکا است. پشتوانه پذیرش شروط و راهکارهای آمریکا برای عربستان، یکی خارج کردن حوثی های یمن از لیست سیاه سازمان های تروریستی آمریکا ، و دیگری ایران هراسی است.

واژگان كليدي: بن سلمان, قربانیِ, جنگ های, نیابتی, خاورمیانه,فاطمه خادم شیرازی