مریم خالقی نژاد
پژوهشگر روابط بين الملل
مرکز بین المللی مطالعات صلح –IPSC
ترکیه در سالهای اخیر استراتژی و راهبرد سیاست خارجی خود را برای بازگشت به منطقه ی خاورمیانه و کشورهای مورد نظر بخصوص عراق، از قدرت سخت به قدرت نرم تغییر داده است. در دهه 1990 سیاست خارجی ترکیه بیشتر بر جنبه نظامی تمرکز کرده بود که یکی از بزرگترین عملیات نظامی خود را علیه حزب کارگران کردستان (پ ک ک) انجام داد. اما ظهور حزب عدالت و توسعه اردوغان چرخش جدیدی به این روند بخشید و تمرکز بیشتری بر قدرت نرم ترکیه دارد و راه هایی مانند تجارت و تعامل فرهنگی را در پیش گرفته است . این تغییر جهت و چرخش نرم، برای کشوری که زمانی کردستان عراق را خطر بزرگی می نامید و به مقابله با آن برخاسته بود به شدت می تواند تاثیرگذار باشد.
عراق که دارای مرز طولانی با ترکیه بخصوص در قسمت کردها و سپس دارای اقلیت ترکمن نشین است به شدت مد نظر سیاست های جدید اردوغان قرار دارد و سعی دارند تا از راه های مختلف به خصوص تجارت و فرهنگ به نفوذ در تصمیم گیری های عراق پرداخته و برخی سیاست های عراق و کردستان عراق را همسو با منافع و رشد قدرت خود قرار دهند. ترکیه اکنون در صحنه ای از عراق به قدرت نمایی پرداخته است که در آن دو قدرت یعنی امریکا و ایران در مناقشه هستند و این شرایط را بی تردید می توان به یکی از بزرگترین موفقیت های ترکیه تعبیرکرد که می تواند باعث موفقیت هایی برای آنها در عراق شود و شاهد آن هستیم با این دیپلماسی اکنون در یک عراق آشفته از نظر سیاسی و اقتصادی از شهرهای بزرگ شمال تا میادین نفتی در نزدیکی بصره و جنوب نفوذ کرده است و به نمایش نفوذ روز افزون قدرت خود در عراق و سپس منطقه می پردازد.
در حال حاضر نفوذ ترکیه در شمال عراق بیشتر از ایران و بقیه کشورها است اگرچه این نفوذ عمیق تر از ایران نیست اما گسترده تر از ایران و مابقی کشورها شده است. در حالی که امریکا سالها از طریق روش و عملیات نظامی، حمله و اشغال عراق حضور داشت اکنون این کشور بسیاری از سربازان خود را از دست داده است و مخالفان بسیاری را به مقابله با خود برانگیخته است که این امر به مثابه فرصتی برای ترکیه محسوب می شود که با روش به اصطلاح قدرت نرم از طریق فرهنگ، آموزش و تجارت می تواند میراث ماندگارتری را در عراق به دست بیاورد. ترکیه این فرصت را دریافته است که در این اوضاع آشفتگی و اختلافات ناشی از حضور آمریکا و مخالفت با ایران در عراق، بهترین راه برای نفوذ، قدرت نرم، تجارت، اموزش و فرهنگ است چرا که مشکلات بسیاری از مردم عراق تاکید بر وضع اقتصادی بدی دارند که آن را نتیجه روشهای نظامی مداخله گران می دانند و لذا ترکیه درست نقطه مقابل آن را انتخاب کرده است. اگرچه مقامات ترکیه اعلام کرده اند که هیچ کس در تلاش برای پیشی گرفتن از عراق نیست و آنها اهداف خود را ادغام با این کشور نامیده اند اما این امر نیز بسیار هوشیارانه و مثمر ثمر واقع شده است.
مقامات دولت ترکیه از احداث جاده ها ، فرودگاه ها ، راه آهن، خطوط نفت و گاز و راههای تجارت مستقیم بین مردم سخن رانده اند که بی تردید مورد پسند بسیاری از محافل عراق خواهد بود. در این مسیر ترکیه برخی اقداماتی را انجام داده است که بتواند منافع خود را نیز تامین کند برای مثال در شرایط بد اقتصادی عراق ترکیه خود را به مثابه دروازه ورودی این کشور به اروپا قرار داده است و درهمین حال به تامین نیازهای انرژی خود هم می پردازد مثلا نیروگاه شناوری که در بندر ام قصر بصره مشغول فعالیت است روزانه 100 مگاوات بر را به عراق می رساند. نفت هنوز در سیاست های عراق حکم سلطان را دارد و به اندازه هر چیز دیگری ، منافع ترکیه را در عراق تأکید می کند. از دیگر نمونه اقدامات ترکیه خط لوله از کرکوک عراق به جیهان ترکیه است که تقریبا 25 درصد از صادرات نفت عراق را انجام می دهد. همچنین کشتی های ترک دریایی 250 مگاوات برق در روز را تأمین می کنند.
از نمونه اقدامات دیگر را می توان در شهر اربیل نام برد که پایتخت کردها در عراق است. در این شهر شرکت های ترکی بسیاری وجود دارد و تعداد افرادی که در اربیل و شهرهای شمالی آن کار میکنند نیز قابل توجه است و از دیگر اقدامات آن صدور ویزای ترکیه و برداشتن برخی شرایط سفر و یا اداره مدرسه و آموزش دانش آموزان است که به خوبی توانسته است مسیر را هرچند به صورت نوپا برای ترکیه و ماندگاری آن فراهم آورد. همچنین شرکت های ترکیه هتل شرایتون در بصره را نوسازی کرده و به ساخت یک استادیوم بزرگ با ظرفیت تقریبی بالای پنج هزار نفری کمک می کنند. شرکت هواپیمایی ملی ترکیه در حال برنامه ریزی برای ایجاد پروازهای بیشتر با عراق هستند .
برنامه های تلویزیونی، فیلم، نشریات و نمایشگاه ها و اندیشکده ها از دیگر اقدامات ترکیه در عراق می باشد که در راستای دیپلماسی خود انجام می دهد.
اگرچه هیچگاه نباید تاثیر رویکردهای قبلی ترکیه به خصوص حمایت از برخی گروه های تروریستی و یا بستر سازی برای سقوط برخی دولتها را از یاد برد که باعث تاثیر در کارنامه کلی نگاه به ترک ها شده است اما در هر حال ترکیه که از سه جهت 1- منابع زیرزمینی و نفت 2- کردها و مرز مشترک 3- اقلیت ترکمن، به عراق نگاه می کند و این اقدامات صعود ترکیه در عراق می تواند نشان دهنده و بیانگر نفوذ ترکیه برای رشد خود در عراق باشد که با توجه به شرایط و نیازهای موجود عراق عمل میکند تا به جلب نظر بیشتر ملت و سیاستمداران آن کشور بپردازد.
واژگان كليدي: اقتصاد, اقتصادی, پيامد, تحریم های, ترکیه, عربستان, مریم خالقی نژاد،
