مریم وریج کاظمی
پژوهشگر مسائل بين الملل
مرکز بین المللی مطالعات صلح – IPSC
اگرچه فاجعه یازدهم سپتامبر 2001 برای بسیاری از کشورها اعلان جنگ بود اما این موضوع بزرگترین فرصت برای تثبیت موجودیت بعد از هجرت به سرزمین های مقدس را برای اسرائيل بوجود آورد. با سرگرم شدن دولتهای اروپایی و عربی به مسائل جنگ و خشونت در خاورنزدیک بزرگ، نقش اسرائیل در قاره آفریقا بخصوص منطقه شاخ آفریقا بزرگ ابعاد امنیتی-استراتژیک پیدا کرد.
استراتژی اسرائیل از زمان تاسیس تاکنون، برمبنای کسب سلطه و نفوذ با کمترین هزینه در کشورهای ثروتمند آفریقایی بخصوص کشورهای حوزه نیل و دریاچه های بزرگ یعنی شاخ آفریقای بزرگ بوده است. اصطلاح شاخ آفریقای بزرگ برای اولین بار توسط خانم سوزان رایس(سفیر سابق ایالات متحده امریکا در سازمان ملل) وارد گفتمان سیاسی و علوم ژئوپلیتیکی شد. شاخ آفریقای بزرگ شامل کل منطقه شاخ آفریقا و سودان و منطقه دریاچه ها بزرگ یعنی سرچشمه رودخانه نیل است. منطقه شاخ آفریقا از لحاظ ژئوپلیتیکی امتداد منطقه دریای سرخ و تا حدودی تابعی از ژئوپلیتیک منطقه خاورمیانه کلاسیک محسوب می شود. ارتباط شاخ آفریقا با دریای سرخ و خلیج فارس بطور سنتی به امنیت اسرائیل مربوط است و همواره سعی نموده که برتری نظامی و اقتصادی خود را در این منطقه حفظ نماید. می توان اینطور عنوان کرد که حیات و مرگ اسرائیل در گرو دریای سرخ است. امنیت دریای سرخ در ابعاد مختلف برای سیاست راهبردی و امنیتی آنها از اولویت استراتژیک برخوردار است و توازن منطقه ای و ترتیبات امنیتی در این منطقه پیوند تنگاتنگی با موضوع منازعه اعراب و اسرائیل داشته است.
اما نکته بسیار مهم درباره حضور اسرائیل در منطقه شاخ بزرگ بحث موجودیت این رژیم در ارتباط با مسائل ژئوپلیتیک آب آن می باشد لذا کنترل مصر در این راستا از مسائل کلیدی این رژیم می باشد. شریان حیاتی کشور مصر رودخانه نیل است. هشتاد و پنج درصد کل منابع آبی رود نیل، سودان و مصر از سرچشمه های و درّه ها کشور اتیوپی تامین می شود و هرگونه مانعی در روند آبیاری مصر و سودان به منزله فاجعه ای برای دو کشور تلقی میشود. حوزه رود نیل در دایره سیاست های استراتژیک رژیم اسرائیل قرار دارد و از رهگذر نفوذ و بسط سلطه در این منطقه این رژیم قابلیت های بالفعلی برای تهدید امنیت ملی کشورهای عربی همچون سودان و مصر خواهد داشت. همانطور که عنوان شد آنچه برای اسرائیل در منطقه شاخ آفریقای بزرگ مطرح است فشار بر مصر به عنوان کلیدی ترین کشور جهان عرب است از این رو در پی اجرای پروژه ایجاد کانال بحر میت – دریای سرخ است. این پروژه می تواند تهدید جدی برای امنیت دریایی و اقتصادی و جایگاه راهبردی مصر باشد. ایجاد این کانال از ابعاد مختلفی برای منطقه خطر آفرین است، مهمترین تهدید ایجاد تغییرات در زمین منطقه و تبدیل آن به یکی از کانون های زلزله خیز است. از لحاظ استراتژیک با ایجاد مانع آبی، مصر از اردن و فلسطین جدا خواهد شد و اسرائیل با اجرای این پروژه موقعیت راهبردی مصر را به خطر می اندازد.
تاکید اسرائيل بر دولتهای حوزه نیل طمع آن کشور برای سلطه بر نیل و احداث کانال نیل به صحرای نقب است. اسرائیل تلاش های زیادی نمود تا از راه کمک فنی و مهندسی به نظام آبی اتیوپی و کشاورزی آن، امنیت ملی خارطوم و قاهره را با چالش های اساسی مواجه سازد؛ لذا ثبات و امنیت اسرائیل در گرو امنیت و ثبات در این مناطق است. اسرائیل در تلاش است تا امنیت آب خود را برای آینده تضمین کند و از طریق پشتیبانی از پروژه سدسازی در اتیوپی ، سهم تضمینی از آب رودخانه های این کشور که سرچشمه رود نیل هست، را بدست آورد. در آخرین دیدار نتانیاهو از اتیوپی در سال 2016 این کشور قول کمک به اتیوپی برای بهره مندی از منابع آبی در جهت توسعه کشاورزی از طریق تأمین فناوری پیشرفته به این کشور داده بود و حتی به صورت تلویحی اظهار نمود که علاقمند است تا آخرین سیستم پدافند هوایی خود را با نام Spyder MR را در آنجا نصب کند، این سیستم پدافندی می تواند چندین هواپیمای جنگنده را تا حداکثر 40 کیلومتر سرنگون سازد.
چهار کشوری که نتانیاهو از آنها بازدید کرده است – کنیا ، اتیوپی ، اوگاندا و رواندا – شامل کشورهای حوزه نیل هستند که طرفدار مصر و سودان برای تقسیم منابع آبی رود نیل هستند. بنابراین سفر نتانیاهو به این کشورها مطابق با تلاش های بی وقفه اسرائیل برای رویگردانی کشورهای بالادست در برابر کشورهای پایین دست به ویژه جمهوری های مصر و سودان است. اسرائیل می تواند با دامن زدن به اختلافات با کشورهای حوزه نیل در تلاش برای افزایش نفوذ خود در میان ایالات حاکم بر منبع نیل ، با تمرکز بر ایجاد پروژه های کشاورزی طراحی شده برای برداشت آب از دریاچه ویکتوریا ، به این مهم دست یابد.ممکن است سفر نتانیاهو به اتیوپی نشان دهنده حمایت پنهانی اسرائیل از آدیس آبابا در زمانی باشد که سد بزرگ رنسانس اتیوپی ذخیره آب را بدون موافقت مصرآغاز کرد؛ این مسئله بر جدی بودن چالش مصر تأکید می کند و نشان می دهد که استدلال این کشور با اتیوپی درباره سد فنی-مهندسی نبوده بلکه بیشتر به اهداف سیاسی قابل توجه منطقه مربوط می شود. از سوی دیگر اسرائیل بر تقویت تعامل هایش با گروههای از قبیله امهرا در اتیوپی مبادرت کرد زیرا این قبیله بر سایر گروهها که اکثر آنان مسلمان می باشند تسلط دارد و اسرائیل بر تقویت حضورش در منطقه رود نیل و ورودی دریای سرخ از قبیله امهرا حمایت می کند؛ همچنین اسرائیل برای تقویت روابطش با گروه امهرا از بُعد ایدئولوژیک نیز بهره برداری می نماید زیرا این گروه خود را منسوب به خاندان حضرت سلیمان(ع) می دانند و بزرگان این گروه خودشان را رهبران اسرائیل می نامند(1).
آنچه مسلم است اسرائیل همواره به کشورهای شاخ آفریقای بزرگ در زمینه آموزش ارتش و نیروهای امنیتی از نظر خرید ، استفاده و نگهداری سلاح کمک می رساند و در این راستا نیاز این کشورها را در زمینه های کشاورزی و خدمات پزشکی تامین میکند. از سوی دیگر برای اسرائیل کشورهای شاخ آفریقا نقش مهمی بازی می کنند زیرا منطقه شاخ آفریقا دارای خطوط دریایی حیاتی مشرف به اقیانوس هند و دریای سرخ است که برای منافع تجاری و استراتژیک اسرائیل ضروری میباشند، در واقع 20 درصد تجارت اسرائیل از طریق تنگه باب المندب عبور می کند که اسرائیل برای تجارت خود با آفریقا ، آسیا و استرالیا به این منطقه وابسته است.
بر اساس مباحثی که شرح آن رفت میتوان اینطور نتیجه گیری کرد که اسرائيل از سلاح آب در جهت کنترل و تسلط بر رقیبان خویش استفاده می کند و اعطای کمکهای توسعه ای و تولیدی از سوی آنها در هر نقطه از جهان، صرفا در جهت استیلای تفکرات شان که همانا برپایی حکومت جهانی بر پایه اعتقادات متفکرین و موسسین صهیونیسم است، تعبیر می شود.
کلید واژگان: شاخ آفریقای بزرگ، ژئوپلیتیک آب، حوزه رود نیل، اسرائیل، مریم وریج کاظمی.
کلید واژگان: شاخ افریقای بزرگ، ژئوپلیتیک آب، رژیم صهیونیستی، اسرائیل، مریم وریج کاظمی.
منابع:
1- نفوذ اسرائیل در افریقا و اسرائیل استعمار جدید در افریقا :نعمت اله قادری،مطالعات افریقا1382
