مرکز بین المللی مطالعات صلح - IPSC

مرکز بین المللی مطالعات صلح - IPSC

ضرورت آينده نگاري براي بازآفريني تصوير شرق،ايران و تشيع در جهان – بخش دوم

اشتراک

دكتر گلناز سعيدي 1 محبوبه اصلاح 2

فرهاد آريايي جو3

مرکز بین المللی مطالعات صلح –IPSC

 

تعريف مفاهيم 1– محيط

منظور از محيط در اينجا مجموعه عواملى است که بر نظام سياسی تأثيرمىگذارند و از آن تأثير مىپذيرند. اما ،نظام هيچ کنترلى بر آنها ندارد و يا کمترين نفوذ رامىتواند بر آنها داشته باشد. اين محيط را اگر به صورت دايرهاى فرض کنيم، به قطاعهاى مختلفى تقسيم مىشود تا شناخت و مطالعه عوامل کليدى موجود از ابعاد مختلف آسانتر و کاملتر صورت گيرد.

هدف اصلى از مطالعات محيط بيرونى، شناخت بهتر محيط و عوامل کليدى موجود در آن است تا بتوان فرصتها و تهديدهاى مربوط به نظام و چگونگى بهره گيرى از فرصتها و پرهيز از تهديدها را ترسيم نمود.

  • (Opportunities)فرصتها

مراد از فرصتها، وجود زمينه هاى مساعد براى سرمايه گذارى و فعاليت نظام است که از اين طريق مىتواند با بهره گيرى از توانايي هاى خود تحقق رسالت و اهداف خود را ميسر سازد و يا با استفاده از اين فرصتها ضعفها، ناتواني ها و آسيبپذيرىهاى خود را کاهش داده يا جبران نمايد.

  • (Threats)تهديدها

تهديد از نظر لغوی به معنای ترساندن و در اصطلاح به هرگونه نيت، قصد و اقدامی که ثبات و امنيت يک  کشور را به خطر اندازد گفته میشود.و نيزآن با مجموعهای از عوامل موثر و مداخلهگر خارج از نظام كه مانع از اجراي برنامه ها و تحقق اهداف آن گردد گفته میشود. و لذا تهديدها، برآيند وضعيت نامساعد و نامطلوبى است که برخلاف اهداف، ارزشها، اصول و منافع نظام عمل نموده و خارج از کنترل آن هست و لذا احتمال ايجاد آشفتگى و اختلال در روند فعاليتهاى نظام و به تبع آن ،مواجه ساختن اهداف و ارزشهاى اساسى نظام، با خطر از سوى اين عوامل وجود دارد. با شناخت بهتر اين عوامل کليدى نيز امکان شناسايى رهيافتهاى مناسب براى مقابله باتهديدها و يا پرهيز از موقعيت هاى تهديدآميز براى کشور به وجود مىآيد.

  • آينده )آينده پژوهی(

«آينده پژوهی» شناخت آينده در موضوعات و پديدههای مختلف اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی ، سياسی و فنآوری است که امکان انتخاب، برنامه ريزی و مواجهه آگاهانه و مدبرانه با آنها را در حد مطلوب و بايسته فراهم میسازد. در واقع آينده پژوهی در صدد ايجاد دورانديشی و آيندهشناسی در سطوح مختلف زندگی بشری است تا ضمن بيان اهميت و ضرورت توجه به رويدادها و تحولات فراروی جهان، توانايی برخورد سنجيده و مناسب با آنها را فراهم سازد و يا الگوها و سناريوهای مطلوب و موجهی برای آن ارائه دهد )كارگر، آينده پژوهي مهدوي( آينده پژوهی در اين مطالعه صرفا در حوزه فرهنگ مدّ نظر است.

  • فرهنگ

فرهنگ) Culture( ماناترين وجه زندگی بشر و روح اندامواره اجتماعات بشری است که آن را دانش، ادب، علم و معرفت، تعليم و تربيت و آثار علمی و ادبی يک قوم يا ملت دانسته اند. ) مطهرنيا ،1378، 8 -7( تاکنون بيش از دويست و هفتاد تعريف از فرهنگ ارائه شده است ،که هر کدام از صاحب نظران با توجه به قلمرو، دامنه و ميزان حضور فرهنگ در عرصههای اجتماعی، مادی و معنوی انسانی، تعريف و برداشت خود را از فرهنگ ارائه داده اند .)ابوالقاسمی ،18،1384(

بر اين اساس، با توجه به تعدد تعاريف مربوط به فرهنگ، شايد بتوان از ميان تعاريف گوناگون فرهنگی، از سه تعريف زير بهره بهتر جست: “شيوه زندگی برخاسته از انديشه ) عقل نظری( و نظام ارزشی) عقل عملی( است. )بابايی ،1387،1(” همچنين گفتهاند “فرهنگ عبارت است از مجموعه ی پيچيده ای از علوم، دانش، هنر، افکار و اعتقادات، قوانين و مقررات، آداب و رسوم و سنتها و به بطور خلاصه کليه آموخته ها و عادت هايی که انسان در حکم مهمترين عناصر جامعه اخذ میکند .

)اديب ،1387، 13(“و نيز در يک تعريف ساده، فرهنگ را معرفت مشترک ناميدهاند .

مباحث نظری

الف. آينده پژوهی

توجه و نگاه به آينده و كاوش و كنكاش دربارة آن به هر شكل، ميتواند جزء آينده پژوهي قرار گيرد؛ چه اين نگاه به نيت درك و فهم آينده باشد؛ چه جهت پيشبيني و تعميم يافته ها؛ چه برنامه ريزي و سياستگذاري هاي كلان و جزئي و چه بررسي و شناخت انديشهها و ديدگاهها. مهمترين ركن «آينده پژوهي» درك و شناخت آينده و ترسيم و تصوير وضعيتهاي ممكن و محتمل از آن و حركت به سمت وضعيت مطلوب و مرجّح است. )كارگر، سايت راسخون( 

آينده پژوهي داراي سه رويكرد اساسي است: 

  • رويكرد تجويزي )آينده هايي كه میتواند اتفاق بيفتد(
  • رويكرد هنجاري )آينده هايي كه بايد اتفاق بيفتد(
  • رويكرد تصوير پرداز )رويكردي كه به تصويرسازي يا چشماندازسازي )visiosnary( اشاره دارد(. در حوزه مطالعات آينده پژوهي ما با چند نوع آينده كار داريم:
  • آينده های ممكن )هر آينده ممكن(
  • آينده های محتمل )آينده هايي كه احتمال وقوع دارند(
  • آينده های مطلوب )آيندههايي كه با احتمال بيشتري همراه است و نسبت به آينده های ديگر، ترجيح دارد(
  • آينده های آرماني )آينده هايي كه نسبت به آيندههاي ديگر داراي محوريت میباشد، مثل مهدويت براي شيعه( .)ك،1388،ش6840(

برخی از مهمترين نتايجی که از آينده انديشی حاصل میشود عبارت است از:

  • تکميل سناريو هايی بيانگر اوضاع و احوال آينده )طيف تحولات(
  • تعيين اولويتها
  • ايجاد وفاق و همگرايی ميان دست اندرکاران
  • پديد آمدن شبکهای از کنشگران با ديدگاههای کم و بيش همسو
  • عرضه پيشنهادهايی برای عمل و اقدام
  • ترويج فرهنگ آينده انديشانه

  • – برنامه ريزي در حوزه فرهنگ

يکی از مسائل اساسی در آيندهپژوهی فرهنگی اين است كه آيا اصولا فرهنگ و امور فرهنگي قابل برنامه ريزي است يا خير؟در اين باره دو نظريه کلی وجود دارد:

اول( گروه اول معتقدند به دليل كيفي بودن فرهنگ نميتوان برنامه ريزي در اين عرصه كرد. زيرا برنامه ريزي مستلزم پرداختن به كميتهاست و كاربرد روشهای كمي در اين امر، اساسا معني فرهنگ را خدشه دار میكند .

دوم( گروه دوم به خلاف گروه اول، برنامه ريزي را در مورد فرهنگ عملي میدانند .از چهره های شاخص اين گروه ،“لرد كلوين” است. به نظر “لرد”، هرچه قابل درك باشد قابل اندازه گيري نيز هست .

دين مبين اسلام هم كه الهام بخش همه شئون زندگي ماست، عملا از مروجين انديشه اخير محسوب میشود؛ زيرا اگر به فلسفه بعثت انبياء و نزول كتب آسماني دقت كنيم در میيابيم كه هدف اصلي از بعث انبياء رشد و تعالي انسانها و بهبود بخشيدن به كيفيت زندگي آن هاست .) ك،1388،ش6840( 

  • – ضرورت تحليل آينده نگارانه براي جهان شرق – ايران – تشيع

در لـزوم وجـود تحليلـي جامـع براي آيندهي سه مورد بالا و باز آفريني تصويري درست ، دلايلي به شرح زير مطرح میگردد:

1 .ايجاد آمادگي در مديران وسياستگذاران) بخصوص  نظام هاي اسلامي – شيعي (  و ضرورت هوشمنـدي آنان جهت برنامه ريزي براي حركت به سمت قله های كمال .

2″ . آينده پژوهي ” به عنوان ضرورتي استراتژيـك براي استمرار رشد و كارآمدي همه جانبه ي آن توصيه شده است .

شماره 197(

  • – رابطه آينده پژوهي، فرهنگ و امنيت ) در ابعاد : شرق ، ايران  و جهان تشيع( 

در تعريف آينده پژوهي گفته شده “علم و هنر كشف، و شكل بخشيدن به دنياي مطلوب فردا” بنابراين شايد بتوان آينده پژوهي فرهنگي را چنين تعريف كرد “علم و هنر كشف، و شكل بخشيدن به فرهنگ مطلوب فردا” در اين تعريف اجمالي تقريبا سير آينده پژوهي فرهنگي بيان شده است.آينده پژوهي فرهنگي در قالب يك روش نظام مند و ساختار پذير قابل بررسي و ارزيابي میباشد چنانكه از تعريف برمي آيد ما بايد تغييرات احتمالي در هر سه سطح فرهنگ را بررسي كنيم. و از آن به نتيجه برسيم واضحتر اينكه روندهاي موجود در فرهنگ كه نيروهاي مسلط تغيير هستند را شناسايي كنيم، اين تغييرات ممكن است به خاطر پيشرفتهای تكنولوژي حاصل شده باشد و يا اينكه عوامل ديگري مثل نياز، اين تغييرات را به وجود آورده و يا كساني هوشمندانه دست به تغيير در سطح فرهنگ زده باشند .بعد از رونديابي و تنظيم دورنماي فرهنگي كشور و يا جهان در صورت رضايت بخش بودن علائم و روندها، ما بايد پيشدستانه شروع به حفظ و ارتقاي فرهنگ ) در ابعاد :  شرق ، ايران  و جهان تشيع ( بكنيم و با مهندسي هوشمندانه چشم اندازهاي هنجاري و تجويزي و آينده های آرماني آينده فرهنگي خودمان را بسازيم و در صورت عدم رضايت از روندهاي موجود، آنتي تزهاي مناسب را طراحي و اجرا كنيم.)ك، 1388، ش6840(

بايد تعريفي از امنيت  ارائه كرد كه سهم انديشه و فرهنگ در آن به صورت دقيق مشخص شده باشد. البته تلاش هايي از اين دست در برخي كشورهاي توسعه يافته جهت ارائه تعريفي جامع از امنيت انجام پذيرفته است. براي مثال، دانشكده دفاع ملي كانادا امنيت ملي را چنين تعريف ميكند: «امنيت ، حفاظت از شيوه پذيرفته شده زندگي مردم است كه با نيازها و آرمانهاي مشروع ديگران نيز سازگار ميباشد. امنيت، شامل فارغبودن از حمله نظامي يا فشار، آزادي از انهدام داخلي و رهايي از زوال ارزشهاي سياسي، اقتصادي و اجتماعي است كه براي نحوه زندگي، اساسي است.» )ميرعرب، فصلنامه علوم سياسي، ش 9(

همچنين در باب تعريف امنيت، ميتوان دو گفتمان غالب را از هم تميز داد:گفتمان سلبي و گفتمان فراسنتي. در گفتمان فراسنتي، مقوله امنيت را تك بعدي نديده بلكه آن را چندبعدي ميبينند كه ابعاد اقتصادي، زيستمحيطي، فنآوري، فرهنگي و سايرابعادي كه هر روز بر تعداد آنها افزوده ميشود ،در كنار بعد نظامي لحاظ ميشوند. امنيت در نزد اين گروه، به وضعيتي گفته ميشود كه در آن تهديدات سياسي، اقتصادي، فرهنگي، زيستمحيطي و… براي بازيگر وجود نداشته باشد؛ ويا اگر وجود داشته باشند بازيگر بتواند با آنها مقابله كرده و ارزشهای حياتي خود را حفظ كند.

  • – تهديدات فرهنگی

جامعه اي در جهان امروز وجود ندارد كه تهديدي بر آن مترتب نباشد. اما جامعه ای كه بتواند اين تهديدات را حل و خود را بازسازي كند، جامعه امن محسوب ميشود. وضعيت جامعه اي كه بتواند تهديدات را خنثي كند و آنان را بهفرصتها تبديل كند، از شرايط مطلوبي برخوردار است. امروزه به طور معمول تهديدات به پنج دسته تقسيم ميشوند: فرهنگي، اجتماعي، اقتصادي، سياسي و نظامي كه اين عوامل براي هر كشوري بسته به نوع حكومت و جايگاه ژئوپولتيكي هر كشور، ابعاد تهديد استراتژيك آن كشور را مشخص ميكند. هر سيستم حكومتی بايد براي آگاهي از تحولات محيط دروني و بيروني و صيانت از موجوديت خود، تهديدات و فرصتهاي محيط خود را شناسايي نمايد. اگر كشوري نتواند سازوكار كارآمدي براي شناسايي، دسته بندي و تحليل تهديدهاي خود ايجاد كند، به طور طبيعي نميتواند براي مقابله با تهديدات برنامه ريزي كرده و سيستم دفاعي خود را براي دفع يا رفع تهديد مجهز كند و بنابراين ممكن است ضربه هاي سنگين و سرنوشت سازي را متحمل شود.

  • – مطالعه موردي : تهديدات ايران شيعي در حوزه فرهنگ ؛

در نگاه راهبردی مهمترين تهديدات ايران شيعي  در حوزه فرهنگ به شرح ذيل میباشد:

  • جنگ نرم: جنگ نرم يکی از انواع سه گانه جنگ )سخت، نيمه سخت و نرم( بوده که شكل ديگري از تهديدات موجود و آتي دشمنان عليه جامعه شيعي ما است. در جنگ نرم، عامل تهديدبا بهرهگيری از ابزار فرهنگی در صدد تأثيرگذاری بر ذهنها و باورها است. دشمن در جنگ نرم از قدرت نرم استفاده میکند و قدرت نرم، قدرتی است که عامل آن میتواند بر اراده ديگران از طريق جلب نظر و متقاعد ساختن مخاطب بدون استفاده از زور و اجبار تأثيربگذارد. ساز و کارها، منابع و ابزار تهديد نرم، ارتباط مستقيم با ماهيت و چگونگی قدرت نرم دارد .«متقاعدسازی»، « قانع کردن»، «جلب نظر»، «تغيير ذائقه ها» و سرانجام ،«تغيير رفتارها» هدف نهايی در بکارگيری قدرت نرم در عرصه جنگ نرم است. صاحب قدرت نرم با استفاده از ارتباطات، اطلاعات، انفورماتيک، اينترنت ،ماهواره ها، مطبوعات، امواج راديويی و تلويزيونی به دنبال متقاعدسازی و تغيير نگرش رقيب، مخاطب و در واقع دشمن خود میباشد.

مهمترين زمينه هاي تغيير رويكرد غرب به جنگ نرم عبارتنداز: شکست راهبردهای تهديد سخت و نيمه سخت ،كارآمدي اسلام در تقابل با هژموني غرب و نيز تناقضات و ناكارآمدي ليبرال دمكراسي در مواجهه با جامعه شيعي ايران  بوده است. 

  • جهاني شدن) جهاني سازي(: پروژه جهاني سازي يكي ديگر از جنبه هاي تهديد در حوزه فرهنگ است.

پديده جهانی شدن فرهنگ، هنگامی که در خدمت اهداف فرهنگی غرب به خصوص آمريکا قرار گيرد، نتيجه ای جز تهاجم فرهنگی نخواهد داشت. مبارزه با تسلط صنايع فرهنگی غرب مانند سينما ،موسيقی و… و رستن از دام امپراطوری رسانه ای غرب، از مهمترين دغدغه های فرهنگی انقلاب اسلامی است.)عسگری ،1381،128 (

جهانی شدن مصطلح يا جهاني سازي، با تهديدها و تعارض هايی جدی و مبنايی برای ايران اسلامی همراه است که در اين بخش به اهم آن اشاره میشود:

1/2- جهانی شدن مبتنی بر نظام سياسی ليبراليسم با مبنای جاودانگی و جهان شمولی فرهنگ اسلام، که شالوده تفکر اسلام ) بخصوص تشيع (  است، تعارض آشکاری دارد. به عبارت ديگر، داعيه جهانی شدن ليبراليسم، جهانی شدن حقيقی اسلام را، با موضوعيت مهدويت و ظهور منتظر حقيقی، به چالش میکشد. حداقل به لحاظ نظری، جهانی شدن مبتنی بر ايده پايان تاريخ و پايان عصر ايدئولوژی است و اين ادعا و مبنا، مبنای تئوريک اسلام را، که جهان شمولی و غايت حرکت تاريخ بشری را با حاکميت جهانی اسلام همراه میداند، به تعارض می طلبد. )سجادی، درآمدی بر اسلام و جهانی شدن،1383، 165( هم اکنون جمهوری اسلامی و ديگر جوامع مسلمان در معرض تهاجم فرهنگی و خط مشی يکسان سازی فرهنگی غرب قرار دارند. 

2/2-آموزه های اجتماعی، فرهنگی و اخلاقی ليبراليسم که در فرايند جهانی شدن، در حکم آموزه های عام و جهان شمول مطرح میشود، در تعارض جدی با مجموعه باورها و ارزشهای اسلامی است .در حالی که الگوی رفتاری ايران اسلامی در حوزه رفتار فردی، اجتماعی و در ابعاد سياسی، فرهنگی و اقتصادی، بايد در چارچوب باورهای دينی و براساس نظام ارزشی اسلام تنظيم وتدوين شود. جهانی شدن تلاش میکند که الگوی رفتاری منحصر به فرد خود را که عمدتا مبتنی بر نگرش جديد مبتنی بر نگرش مادی و سودگرايانه است، به جوامع ديگر تحميل کند. اين الگوهای جديد مبتنی بر سودمحوری، مصرفگرايی، برهنگی و بالاخره در يک کلام، جدايی انسان از خالق و معبود خود، قطعا با باورهای اسلامی و فرهنگ ملی ايران در تعارض است )اديب، 1385، 321(

3/2- در معرض خطر قرار دادن هويتهای ملی، دينی و نژادی

4/2- گسترش نسبی گرايی ) تکثر گرايی ( و سيطره پلوراليسم

5/2- تضعيف و ايجاد شبهه در باورهای دينی و انقلابی مردم

6/2- جايگزينی رسانه های جهانی ) ماهواره، اينترنت و فضای مجازی(

7/2- توان توليد علم و نظريه پردازی نظام سرمايه داری و ايجاد انفعال در محافل علمی کشور

8/2- اعتبار بخشيدن به برداشت سکولار از جهان هستی

9/2- تحول در تلقی و الگوی زندگی اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی

10/2- برخورداری انحصاری نظام سرمايه داری از فنآوریهای برتر ارتباط

11/2– ورود آموزههای جهانی سازی و همزمان با آن حرکت به سمت يکسان سازی فرهنگی و

سياسی و اخلاقی و ترويج نهادها و سمبلهای مصرف جهانی، توليد جهانی و نفی اقتضائات محلی و ملی و در نتيجه بی توجهی به فرهنگ و اخلاق بومی .)ابوالقاسمی ،1385، 64(

3– توسعه فرهنگي فناوري اطلاعات و ارتباطات: به تأثيرات فناوري بر فرهنگ، توسعه فرهنگي فناوري اطلاعات و ارتباطات گفته میشود. که چالش ميان تهديدها و فرصتها مهمترين ويژگی عصر ديجيتال است. با پيوندخوردن فناوری ديجيتال به فناوریهای نوينی چون نانو به نظر میرسد عصریپيچيدهتر از عصر ديجيتال در انتظار بشريت است که مشخصه اصلی آن “قدرتتغيير” توسط مخاطب خواهد بود.  اين عصر را میتوان “عصر نانو ديجيتال “ناميد. عصری که در آن مخاطب علاوه بر دانستن، توانايی ايجاد تغيير در فرايندهارا نيز خواهد يافت. عصری که ما را با شبکهای بسيار بزرگتر، در دسترستر و هوشمندتر از اينترنت روبرو خواهد ساخت”. )سخنرانی اسماعيلی مدير عامل خبرگزاری مهر در المپيک رسانه ها در پکن(

از سوی ديگر، طبق گزارش ملي بررسي وضعيت جمعيت جوانان، كشور ايران در بين 207 كشور جهان از نظر تعداد جمعيت در رتبه 16 و ازنظر وسعت در رتبه 17 قرار دارد. در شرايطي كه قريب 35 درصد جمعيت ايران را جوانان (گروههاي سني 15 تا 29 سال( تشكيل ميدهند، از لحاظ جمعيت جوان مقام دوم جهان رابه خود اختصاص داده است، در حالي كه جمعيت زير 29 سال كشور رقمي نزديك به 64 درصدكل كشور است.)HYPERLINK “http://www.bashgah.net/modules.php?name=Articles&op=peoples&pid=5037″غلامHYPERLINK “http://www.bashgah.net/modules.php?name=Articles&op=peoples&pid=5037″ىHYPERLINK “http://www.bashgah.net/sources-159.html”،HYPERLINK “http://www.bashgah.net/sources-159.html”هHYPERLINK “http://www.bashgah.net/sources-159.html”مشهرHYPERLINK “http://www.bashgah.net/sources-159.html”یHYPERLINK “http://www.bashgah.net/sources-159.html”،04/06/1383(

بر اين اساس، تأثيرات يا پيامدهاي منفي حاصل از توسعه فناوري اطلاعات و ارتباطات به عنوان رسانهای پر نفوذ، تخريب ارزشهای هدف و جايگزين كردن ارزشهاي کشورمهاجم، آماده کردن شرايط براي تهاجم فرهنگي وسيع و خاموش است. 

  • انديشه ها و مکاتب فکری فرهنگی موازی: يکی ديگر از تهديدها در حوزه فرهنگ، ايجاد و ترويج انديشه ها و مکاتب فکری فرهنگی موازی در مواجهه با اسلام اهلبيت است. از منابع قدرت نرم مذهب تشيع به ويژه می توان به ابعاد: فرهنگ عاشورايي و روحيه شهادت طلبي؛ فرهنگ انتظار و اميد به آينده؛ ولايت مداری و نظام مرجعيت اشاره کرد. 

از سوی ديگر از راهبردهای نظام سلطه غرب در کشورهای اسلامی، ايجاد و ترويج مکاتب موازی است. نظريه پردازان غربی پس از آنکه دريافتند رويارويی مستقيم با اسلام، از طريق دين اسلام، بی نتيجه است، با بهرهگيری از تجارب تاريخی در صدد ايجاد و ترويج چند مکتب موازی در مواجهه با اسلام اند.از سويی به شکل گسترده در کشورهای اسلامی به ترويج مسيحيت میپردازندو در صدد اعمال راهبرد جايگزين ساختن مسيحيت به جای اسلام بوده و همگام با آن برای کم فروغ ساختن اسلام و باورهای آن، راهبرد دين سازی و ايجاد مذاهب جديد را با اجير کردن برخی چهره های وابسته و سرمايه گذاری گسترده و نيز ترويج تفکرات و مکاتب التقاطی در اشکال مختلف در دستور کار خود قرار داده اند. )رک: واعظی،1387، 122- 191( 

  • خلاء مبانی نظری و عدم وفاق در عرصه های مفهومی و تئوريک: خلاء مبانی نظری، فقدان بازسازی مفهومی و عدم ذهنيت مشترک و وفاق يافته نخبگان حوزه و دانشگاه، سياستگزاران و مديران فرهنگی و برنامه ريزان کشور در مفاهيم و متغيرهای اساسی دين، چون: تعامل دولت و دين، مناسبات دين و دولت؛ فرهنگ و دين؛ دين، مديريت و برنامه ريزی؛ دين و مواجهه با غرب؛ دين، انديشه و زبان؛ دين و حقوق جديد؛ گستره شريعت؛ دين و تعليم و تربيت جديد؛ دين و مقوله جهانی شدن؛ يا جهانی سازی؛ دين و مفاهيمی چون جامعه مدنی، آزادی، تربيت، خشونت، تساهل، تسامح؛ دين، هنر ،ارتباطات و تبليغات؛ دين و بحرانهای اجتماعی جهان معاصر؛ دين و حقوق زنان و صدها مفهوم ديگر، که اين عدم وفاق و خلاء مبانی نظری بخش عمده چالشهای توسعه فرهنگ دينی در حال و آينده می باشد. )ابوالقاسمی ،1385، 62(

  • فاصله گيری از الگوهای اسلامی و متاثر بودن از افکار غربی: فاصله گرفتن از نگاه جهانی  اسلام، دورشدن از دين مبتنی بر معرفت و احساس صميمانه دينی و شکل گيری نوعی از دينداری فرقهگرايان در محافل سنتی؛ و نيز متاثر شدن بخش عظيمی از کارشناسان و متخصصان حوزه برنامه ريزی کشور از افکار وارداتی، التقاطی و آموزههای ليبراليستی، فرهنگ غربی و جهانی که توسط تحصيل کردگان غربی، غرب گراها، انديشه های ترجمه ای و محصولات فرهنگی، هنری ،رسانه ای و ارتباطی به ارمغان آورده شده است که اين هجمه باعث گرديده عملا انديشهها و رويکردهای ليبراليستی بر حوزه سياست گزاری و برنامه ريزی کشورحاکم شود و انديشه های ناب اسلامی درحوزه برنامه ريزی غريب بماند. )همان ،61- 62 ( 

ز –  فرصتهای فرهنگی

1– دين جهاني و ظرفيت تمدن سازی 

دين مهمترين عنصر تمدن ساز است. برخي اديان و به ويژه اسلام، به نوعي جهانگرايي تمايل دارند كه ميتواند نسبتي با جهاني شدن داشته باشد. تفكراسلام اهلبيت نيز به دليل داشتن عناصري همچون مهدويت، عدالت، فطرت، اجتهاد، عقلانيت و جهاد، از قابليت بالايي در اين باره برخوردار است. افزون بر اين، روح ايراني و مجموعه عناصر فرهنگي اين سرزمين چندان نيرومند، پويا و انعطافپذير است كه بدون وادادگي ميتواند عناصر سازنده فرهنگهاي جهاني را جذب و مواد ناسازگار آن را دفع و يا اصلاح نمايد .«خاتميت» و «جامعيت» دين اسلام ناظر به اين معنا است كه اسلام از يك طرف نظر به «سرپرستي» تمامي جوامع در «طول تاريخ» دارد و از طرفي در صدد است كه تمام شئون «فردي و اجتماعي» حيات بشري را بر حول محور پرستش و «توحيد» به هماهنگي برساند.

بررسي نگرش بازگشت مجدد دين به عرصه فرهنگ عمومي و ظهور آن به عنوان يک قطب تمدني در جغرافياي انساني و بلکه سياسي جديد، وضعيت تاريخي نويني را براي قرن بيست و يکم رقم میزند. به موازات فرصت تاريخي نويني که براي حرکت فرهنگي و تمدني معنويت و بخصوص دين اسلام پديد آمده است، تهديدهاي جديدي چون ترويج رويکردهاي سکولار، تروريستي، ناسيوناليستي و قومي، عرفان های تحريفی و غيره نيز براي آن به وجود آمده است. 

در شرايط جديد، حرکت مجدد معنويت با حضور مسلط فرهنگ و تمدني مواجه است… دين و معنويت براي شکل دادن به يک تمدن جديد قدسي با توجه به سطوح و صور مختلفي که براي آن قابل تصور است، بايد هم موضع و موقف خود را نسبت به بسياري از ساحتهای فرهنگي بشر تبيين نمايد و هم عملکرد خود را بر اساس آن مواضع دنبال کند. )پارسانيHYPERLINK “http://www.bashgah.net/modules.php?name=Articles&op=peoples&pid=370″اHYPERLINK “http://www.bashgah.net/sources-1118.html”،HYPERLINK “http://www.bashgah.net/sources-1118.html”قHYPERLINK “http://www.bashgah.net/sources-1118.html”دHYPERLINK “http://www.bashgah.net/sources-1118.html”س، 18/04/1388(

2– صدور فرهنگ تشيع 

صدور فرهنگ تشيع بدين معناست که تشيع، به عنوان قدرت برتر فكري- فرهنگي جهان و با پشتوانه اسلام اهلبيت، قادر به ايفاي نقش اساسي در شكل گيري وضعيت آينده جهان و مهندسی افکار عمومی است.صدور فرهنگ تشيع به عنوان يک فرصت برای كشورهاي شيعي ، میتواند داراي فوائد فرصتساز به اين شرح باشد: 

يك  – خروج اين  كشور از انزواي تحميلي نظام سلطه و فعالانه و هجومي عمل كردن آنها از اين ببعد در عرصه فرهنگ بين الملل 

 دو: افزايش معتنابه قدرت بازدارندگي امنيتي

سه: برخورداري از سهم درخور در جهان و جهت دهي سياستهای بين المللي در مسير منافع ملي

چهار: رهبري و هدايت جهان اسلام در مسير اهداف  اسلام از جمله اتحاد جهاني مسلمانان

 پنج: برخورد مؤثر با گسترش مرزهاي جهاني شدن در كشورهاي شيعي و جهان اسلام 

شش: كاهش تهديدات عليه امنيت جهان اسلام   )HYPERLINK “http://www.bashgah.net/modules.php?name=Articles&op=peoples&pid=5037″غلامHYPERLINK “http://www.bashgah.net/modules.php?name=Articles&op=peoples&pid=5037″ىHYPERLINK “http://www.bashgah.net/sources-159.html”،HYPERLINK “http://www.bashgah.net/sources-159.html”رHYPERLINK “http://www.bashgah.net/sources-159.html”وزنامHYPERLINK “http://www.bashgah.net/sources-159.html”ه HYPERLINK “http://www.bashgah.net/sources-159.html”همشهرHYPERLINK “http://www.bashgah.net/sources-159.html”ی، 04/06/1383(

توجه روزافزون به دين، تمسک به اسلام به عنوان مکتب مبارزه، تلاش درجهت حفظ وحدت مسلمانان، تلاش در جهت احيای ارزشهای اخلاقی، احترام به حقوق اقليتهای دينی به خصوص مسلمانان در غرب و… پارهای از دستاوردهای جهانی اقتدار شيعي اخير است.مبانی فکری تشيع ريشه در اسلام دارد و به همين دليل جهانی سازی شيعه يکی از ويزگیهای اصلی آن است

)عسگری ،1385، 131(

3 – جنبش توليد علم و نظريه پردازي

موضوع ضرورت ايجاد «جنبش توليد علم و نظريه پردازي» كه نخستين بار از سوي مقام معظم رهبري مطرح و پيگيري شده است، میتواند يك )فرصت و( استراتژي بازدارنده و پيشرو در حوزه امنيت ملي تعريف شود .امروز عمده رقابتهای قدرتهای جهاني از طريق توليد و عرضه علم و فناوري صورت میگيرد و برخورداري از علم و فناوري يكي از امتيازات اساسي در رقابت محسوب میشود… در اين ميان در كشور ما به اقتضاي اهداف انقلاب اسلامي و نوع تهديدات گذشته، حال و آينده طراحي و تئوري پردازي در علوم انساني و دين پژوهي از اهميت خاصي برخوردار است. توليد علم و نظريهپردازي در كشور ما در حالي به عنوان يك ضرورت مطرح شده است كه ؛

 يك: قابليت و پتانسيل آن در ايران به ويژه در زمينه نيروي انساني مستعد وجود دارد .

دو: توليد علم و نظريه پردازي به سرعت كشور را در حوزه علمي و فكري از موضع انفعال خارج و در موضع فعال قرار خواهد داد .

سه: بسياري از تهديدات جهاني عليه ايران خنثي و يا كمرنگ خواهد شد. 

چهار: به تدريج بسياري از محدوديتهای ناشي از تحريمهای اقتصادي مرتفع خواهد گشت .

پنج: در مواجهه با پروژه جهاني شدن، ايران ضمن حفظ استقلال، از قدرت رقابت و نقش آفريني برخوردار خواهد شد.

شش: انقلاب اسلامي ايران از جهت فكري قدرت رهبري مطلق جهان اسلام را به صورتي معقول به دست خواهد آورد و از اين رهگذر تحولات قابل توجهي در جهان اسلام رخ خواهد داد و هفت: بسياري از منازعات سياسي بیثمر داخلي در مسير جنبش توليد علم به سمت سازندگي تغيير خواهد يافت .

)HYPERLINK “http://www.bashgah.net/modules.php?name=Articles&op=peoples&pid=5037″غلامHYPERLINK “http://www.bashgah.net/modules.php?name=Articles&op=peoples&pid=5037″ىHYPERLINK “http://www.bashgah.net/sources-159.html”،HYPERLINK “http://www.bashgah.net/sources-159.html”رHYPERLINK “http://www.bashgah.net/sources-159.html”وHYPERLINK “http://www.bashgah.net/sources-159.html”زنامHYPERLINK “http://www.bashgah.net/sources-159.html”ه HYPERLINK “http://www.bashgah.net/sources-159.html”همشهرHYPERLINK “http://www.bashgah.net/sources-159.html”یHYPERLINK “http://www.bashgah.net/sources-159.html”،04/06/1383( ظرفيت جنبش توليد علم و نظريه پردازي در ايران در کنار جهان اسلام، میتواند توانمندی تمدنسازی اسلامی را در جهان تقويت نمايد.

  • افزايش بيداري اسلامي و حرکتهای آزادي خواهانه

در سالهاي اخير گرايش مردم منطقه بهاسلام و تشكيل حكومت اسلامي و مبارزه با سلطهطلبي غرب و آمريكا بشدت افزايش يافته ،به نحوی که اين موضوع دولتمردان غربي را شديداً نگران ساخته و عامل هشدار مراكز راهبردي غربگرديده است. اگر چه لشگركشي آمريكا به منطقه خاورميانه با هدف مقابله با بيداري اسلامي بودهاما توسعه و گسترش جنبش اسلامگرايي در خاورميانه، جايگاه نظامهاي شيعي ايران و عراق و لبنان را در منطقه ارتقاءداده به نحوی که امروزه ميزان نفوذ عمق استراتژيك آنها بر دوستان ودشمنان امري انكارناپذير شده است . 

  • فرصتهای فرهنگی جهانی شدن

جهانی شدن مانند اغلب پديده های بشری، يکسره چالش آفرين و تهديدکننده نيست. گرچه وجه غالب آن، به ويژه به شکل کنونی، سلبی و تهديدکننده است، ظرفيتها و فرصتهای جديدی را با خود به همراه دارد.با شناخت اين فرصتها و بهرهگيری مناسب از آنها، نه تنها میتوان از تاثيرات منفی و تهديدهای آن کاست، بلکه به دليل غنای فکری- فرهنگی آن در عرصه دينی و در عرصه ملی، میتوان ظرفيتهای جديدی را فراروی ايران اسلامی قرار داد. اهم اين فرصتهای ناشی از پديده جهانی شدن را میتوان به شرح زير فهرست کرد:

1/5- افزايش تحرک وتلاش در تبيين انديشه دينی: جهانی شدن، شرايط و قابليتهايی را در حوزه IT رسانه، پديد آورده است که در کمترين زمان ممکن، پيام و خبر هر نوع فرهنگ کهن و خرده فرهنگی به سراسر عالم منتشر وپخش شود. انديشمندان فرهنگی – دينی کشور اسلامی ايران فرصت عالی و استثنايی دارند تا با بهره گيری از توانمندی بالا، به لحاظ قوت محتوايی و استفاده از فناوری حاصل از جهانی شدن، غنا، توانمندی و رسايی پيام عالم گستر و جهان شمول اسلام را در ظرف و قالب مناسب انتشار دهند. براين اساس، انقلاب ارتباطات عصر حاضر يکی از جنبههای مهم فرآيند جهانی شدن است که برای ارباب انديشه دينی و فرهنگ ملی ايران فرصتهای بسيار استثنايی فراهم کرده است.

2/5- با توجه به بحران معرفتی رقيب، فرصت طرح جهان شمول اسلام برای جهانی شدن مهياتر شده است. جهانی شدن، ظرفيت و شرايطی جهانی را برای مخاطبان پيام دينی و فرهنگی اسلام فراهم ساخته است.رسانه، اصلی ترين ابزار جهانی شدن در حيطه فرهنگ است. تحول در رسانهها و جهانی شدن حيطه مخاطبان آنها، ابزار دو سويه است که ايران اسلامی با توانمندی فرهنگی و غنای معرفتی در حوزه دين و فرهنگ خود، میتواند به خوبی از آن بهره مند شود. رسانههای صوتی تصويری، چند رسانهای و الکترونيکی، همانطور که ابزار سلطه و سيطره افکار و ارزشهای آمريکايی و صهيونيستی است، اين قابليت را دارد که در خدمت فرهنگ ملی و دينی کشور ما قرار گيرد .اين فرصت با توجه به دين گرايی نوين جهانی، که میتوان هزاره سوم را هزاره بازگشت به دين ناميد، اهميت مضاعف میيابد.

3/5- جهان، هم از جنبه روحی و عاطفی برای پر کردن خلاء معنوی و اخلاقی خود به دين روی آورده است و هم از جنبه فکری و معرفتی، و با اذعان به نا کارآمدیهای ايدئولوژی ليبرال دموکراسی ،سامان زندگی را در نظريه هايی با رويکرد فرهنگی، اخلاقی و معنوی جستجو میکند و ظرفيتی نوين برای پيام دين، بويژه دين اسلام، پديد آورده است که در سايه آن هم تودههای مردم و هم نخبگان جامعه میتوانند با آموزههای دينی آشنا شوند. در کشور ما که برکت انقلاب اسلامی حرف هايی نو برای گفتن دارد، اين فرصت و ظرفيت بالا برای بيداری و نجات انسانها فراهم شده است.

4/5- اسلام، در حکم کامل ترين دين، توانايی ساماندهی و مخاطب قرار دادن همه ملل و فرهنگهای مورد هجمه جهانی شدن مصطلح را دارد .در بررسی اسلام، در می يابيم که اين آئين الهی و آخرين فروفرستاده خداوند متعال به دليل برخورداری از يک نظام صحيح اجتماعی، توانايی لازم برای سامان بخشی جوامع را دارد. چرا که دين هم در خلق ارزشهايی نقش دارد که رفتار اجتماعی مردم را در سرزمينی مشخص رقم میزند و هم در سلسله مراتب ارزشهای اجتماعی ايفای نقش میکند و دين است که ارزشهای غايی را تعيين میکند. ) جلالی مقدم ،1379، 38( 

به اعتقاد بسياری از صاحبنظران و با مشاهده وضع موجود جهان، هزاره سوم، هزاره بازگشت انسانها به دين و احياء ارزشهای دينی است که جامع ترين آئين و مجموعه ارزشهای اسلام به آنها ارزانی داشته است .

بنابراين مهمترين فرصتهای فرهنگی جهانی شدن عبارتند از:

  • – تسهيل و آسان شدن جريان انتقال اطلاعات و تبادل فرهنگی
  • – امکان تعامل بين فرهنگ و تمدنها در محيط جهانی
  • – گسترش دينگرايی و ارزشهای معنوی در روند تحولات جهانی رويکرد جهانی به وجوه نرم افزاری قدرت
  • – نفرت افکار عمومی جهان از نظام سلطه جهانی امکان افزايش مبادلات
  • – توليد و بازتوليد فرهنگی
  • – برخورداری از قابليتهای جهانی فرهنگ و تمدن اسلامی
  • – به چالش کشيده شدن مدرنيته

 )نائينی ،1387، 56-58 (

بخش پايانی و نتيجه گيری : 

 هر بنای کهنه کابادان کنند          نه که اول کهنه را ويران کنند   تا نکوبی گندم اندر آسيا            کی شود آراسته زان خوان ما

)اقبال لاهوری( 

در بستر ضعف اقتصادی و فرهنگی نيمه دوم عصر صفوی ، ايران در حالی به قرن هيجده ميلادی قدم گذاشت که از يک سو با تهاجم بيگانگان مواجه بود و از سوی ديگر  در داخل با بحران های شديد داخلی درگير بود و در طی نزديک به شصت سال با واسطه  افشاريه و زنديه حکومت به قاجاريه رسيد . عليرغم موفقيت های نادر شاه و کريم خان و آغا محمد خان در دفع هجوم بيگانگان ، قرن نوزده در شرائطی آغاز گرديد که تهاجم دول غربی گسترده تر و معضلات داخلی حل نشده باقی مانده بود . اين شرائط به سلطه غرب با درجات گوناگون  بر ملل شرقی انجاميد. 

 در بستر ضعف فرهنگی و اقتصادی آن دوره ، ايرانيان  من الحيث المجوع از همان ابتدای آشنايی با علوم دقيقه جديد ، ضمن کم ارج نهادن معارف فرهنگی خود ، نه تنها در فراگيری علوم انسانی جديد غربی و برخورد نقادانه با آن تلاش لازم را مبذول نداشتند بلکه آنها را نسبت به علوم دقيقه کم ارزش تر پنداشتند ؛ و اگر توجه داشته باشيم که در اين اثنی ، ملل غرب برای حفظ برتری ايجاد شده ، آگاهانه و يا ناآگاهانه باجعل تاريخ و در بستر ضعف فرهنگی و معرفت به علوم انسانی ، هويت و خودباوری ما را نشانه گرفته بودند ، درک وضعيت موجود وراهکار مقابله با آن چندان مشکل نخواهد بود و در صورت پشتکار و شکيبايی، توسعه و تحول امکان پذير خواهد بود. 

در عمق افسانه رنسانس ، نژاد پرستی و غرب محوری نهفته است . سخن گفتن از غرب محوری به معنای ناديده انگاشتن چالش های درونی غرب نيست . نگارش کتاب های غرض ورزانه تاريخی توسط غربيان در سده های اخير  فقط راجع به شرق نبوده است ، بلکه خود مردمان غرب نيز از آن غرض ورزی ها در امان نبوده اند .

تا اين افسانه و اين چهار چوب غرب محورانه ويران نگردد ، بشر کره خاکی امروز ما در سردرگمی و اضطراب بسر خواهد برد و تمامی تئوری پردازی های اجتماعی و اقتصادی اش عقيم خواهد ماند. شکستن اين چهارچوب فقط با هويت اصيل معنوی انسان مقدور خواهد بود. 

             وقت آن است که آيين دگر تازه کنيم        لوح دل پاک بشوئيم و زسر تازه کنيم

اگر تصور می شود که گذشته همچون شناسنامه و هويت آدمی است ، درست تر آن است که گفته شود که بنيان آينده و تاريخ گذشته برامروز استوار است ! هنرمند آفريننده است . باز آفرينی گذشته ، آفرينش آينده است! 

شناسايی ، برآورد و تبيين تهديدها و فرصتهای فراروي نظام شيعی در حوزه فرهنگ ، يك امر عقلاني و علمي در عرصه آينده پژوهی و آينده نگاری  است كهاستراتژيستهاي فرهنگی مراکز راهبردی کشور موظف به تدوين آن میباشند .  بر اين اساس به نظر میرسد، مهمترين ضعفها و آسيبهای اساسي در حوزه امنيت ) در همه ابعاد شرق ، ايران و تشيع(  بر اساس گفتمان فراسنتي، مواردی چون: 

  • فقدان اعتقاد به وجود تهديد امنيتي جديد از زاويه فرهنگي )فقدان درك دقيق از مفهوم و مراتب جنگ نرم(؛
  • عدم توجه به فرهنگ در تعريف امنيت به جهت رشد نامتوازن اين مفهوم همگام با تحولات جهاني؛
  • فقدان برآورد ملي از مخاطرات و ترسيم ابعاد و دامنه تهديدات فرهنگي؛
  • ضعف در برآورد فرصتهای فرهنگي؛
  • عدم مواجهه تخصصي با مقولات فرهنگي در حوزه امنيت ؛
  • فقدان قدرت و اقتدار در متوليان و هماهنگ كنندگان فعال امور فرهنگي و…

قابل ملاحظه باشد . 

ترسيم منشور و راهبردهاي فرهنگی مشترک در کشورهای شيعه ، اجماع در سطوح تصميمگيري كشورها ، علمي برخورد كردن با آينده پژوهی فرهنگی، جامع نگري و پرهيز از ديد تك بعدي ،فرهنگ سازی و بصيرت افزايی عمومی ،همگرايي دستگاههای فرهنگی در “جبهه فرهنگی انقلاب اسلامی”، تشکيل جبهه استراتژيک فرهنگی جهانی در مواجهه با جبهه فرهنگی نظام سلطه، راهکارهای اساسی در بر طرف سازي تهديدات وفرصت سازی برای اتحاد جهانی تشيع  است.

منابع: 

]1[ منبع بخش الف

 برگرفته از پيام دكتر علياكبر ولايتي در نخستين انجمن وارهبررسي مسائل ايرانشناسيبه نقل از كتاب: مجموعه مقالات انجمن واره بررسي مسائلايرانشناسي، دفتر مطالعات سياسي و بينالمللي

]2 [ منابع بخش ب – 1

  • هيجدهم ماه برومر ، کارل مارکس ، به نقل از : شرق شناسی ، ادوارد سعيد ، مترجم : لطفعلی خنجی ، تهران : انتشارات امير کبير ، 1386 ، ص17
  • ايران و يونان در بستر باستان ، محمد علی اسلامی ندوشن ، تهران : شرکت سهامی انتشار ، چاپ اول ، 1378،ص139
  • ازسعدی تا آراگون ، تاليف جواد حديدی ، تهران : مرکز نشر دانشگاهی  ، 1373
  • همانجا ، ضمنا ً توجه داشته باشيم که داستان اين سه  مغ ايرانی که در متون مسيحی کاسپار ، ملکيور و بالتازار و در روايت ديگر لهراسب ، جاماسب و گشتاسب ناميده شده اند  دست مايه حجاری ، نقاشی ، کاشيکاری و يا داستان نويسی خيلی از هنر مندان مسيحی می باشد ، بطوريکه که تصاوير آنهارا در برخی کليساها  از جمله کليسای وانک اصفهان و يا برخی آثار هنری در اروپا از جمله در آثار داوينچی  نيز ديده می شود ، و شکسپير  درنمايشنامه شب دوازدهم به ديدار آن سه ايرانی با حضرت مسيح اشاره دارد  و تی.اس.اليوت شعر “سفر مغان” را با الهام از آن  می سرايد و هنری ون دايک) 1852-1933(کتاب آن خردمند ديگر را تحت تاثير آن به رشته تحرير در می آورد. برای مطالعه بيشتر رجوع شود به : آن خردمند ديگر ، اثر هنری ون دايک ، ترجمه دکتر حسين الهی قمشه ای ، تهران : انتشارات روزنه 1386

5 – اين اثر گزنفون تحت همين عنوان  يعنی “کورش نامه “توسط رضا مشايخی ترجمه شده است .

تهران : بنگاه ترجمه و نشر کتاب ، 1350

  • جنگ های ايران و يونان بدنبال هجوم يونانی ها به تروا ، که به قولی همان شهر ايليون در آسيای صغير می باشد ، آغاز گرديد . داريوش بعد از بيرن راندن يونانيان از آن شهر و از آسيا و تصرف آتن در جنگی که به ماراتن شهرت يافت ناکام ماند) 490 قبل ار ميلاد (، و  ناکامی خشايار شاه درسالاميس يونان نيز در سال 480قبل از ميلاد رخ داد . هشت سال بعد ايسخيلوس  نمايشنامه ای در باره مقاومت يونانيان در برابر ايرانيان به شعر تدوين کرد . رجوع شود به : ايران و يونان در بستر باستان ، محمد علی اسلامی ندوشن ، تهران : شرکت سهامی انتشار ، چاپ اول ، 1378
  • رجوع گردد به کتاب : ازسعدی تا آراگون ، تاليف جواد حديدی ، تهران : مرکز نشر دانشگاهی  ،

1373

  • همانجا
  • نگاهی به تاريخ جهان ، جلد اول ، جواهر لعل نهرو ، ترجمه محمود تفضلی ، تهران : انتشارات امير کبير ، چاپ هفتم ، 1361، جلد اول ص557
  • – در اوت 1572 فرمان قتل عام پروتستان ها صادر شد . در سحرگاه 24 اوت ، کاتوليک ها به منازل پروتستان ها هجوم آورده و آنان را از زن و مرد و پير و جوان را در خواب سر بريدند. اين فرمان ابتدا در پاريس و سپس در ساير نقاط فرانسه به اجرا در آمد. رجوع گردد به : ازسعدی تا آراگون  ، تاليف جواد حديدی ، تهران : مرکز نشر دانشگاهی ، 1373
  • – همانجا
  • نويسنده ” يادداشت های سرّی در باره تاريخ ايران” ، با توجه به جو استبداد ی قرن هيجده فرانسه و عدم امکان شفاف سخن گفتن ، با تمثيلی از شهر اصفهان  و زاينده رود  و شاه صفی و اطرافيانش در واقع  شهر پاريس و رود سن و شخصيت های حکومت فرانسه آن دوره را نقد می کند . لذا اساسا ً نقدی اجتماعی از ايران نيست . رجوع گردد به : همانجا
  • همانجا
  • همانجا

]3[ منابع بخش ب -2

1-  شرق شناسی ، ادوارد ويليام سعيد ، مترجم : لطفعلی خنجی ، تهران : انتشارات امير کبير ، 1386، ص69

  • – همانجا
  • – همانجا

]4[ منابع بخش ب-3

1- کليات اشعار فارسی مولانا اقبال لاهوری، با مقدمه احمد سروش، تهران: انتشارات سنايی،چاپ هشتم،1381 ، مثنوی پ”س چه بايد کرد ای اقوام شرق ” ص 412

2 – چرا ايران عقب ماند وغرب پيش رفت ؟ /دکتر کاظم علمداری/تهران: نشر توسعه، چاپ چهارم،1380 ، بخش ديباچه . مقايسه احساس استاد ندوشن درترسيم جغرافيای ايران با ترسيم کتاب بالا به خوبی ماهيت خودناباوری را درآن ترسيم  روشن می کند . رجوع گردد به : ايران و يونان در بستر باستان ، محمد علی اسلامی ندوشن ، تهران : شرکت سهامی انتشار ، چاپ اول ، 1378،صفحات

14 به بعد   . 

3 -رجوع گردد به يادداشت های احسان يارشاطر در بخش نتيجه گيری پيشگفتاراز کتاب : تاريخ ايران از سلوکيان تا فروپاشی دولت ساسانيان ، جلد سوم – قسمت اول ، پژوهش دانشگاه کيمبريج ، ترجمه حسن انوشه ، تهران ، انتشارات اميرکبير، چاپ چهارم ،1383 ص94-95

  • چرا ايران عقب ماند وغرب پيش رفت ؟ /دکتر کاظم علمداری/تهران: نشر توسعه،1380 چاپ چهارم ، ص179 ، فصل چرا فئوداليسم در ايران رشد نکرد؟ / به نقل از نامه مارکس به انگلس1852
  • همانجا ص23
  • برای آگاهی بيشتر نسبت به تعاريف گوناگون عقب ماندگی و نيز توسعه نيافتگی به همان کتاب می توان مراجعه کرد .
  • ماهنامه فردوسی ، شماره 62 ، ارديبهشت 1387 ، مقاله سخن ماه به قلم دکتر بهنام اوحدی
  • تبارشناسی استبداد ايرانی ما / هوشنگ ماهرويان/نشر بازتاب انديشه/چاپ اول/ 1380 / فصل ويژگی های تاريخ شرق
  • جامعه شناسی خودکامگی ، تحليل جامعه شناختی ضحاک ماردوش، علی رضاقلی،تهران : نشر نی

، چاپ ششم 1377

  • اشاره به سروده پژمان بختياری در رابطه با ناملايمات ايران
  • جريان های بزرگ در تاريخ انديشه غربی ، مولف: فرانکلين لوفان بومر، ترجمه : دکتر حسين بشيريه ، تهران : مرکز بازشناسی اسلام و ايران ، چاپ سوم 1385، ص124
  • همانجا، ص120
  • آموزش دين وگفتمان اصلاح فرهنگی در دوران قاجار ، مونيکا ام. رينگر ، ترجمه مهدی حقيقت خواه ، تهران: انتشارات ققنوس ، چاپ اول 1381

14 – مکتب تبريز و مبانی تجدد خواهی ، سيد جواد طباطبايی ، تبريز  : انتشارات ستوده 1385، ص612

  • همانجا ، ص 339 ، به نقل از ميرزا فتحعلی آخوندزاده ، ميرزا ملکم خان ، طالبوف تبريزی وزين العابدين مرغه ای………. در پيرامون گنجايش و توانايی زبان فارسی  يادداشت های استاد دکتر حسابی در اين باره بسيار ارزشمند است . 
  • همانجا ص 345 ،اشاره به نظر  عبدالرحيم طالبوف در کتاب مسالک المحسنين و کتاب احمد 

17- اشخاصی نظير استاد پورداوود ، احمد کسروی، صادق هدايت، فتحعلی آخوندزاده ، ميزا آقاخان کرمانی دراين گروه قرار دارند.در اين رابطه می توان مراجعه کرد: فريدون آدميت،انديشه های ميرزا فتخعلی آخوندزاده، تهران ، انتشارات خوارزمی، 1349 /فريدون آدميت ، انديشه های ميرزا آقاخان کرمانی ، و………………

  • تاريخ فلسفه ، ويل دورانت ترجمه عباس زرياب خوئی ، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی ،چاپ شانزدهم 1380،ص91
  • آيين مهر، تاريخ راز آميز ميترايی در شرق و غرب – از آغاز تا امروز، مولف هاشم رضی ، تهران : انتشارات بهجت 1381
  • ازسعدی تا آراگون ، تاليف جواد حديدی ، تهران : مرکز نشر دانشگاهی ، 1373 مراجعه گردد  .
  • همانجا ، و نيز: ادبيات تطبيقی / طه ندا ؛ 1999م / ترجمه هادی نظری مقدم ،تهران:نشر نی،1383 بخش تأثير ادبيات و زبان های اسلامی بر اروپا22- اشاره به کتاب ” چنين گفت زرتشت ” اثر نيچه
  • اشاره به شعر سعدی ” بنی آدم اعضای يکديگرند…….” در سازمان ملل
  • اشاره به گستردگی فروش اشعار اين دو شاعر در دنيا

25-.غزالی در پاسخ به دعوت خواجه نظام الملک جهت تدريس در نظاميه بغدادچنين پاسخ داد  :

”الحمدلله رب العالمين،الصلوه والسلام علی محمد وآله واصحابه اجمعين  ، اما بعد خدمت خواجه  و ملجا جهانيان متع الله المسلمين بطول  بقائه اين  ضعيف را ا ز حيض خرابه  طوس  به  اوج  معموره   دارالسلام بغدادمی خواند ، اين کرم  و بزرگی است ،  و بر اين حقير نيز  واجب است که خواجه  را از حضيض  بشری   به اوج مراتب ملکی  دعوت نمايد و ترغيب  کند ، ای عزيز ، از طوس و بغداد ، راه  به  خداوندی يکسان است ، اما از اوج انسانی تا حضيض حيوانی ،  تفاوت  فراوان است ،  و التماس  حضور اين  فقير که  فرموده اند  لاشک  برای  اين فقير وقت فراق است نه وقت عزيمت عراق ، ای عزيز فرض کن  که غزالی  به  بغداد رسيد و متعاقب ،  فرمان در رسيد ،  نه فکر مدرسی

ديگر بايد کرد ؟  امروز را همان روز انگار  و  دست از اين   بيچاره بدار –  والسلام و الاکرام ” . 

آری اين است پاسخ  آزاده و نصيحت غزالی به وزيرحکومتی که امپراطور روم را به اسارت گرفت

  !

26- اشاره به شعر شاعر معاصر سهراب سپهری

]5[ منابع بخش  ج

  • حوراني ،17.
  • مارتين،20.
  • منيوي ،189.
  • اسعدي ،66.
  • نصر،
  • اسعدي ،41.
  • حوراني ،22.
  • واردنبرگ ،86.
  • اسعدي ،117.
  • اسعدي ،116.
  • حوراني ،24.
  • سعيد ،220.
  • واردنبرگ ،86.
  • بدوي ،191.
  • اسعدي ،125.
  • حوراني ،23.
  • سعيد ،141.
  • اسعدي ،78.
  • منيوي ،226.
  • اسعدي ،78.
  • منيوي ،229.
  • اسعدي ،150.
  • بدوي ،403.
  • سعيد ،18.
  • مارتين ،23.
  • اسعدي ،164.
  • منيوي ،251.
  • اسعدي ،145.
  • اسعدي ،147.
  • بدوي ،330.
  • واردنبرگ ،87.
  • بدوي ،333.
  • حوراني ،58.
  • همو ،64.
  • سعيد ،375.
  • لويس ،164.
  • اسعدي ،164.
  • بدوي ،356 به بعد.
  • حوراني ،57.
  • همو ،55.
  • واردنبرگ ،90.
  • گراهام ،125.

ـ اسعدي، مرتضي؛ 1381، مطالعات اسلامي در غرب انگليسي زبان؛ تهران، سمت.

ـ بدوي، عبدالرحمن؛ 1375، فرهنگ كامل خاورشناسان؛ ترجمة شكرالله خاكرند، قم، دفتر تبليغات اسلامي حوزه علميه .

ـ حوراني، آلبرت؛ 1994، الاسلام فيالفكر الاوروبي؛ بيروت، مؤسسه نوفل.

ـ سعيد، ادوارد؛ 1371، شرقشناسي؛ ترجمة عبدالرحيم گواهي، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامي.

ـ گراهام، ويليام؛ 1380، معرفي و نقدي بر كتاب مطالعات قرآني، ترجمة مرتضي كريمينيا، در «بولتن مرجع»، تهران، انتشارات بينالمللي الهدي.

ـ لوئيس، برنارد؛ 1994، مسأله الاستشراق، در «الاستشراق بين دعاته و معارضيه»، بيروت ،دارالساقي.

ـ مارتين، ريچارد، سي؛ پيشينة مطالعات اسلامي در غرب، ترجمة سيد حسن اسلامي، آيينه پژوهش ،شمارة 54.

ـ منيوي، مجتبي؛ 1348، اسلام از دريچة چشم مسيحيان، در «محمد خاتم پيامبران»، ج 2، تهران ،حسينيه ارشاد.

ـ نصر، سيدحسين؛ 1382، موقعيت فلسفة اسلامي )مصاحبه( در «روزنامه همشهري شماره 3125».

ـ واردنبرگ، ژاك؛ سير اسلامشناسي در غرب، ترجمة همايون همتي،كلمه، شمارة 12.

]6[ منبع بخش  د

مقاله  كاجي –  حسين  – فصلنامه جستار 

]7[ منابع بخش  ه

  • ابوالقاسمی، محمد جواد) 1385 ( به سوی توسعه فرهنگ دينی، انتشارات عرش پژوه
  • احمديان، حميدرضا، شهرالکترونيکی و لزوم توجه به آيندهنگاری، سايت آينده
  • احمدى، محمدرضا)1386 ( روش تحليل راهبردى، نشريه حصون شماره 13 فصل پاييز
  • اديب، مصطفی) 1387 ( جهانی شدن، فرصتها و تهديدهای فراروی ايران اسلامی، فصلنامه نامه پژوهش فرهنگی، سال نهم دوره سوم شماره3
  • بابايی، محمد باقر) 1387 ( جنگ نرم ؛گونه شناسی عمليات روانی، معاونت فرهنگی و تبليغات دفاعی ستاد کل نيروهای مسلح

-HYPERLINK “http://www.bashgah.net/modules.php?name=Articles&op=peoples&pid=370″پارسانيHYPERLINK “http://www.bashgah.net/modules.php?name=Articles&op=peoples&pid=370″اHYPERLINK “http://www.bashgah.net/modules.php?name=Articles&op=peoples&pid=370″،HYPERLINK “http://www.bashgah.net/modules.php?name=Articles&op=peoples&pid=370″حميHYPERLINK “http://www.bashgah.net/modules.php?name=Articles&op=peoples&pid=370″د) 1388 (رنسانس ديني فرصتها و تهديدها ،روزنامHYPERLINK “http://www.bashgah.net/sources-1118.html”هHYPERLINK “http://www.bashgah.net/sources-1118.html”قدHYPERLINK “http://www.bashgah.net/sources-1118.html”س، تاريخ نشر 18 تير.

  • جلالی مقدم) 1379 ( درآمدی بر جامعه شناسی دين و آرای جامعه شناسان بزرگ درباره دين ،تهران نشر مرکز.
  • خزائي، سعيد) 1387 ( راهنماي گام به گام آينده پژوهي راهبردي؛ تهران: وزارت دفاع و پشتيباني نيروهاي مسلح
  • سجادی) 1383 ( درآمدی بر اسلام و جهانی شدن ،
  • شعبان پور پيچا، موسي)۱۳۸۳( تحول مؤلفههای امنيت و قدرت در انديشههای سياسي قدرت و امنيت، همشهری ،شنبه ۱۵اسفند
  • شعبانی سارويی، رمضان)1389( تهديدات و فرصتهاي بينالمللي جمهوري اسلامي ايران ،سايت بصيرت
  • عباسي، عطاءالله) 1385 ( فصلنامه علمي پژوهشکده شهيد رضايي، تهران، دانشگاه صنعتي شريف، شماره 2و3، پاييز و زمستان
  • عسگری، علی)1387 (آينده انقلاب اسلامی، کانون انديشه جوان
  • عيوضي، محمدرحيم، توسعه فرهنگي در انقلاب اسلامي؛ چالشها و فرصتها، فصلنامه تخصصي انديشه انقلاب اسلامي ش8-7

-HYPERLINK “http://www.bashgah.net/modules.php?name=Articles&op=peoples&pid=5037″غHYPERLINK “http://www.bashgah.net/modules.php?name=Articles&op=peoples&pid=5037″لامHYPERLINK “http://www.bashgah.net/modules.php?name=Articles&op=peoples&pid=5037″ىHYPERLINK “http://www.bashgah.net/modules.php?name=Articles&op=peoples&pid=5037″،HYPERLINK “http://www.bashgah.net/modules.php?name=Articles&op=peoples&pid=5037″رضHYPERLINK “http://www.bashgah.net/modules.php?name=Articles&op=peoples&pid=5037″ا)1383 ( فرهنگ و امنيت ملي،روزنامHYPERLINK “http://www.bashgah.net/sources-159.html”هHYPERLINK “http://www.bashgah.net/sources-159.html”،HYPERLINK “http://www.bashgah.net/sources-159.html”همشهرHYPERLINK “http://www.bashgah.net/sources-159.html”ی، چهارم شهريور

واژه هاي كليدي: شرق شناسي ، غرب محوري ، فرهنگ، فرصت، تهديد،آينده نگاري،  تشيع               

دسته‌بندی
برچسب‌ها

مطالب مرتبط

آخرین مطالب

© 1403 کلیه حقوق قانونی این سایت متعلق به سایت مرکز بین المللی مطالعات صلح و استفاده از مطالب با ذکر منابع بلا مانع است
IPSC Logo