وحیدسلوکی
کارشناس مسائل بین الملل
مركز بين المللي مطالعات صلح – IPSC
در سال های اخیر با ورود شاهزادگان جوان و ماجراجو از جمله محمدبن سلمان به اریکه قدرت و حاکمیت عربستان سعودی، بحران در روابط دیپلماسی و سیاسی میان دوکشور منطقه ای ایران و عربستان تشدید و وارد مرحله جدیدی در غرب آسیا شده است. تاکنون دولت سعودی شکست ها و ناکامی های متعددی را در مسائل منطقه ای از جمله، بحران یمن، سوریه داشته، لذا یکی از دلایل پیچیده شدن روابط میان دو کشور و ورود جدی تر به بحران های منطقه ای را می توان همین موضوعات عنوان کرد.
این بحران امنیتی_ سیاسی میان تهران و ریاض، در پرتو سیاست های منطقه ای دوره دونالدترامپ براساس اهدافی خاص روزبه روز عمیق تر می شود. عربستان سعودی همزمان با سناریوی جنگ نرم علیه ایران، در حال اجرای سناریوی سخت افزارانه نامتقارن با ایران است که می توان این سناریو را در راستای تقابل با جمهوری اسلامی ایران، بی ثبات سازی ایران در منطقه، تضعیف جایگاه جمهوری اسلامی ایران در سطوح بین الملل و منطقه ای ارزیابی کرد. لذا اقدامات آفندی و پدافندی موثر و کارساز با در نظر گرفتن نقاط ضعف و قوت این کشور در صحنه دیپلماسی و سیاست خارجی، جنگ روانی و اقدامات رسانه ای در سطوح مختلف، سیاسی و دیپلماتیک، نظامی و امنیتی، تبلیغی و رسانه ای در برابر این کشور در رفتارهای سیاسی امری ضروری است.
عربستان سعودی در کنار متحدین منطقه ای و فرامنطقه ای در راستای تحقق اهداف خویش، به دو مسئله به عنوان نقاط ضعف ایران امید بسته اند، یکی انشقاق داخلی؛ فعال کردن شکاف ها و گسل های قومیتی، دیگری مشکلات سیاسی و اقتصادی ایران.با توجه به آنچه آمد شناسایی نقاط ضعف و قوت عربستان جهت مواجهه با این کشور امری حساس و مهم محسوب می شود.
۱_ نقاط قوت و ضعف عربستان
الف_ نقاط قوت در حوزه داخلی:
_حضور میلیون ها نفر از مسلمانان جهان در این کشور جهت امور عبادی
_ذخایر عظیم نفت، ذخیر ارزی قابل توجه، حجم عظیم صادرات نفت و پتروشیمی و سرمایه گذاری های داخلی و خارجی و شرکت های بین المللی. در همین باره باید گفت که بنظر می رسد دونالدترامپ سرمایه گذاری های عظیمی را به صورت شخصی در این کشور انجام داده است که می تواند او را به دولت سعودی وابسته تر کند.
_دسترسی آسان به علم، تکنولوژی، تسلیحات مدرن و تقویت نیروی نظامی به ویژه نیروی هوایی
_تغییرات در ساختار و پدیدار شدن نسل جدید در حاکمیت و تبدیل عربستان به بازیگر فعال و تهاجمی برای جبران شکست ها، ناکامی ها و جبران شکست های پی در پی منطقه ای
_ تدوین سند راهبردی برای اولین بار در تاریخ عربستان با عنوان سند ۲۰۲۰ که تحقق آن می تواند موجب اصلاحات فرهنگی و اجتماعی و تحول عظیم در حوزه اقتصادی و دینی این کشور شود که البته طرفداران سنتگرا در این کشور را می توان مخالف چنین تحولاتی به شمار آورد.
ب_ حوزه منطقه ای:
_قدرت نفوذ در سطوح منطقه ای و بین المللی و رسانه منطقه
_ امکان نقش آفرینی هژمونیک در جهان عرب
_توان تبدیل قدرت اقتصادی به قدرت سیاسی: نمود چنین مسئله ای را
می توان در حمایت های دولت ترامپ ازمحمد بن سلمان مشاهده کرد.
_ نقش محوری و تاثیرگذار در شورای همکاری خلیج فارس و نیز در سازمان همکاری اسلامی و اتحادیه عرب
ج_حوزه بین المللی:
-دارا بودن بالاترین جایگاه بعد از رژیم صهیونیستی در سیاست های منطقه ای آمریکا
_ تعامل و همکاری و ملاحضات اقتصادی کشورهای صنعتی
_ قدرت گفتمان سازی مبنی بر معرفی جمهوری اسلامی ایران به عنوان عامل بی ثبات ساز و تروریسم در عرصه بین المللی
_ قدرت نفوذ و لابی گری در شکل دهی دیدگاه ترامپ نسبت به منطقه و علیه جمهوری اسلامی ایران
۲_ نقاط ضعف عربستان
الف_ در حوزه داخلی:
انحصار قدرت: انحصار قدرت در خاندان آل سلمان و حذف دیگر خاندان آل سعود از قدرت را می توان نتیجه اش را جنگ قدرت بین شاهزادگان دانست که در نهایت آینده مبهمی را برای محمدبن سلمان در رسیدن به پادشاهی را رقم میزند که میتواند نقطه ضعفی برای دولت عربستان محسوب شود.
_ نابسامانی اقتصادی:
وضعیت نابسامان اقتصادی عربستان را می توان ناشی از سیاست های جنگ طلبانه علیه کشور یمن و سوریه و از سوی دیگر سیاست های این کشور در برابر آمریکا دانست که در این موضوع می توان از اصطلاح معروف ترامپ با عنوان گاوشیرده یادکرد. چرا که عربستان با خرید صدها میلیارد دلار اسلحه از این کشور سبب تاثیر منفی این نوع سیاست ها بر اقتصاد و زندگی مردم عربستان شده است. همچنین فساد گسترده و مال اندوزی خاندان آل سعود از دیگر عوامل نابسامانی در این کشور است.
_ساختار قدرت:
اختلافات در سطح بالای خاندان سعودی، وجود کانون های مخالف در ساختار قدرت سبب عدم توازن در ساختار سیاسی قدرت شده است که می توان به ناپختگی تیم حاکمیتی عربستان با محوریت محمدبن سلمان که بدون درنظر گرفتن تبعات، خواستار اقدامات رادیکالی وسریع می باشد، باعث افزایش مخالفت کانون های قدرت و نیز مقاومت اجتماعی در برابر اصلاحات شده است.
ب_ حوزه منطقه ای:
_ مخالفت شخصیت های مطرح دینی، سیاسی و رسانه ای با سیاست و مواضع عربستان در عادی سازی روابط با رژیم صهیونیستی، که البته این اقدام و سنت شکنی تنها در جهت مقابله با ایران به عنوان یک قدرت منطقه ای موثر صورت پذیرفته است.
_ تبدیل یمن از حیات خلوت عربستان به عامل تهدید علیه عربستان _ عقب گردهای منطقه ای عربستان در مسائل منطقه ای که مهم ترین نمود آن در سوریه می باشد.
_ اختلافات آشکار، پنهان و جدی میان عربستان با امارات و قطر که باعث شکست شکل گیری ائتلاف علیه ایران شده است.
ج_ حوزه بین الملل:
_ حوزه نظامی:
عربستان سعودی را می توان کشوری وابسته به لحاظ دفاعی، نظامی و لجستیکی به غرب به ویژه آمریکا و انگلیس دانست که قرار دادهای میلیارد دلاری نمونه بارز این وابستگی می باشند.
_ استفاده ابزاری:
عربستان را می توان ابزاری برای ایالات متحده آمریکا به ویژه در دوران ترامپ دانست، بدون مفهوم که در صورتی که روزی عربستان نتواند بهره لازم سیاسی و اقتصادی را به آمریکا بدهد، فاقد ارزش استراتژیک برای آمریکا خواهد بود. حمایت های یکجانبه ترامپ از محمدبن سلمان را در قضیه قتل خاشقچی در همین محور بوده و شاید بتوان گفت بعد از فروش آرامکو و نیز بعد از اتمام بسیاری از قراردادهای اقتصادی، این شخصیت سعودی از صحنه سیاست خارج خواهد شد.
لذا با توجه به بیان نقاط قوت و ضعف عربستان، مقابله از سوی ایران بر اساس سناریوهایی امری عقلانی است.
ایران و دستگاه دیپلماسی آن می تواند بر دو سناریو متمرکز شود:
الف: سناریو مشروعیت زدایی از آل سلمان و شخصیت محمدبن سلمان
ب: سناریو خنثی سازی ائتلاف عربی علیه ایران
در پایان باید گفت، این کشور علارغم داشتن پنانسیل های فراوان سیاسی، اقتصادی، منطقه ای و بین المللی در جهت مقابله با سیاست های منطقه ای ایران، دارای نقاط ضعف و آسیب های فراوانی در حوزه داخلی، منطقه ای و بین المللی است که با تمرکز بر آن ها می توان سناریوهای متعددی با تکیه بر قدرت نرم و رسانه ای ایران، طراحی و به اجرا گذاشت.
واژگان كليدي: مواجهه، عربستان سعودی، زمینه ، راهکارها
