چالشهاي روابط عربستان و اتحاديه اروپا- گفتگوبا دكتر محمد مهدی مظاهري

استاد دانشگاه و كارشناس ارشد روابط بين الملل

مركز بين المللي مطالعات صلح –ipsc

واژگان كليدي: روابط عربستان و اتحاديه اروپا چالشها و چشم انداز فرارو

دو موضوع بحران يمن و پرونده جمال خاشقچي در ماه هايي اخير بر روابط عربستان و اتحاديه اروپا پيامدها و تاثيراتي داشته است. در همين راستا براي بررسي بيشتر چالشها و چشم انداز فراروي روابط دو جانبه گفتگويي با دكتر محمد مهدی مظاهري داشته ايم:

مركز بين المللي مطالعات صلح: به نظر شما در نگاهي مقايسه اي مهمترين متغيرهاي دخيل در روابط كنوني عربستان و اتحاديه اروپا نسبت به يك سال گذشته چه مواردي است ؟

 یکی از مسائلی که کشورهای غربی به طور کلی و اتحادیه اروپا هم به طور نسبی در روابط با عربستان مد نظر دارند، عواید مالی حاصل از تجارت با عربستان است. البته عربستان سهم زیادی در واردات کالا به اتحادیه اروپا ندارد، اما وارد کننده بسیاری از محصولات اروپایی به ویژه از دو کشور آلمان و انگلیس است؛ هر چند واردات تسلیحات بخش بزرگی از این تجارت را تشکیل می دهد. بنابراین با وجود رخداد فاجعه قتل جمال خاشقچی، روزنامه نگار منتقد سعودی در کنسولگری عربستان و فاش شدن نقش مقامات ارشد این کشور در این فاجعه حقوق بشری، متغیرهای مالی و تجاری همچنان از صائقه های مهم و اثر گذار در روابط و مناسبات دو طرف است.

با این وجود، کشورهای اروپایی بر خلاف آمریکای تحت حکومت ترامپ، برای ملاحظات اخلاقی و حقوق بشری نیز اهمیت قائل هستند و هر چند آنها نیز همچون آمریکا در عمل حاضر نیستند منافع مالی و تجاری خود را فدای آرمانهای حقوق بشری کنند، اما حداقل از این حادثه دردناک به عنوان ابزار فشار و امتیاز گیری بیشتر از مقامات سعودی بهره خواهند برد. بنابراین به نظر می رسد افزایش رویکرد انتقادی نسبت به عربستان و فشار بیشتر بر این کشور برای ایجاد تغییرات حقوق بشری، مهمترین تحولی است که جدیدا در روابط عربستان و اتحادیه اروپا ایجاد شده است.

متغیر مهم دیگر در مناسبات اتحادیه اروپا و عربستان به جنگ یمن بر می گردد، هر چند حمله ائتلاف عربی به یمن و ادامه این جنگ خانمانسوز، منافع بسیاری را به دلیل فروش تسلیحات بیشتر نصیب کشورهای اروپایی به ویژه آلمان و انگلیس کرده است، اما با طولانی شدن این جنگ، رواج قحطی فراگیر در این کشور فقیر و نمایش هر روزه ابعاد مختلف وقوع فجایع انسانی در یمن از رسانه های مختلف، کشورهای اروپایی برای اقناع افکار عمومی خود هم که شده به جبهه مخالفان ادامه این جنگ پیوسته اند و بنابراین رویکرد عربستان در یمن نیز از مسائل تأثیر گذار در مناسبات دو طرف خواهد بود.

مركز بين المللي مطالعات صلح: نوع سياست گذاري آلمان و اولويت‌هاي فرانسه در رابطه با عربستان تا چه حدي ميتواند به بهبود روابط عربستان و اتحاديه اروپا كمك كند؟

آلمان به عنوان یکی از قدرتمند ترین کشورهای اتحادیه اروپا سیاست دوگانه ای را در قبال عربستان اتخاذ کرده است، این کشور از یکسو منتقد جدی سیاستهای منطقه ای عربستان سعودی و به ویژه جنگ یمن است و از سوی دیگر نمی‌خواهد منافع شرکتهای بزرگ تجاری آلمان همچون «زیمنس» و «بایر» در این کشور ثروتمند عربی به خطر بیفتد.

فرانسه نیز همواره عربستان را به عنوان شریک راهبردی خود معرفی می کند و همچون دیگر کشورهای قدرتمند اروپایی منافع ثابت و تعریف شده ای در روابط با عربستان دارد؛ به طوری که حتی بعد از قتل خاشقچی نیز مقامات فرانسه اعلام کردند تا روشن شدن کامل ایعاد این قضیه، روابط راهبردی خود با عربستان را قطع نخواهند کرد. بنابراین به نظر می رسد تروئیکای قدرت در اتحادیه اروپا که حال با خروج انگلیس از اتحادیه اروپا تنها دو ضلع آلمان و فرانسه را  در بر می گیرد، هر چند تمایل به گرفتن ژستهای حقوق بشری دارد، اما در قطع تعاملات با عربستان شتاب چندانی به خرج نخواهد داد و بقیه کشورهای اروپایی نیز دنباله روی همین سیاست خواهند بود.

مركز بين المللي مطالعات صلح:  مساله هسته اي عربستان چه تاثيري در نگاه اتحاديه اروپا به حقوق بشر در عربستان خواهد داشت؟

برای پاسخ به این سؤال باید به نوع برنامه هسته ای مد نظر عربستان و کشورهای حامی آن توجه کرد. محمد بن سلمان، ولیعهد عربستان سعودی در نوامبر (۱۴ آبان) سال جاری آغاز پروژه احداث اولین رآکتور هسته‌ای تحقیقاتی این کشور را اعلام کرد. مهمترین حامی این کشور در راه اندازی برنامه هسته ای نیز ایالات متحده آمریکا است؛ به طوری که تعدادی از شرکت‌های آمریکایی از جمله «وستینگهاوس الکتریک» برای سرمایه گذاری در عربستان و ساخت راکتورهای اتمی در این کشور اعلام آمادگی کرده‌اند.

هر چند گفته می شود تلاش عربستان برای دستیابی به فن آوری هسته ای بسیار پیچیده تر و گسترده تر از این بوده و در این راستا از حمایتهای پنهان رژیم صهیونیستی و چین نیز برخوردار است، اما آنچه در این میان واضح است این است که اتحادیه اروپا تا کنون سهم چندانی در هسته ای شدن عربستان نداشته و این امر از دیدگاه هزینه – فایده به معنای از دست دادن میلیاردها دلار صادرات دانش و قطعات هسته ای و واگذار کردن این منفعت به رقبا است.

بنابراین اگر فرایند سود نبردن و منتفع نشدن اتحادیه اروپا از هسته ای شدن عربستان ادامه پیدا کند، این احتمال تا حد زیادی وجود دارد که کشورهای عضو این اتحادیه به منتقد هسته ای شدن عربستان تبدیل شده و به بهانه های امنیتی و حقوق بشری خواستار توقف این روند شوند.