مرکز بین المللی مطالعات صلح – IPSC
با افزایش قیمت نفت در سال ۱۹۷۳ کشورهای صنعتی مجبور شدند به مسئله تولید انرژی از راه‌های دیگر (غیر از استفاده سوختهای فسیلی) توجه جدی‌تری نمایند. اکنون نیز کشورهای نفتخیز خاورمیانه و شمال افریقا درحال چرخش از نفت به انرژی خورشیدی هستند؛ چرخشی که میتواند از اساس وضع این کشورها را تغییر دهد. براساس گزارش های سال ۲۰۱۶، امارات متحده عربی پرچمدار استفاده از انرژی خورشیدی در خاورمیانه است. گفتگوی زیر برای بررسی بیشر این منبع انرژی در منطقه خاورمیانه است.
واژگان کلیدی: علل ، انرژی خورشیدی ،خاورمیانه، گرما، نفت و گاز
مرکز بین المللی مطالعات صلح: انرژی خورشیدی تا چه میزان ابعاد راهبردی پیدا کرده‌است؟
به جز کشورهای همچون ایران، افغانستان و یمن دیگر کشورها در خصوص انرژی خورشیدی کار کردند، حتی کشور ترکیه در زمینه‌های انرژی تابشی و فوتوولتاییک کارهای مفیدی انجام داده اند . فوتوولتاییک برای تولید برق و انرژی تابشی برای تولید گرما هست، کشور ایران در هیچ زمینه‌ی موفق نبوده و به سبب عدم انگیزه، یکی از کمترین رکوردهای بهره برداری از انرژی‌های خورشیدی در خاورمیانه را دارد. شرکت‌های همچون کیان انرژی سیستم‌های ناکارآمدی را در سطح شهر و روستا با هزینه بالا پیاده کرد که این نمونۀ از تجربۀ بد شرکت‌های در این رابطه باعث نگرش منفی برخی از مراکز دولتی به انرژی خورشیدی شد. در مورد کشورهای منطقه، اخیراً کشورهای عربستان، کویت، عراق، قطر در این رابطه قراردادهای خوبی بستند، تنهای جای امیدی قرارداد اخیر ایران با انگلیس که 900 میلیون یورو (قرارداد ساخت چهارمین نیروگاه خورشیدی جهان در کویر مرکزی ایران هست) که این میتواند بارقۀ امیدی و نقطه عطفی برای بهره برداری از انرژی خورشیدی در ایران باشد. اما سایر موارد اجرا شده بیشتر سطحی و نیروگاه‌های کوچک که وزارت نیرو تأسیس کرده در عین مفید بودن اما کارساز نبودند و در شأن ایران باعنوان یک کشور آفتاب خیز جهان (که دارای 300 روز آفتابی در اکثر نقاط کشور هست) نبوده است.
مرکز بین المللی مطالعات صلح: با توجه به وضعیت کنونی(در حوزه‌‌های سیاسی، اقتصادی و راهبردی)، دلالیل توجه کشورهای جهان و منطقه به انرژی خورشیدی چی میتواند باشد؟
منابع انرژی‌های فسیلی چون تجدید نا پذیر هستند نمی‌توان به آن بقای آن دل بست و بسیار هزینه بر هستند، نیروهای برقی و گازی بسیار با هزینۀ بالا کار می‌کنند. برای راه اندازی یک موتور ژنراتور گازی باید هزینۀ بالای پرداخت در حالی که در انرژی خورشیدی فقط سرمایۀ اولیه هست و هزینۀ تعمیراتی و نگهداری آن بسیار کم هزینه هست، انرژی مصرف شده از خورشید تأمین می‌شود و سوختی مصرف نمی‌کند. اگر دقیق بیاندیشیم متوجه خواهیم شد که یکی از بهترین، پر درآمدترین و بی ضررترین نیروگاه‌ها، نیروگاه‌های خورشیدی هست.
مرکز بین المللی مطالعات صلح: سایر ابعاد اهمیت انرژی خورشید در چه مواردی خلاصه می‌شود؟
ابعاد دیگر انرژی خورشیدی در پایداری و تجدید پذیری آن هست، مسائل تورم و نوساناتی که در سایر منابع هست را ندارد، ممکن هست در سدی دچار خشکسالی و کم آبی شود و آبرسانی به سد امکان پذیر نشود، یا در مورد نفت، گازوئیل و نیروگاه‌های گازی دچار کمبود گاز شوند، در حالی که در مورد انرژی خورشیدی که انرژی لایزال و پایان ناپذیر خورشید هست و قابل مقایسه با سایر منابع انرژی نیست.
مرکز بین المللی مطالعات صلح: باتوجه به وضعیت فعلی، کشورهای مثل عربستان، امارات، قطر و شورای همکاری خلیج فارس در افق برنامه‌های بویژه در افق 2030 عربستان جایگاه انرژی خورشید تا چه میزان خیلی راهبردی و بنیادی هست؟
چون تئوریسین این کشورها غربی هستند وضعیت مشخصی دارند، مطالعات آنها در این موارد بسیار عمیق و حساب شده هست و اتکایی بیشتری به این مسئله دارند. در حالی که ایران متأسفانه چون خواهان خودکفایی هست و مسئولین داخلی هم عنایت لازم را به انرژی خورشیدی ندارند یا سازوکار آن برایشان فراهم نیست، متأسفانه در این بخش بسیار ضعیف عمل کرده ایم.
مرکز بین المللی مطالعات صلح: باتوجه به شرایط کنونی انرژی خورشید در منطقه، توجه کشورهای منطقه در خاورمیانه به انرژی خورشید دارای چه ابعاد و پیامدهای میتواند باشد؟
این امر میتواند این کشورها را از سایر منابع انرژی بی نیاز کند، در خاورمیانه کشورهای همچون ج.ا. ایران، قطر، امارات، عربستان، کویت و عراق صاحب نفت هستند اما در بعضی از کشورها همچون افغانستان، ترکیه، تاحدودی پاکستان وضعیت نفت بسیار ضعیف هست. حتی در آذربایجان و بعضی از جمهوری‌های آسیای مرکزی به اندازۀ کافی نفت و سایر منابع انرژی تجدید ناپذیر را ندارند. بنابراین این کشورهای به صورت جدی به انرژی خورشیدی نیاز دارند و در صورت عدم روی آوری به انرژی خورشید قطعاً به هر میزان قصور در میزان توجه در این مسئله بازنده آینده هستند.
مرکز بین المللی مطالعات صلح: افزایش اهمیت انرژی خورشید در خاورمیانه چه تأثیر در حوزۀ روابط منطقه‌ای و بین المللی و نقش متغیر نفت چه تبعاتی در بازار جهانی دارد؟
انرژی خورشید نوعی استقلال هست که هیچ نوع اتکایی به کشورهای همسایه ندارد، به میزانی انرژی‌های تجدید ناپذیر همچون نفت، گاز لینک و ارتباط همسایگی و همجواری بوجود می آورد، انرژی خورشیدی کمتر چنین ارتباط همجواری را دارد. مگر اینکه علم و فناوری در خصوص تکنولوژی‌های این انرژی در کشور چنان سطح پیشرفته‌ای پیدا کند که دیگر کشورها برای استفاده از این تکنولوژی و فناوری به ایران نیاز پیدا کند. در غیر این صورت به سمت کشورهای دیگر رفته و از آنها استفاده می کند.
مرکز بین المللی مطالعات صلح: افزایش بهره گیری از انرژی خورشیدی در چشم انداز کوتاه یا میان مدت (آیندۀ) بازار انرژی گاز و نفت چه تأثیری دارد؟
دنیا به سمت گسستن از وابستگی‌های به انرژی تجدید ناپذیر می رود و روز به روز از این اتکا کاسته می شود، اکنون در چین قوانینی وضع شده که اتومبیلهای گازوئیلی یا بنزین سوز در بلند مدت حذف شوند. در کشورهای اروپایی رویکرد حذف سوختهای گازی و نفتی در اتومبیل‌ها و روی آوری به اتومبیلهای برقی هست. بنابراین ما هم باید توجه داشته باشیم که اتومبیلهای برقی یا پیلی ( پیل سوختی)که با پیل سوختی یا با باتری کار می‌کنند آینده را می‌سازند و به همین نسبت اگر کشورهای خاورمیانه به این شیوه عمل کنند، موفق خواهند بود در غیر اینصورت از قافله عقب خواهند ماند.
مرکز بین المللی مطالعات صلح: عدم توجه راهبردی و بنیادین به انرژی خورشیدی برای کشورهای خاورمیانه و ایران چه پیامدهای را در بر دارد؟
یکی از پیامدهای آن ضرر اقتصادی و آلودگی گسترده هست. اکنون بخش عظیمی از آلودگی فعلی ما به دلیل عدم حذف اتومبیل، اتوبوس‌های و مینی‌بوس‌های کهنه و قدیمی هست که بزرگ‌ترین زیان‌های فعلی زیست‌محیطی را به بشر و شهروند ایران وارد می‌کند و دارای زیان‌های بسیار جبران‌ناپذیر هست. چه ضرری بالاتر از به خطر انداختن محیط‌زیست شهروندان و آیندۀ نسل جدید هست؟ بنابراین اولین منفعت انرژی خورشید شامل زیست‌محیطی، در گام بعد سبب صرفه اقتصادی هست و از سوی دیگر نگاه به آینده هست، که فنّاوری‌ها روی این مسائل پرداخته می‌شود، حتی آسفالت‌ها را به‌گونه‌ای طراحی کنیم که هزینۀ کمتری داشته باشد، جاده‌های باریک‌تر، ساماندهی پارکینگ‌های کم عریض برای اتومبیلهای کوچک و برقی ، سوددهی بیشتر و… را داشته باشد.
