چالش ها و آینده طرح اعطای تابعیت ترکیه به آوارگان سوری

دکتر رضا دهقانی

کارشناس ترکیه

مرکز بین المللی مطالعات صلح – IPSC

اظهارات رئیس‌جمهوری ترکیه مبنی بر اعطای تابعیت دائم این کشور به مهاجران سوری از نگاه  بسیاری بیشتر جنبه پوپولیستی و نمادین دارد و حتی اگر اراده‌ای مبنی بر عملی شدن این موضوع وجود داشته باشد، چراکه حدود دو میلیون و ۹۰۰ هزار آواره سوری به ترکیه آمده‌اند و تنها بخشی از آنها خاک ترکیه را ترک کرده‌اند. نوشتار زیر به چالش ها و آینده طرح اعطای تابعیت ترکیه به آوارگان سوری داشته است.

واژگان کلیدی: طرح اعطای تابعیت ترکیه به آوارگان سوری، اعطای تابعیت ترکیه ، آوارگان سوری، پناهندگان سوری

رویکرد سیاست خارجه ترکیه نسبت به پناهندگان و مهاجران سوری در ترکیه

نگاه آقای اردوغان که بیش از دیگران این را ابراز می کند این است که بین دو تا سه میلیون پناهنده ای سوری باید به آن ها تابعیت ترکی بدهیم و اجازه بدهیم در آن جا به عنوان تبعه ترک زندگی کنند. در پس این قضایا که چرا ترکیه می خواهد آن ها را بپذیرد و اصرار دارد که به آن ها تابعیت ترک دهد موضوع دیگری وجود دارد.  استدلال آقای اردوغان به طور مشخص این است که این برادران ما هستند، دچار آوارگی شدند و ما باید آن ها را بپذیریم و از نیروی آن ها استفاده کنیم. در خانه خود آن ها را جای دهیم و انگیزه های معنوی و اسلامی را مطرح می کند. اما در واقع ترکیه می خواهد از آن ها به عنوان اهرم فشار برای اتحادیه اروپا استفاده کند و در موعد مقرر آن ها را هدایت کند. زیرا بین ترکیه و اتحادیه اروپا توافقنامه و پروتکل همکاری در مورد آوارگان منعقد است (که در قبال نگهداری آن ها کمک هایی به ترکیه شود و راه خود را در آینده برای عضویت در اتحادیه اروپا هموار کند) در شرایط فعلی شاید آقای اردوغان هم وقتی اعلام می کند این آوارگان را می پذیریم، هم در حالت قطعی چنین مسئله ای را عنوان نمی کند. این موضوع را در حالتی بینابینی می گوید و تهدید آن ها را برای اتحادیه اروپا گوشزد می کند. در واقع بر این نکته تاکید میکند که آوارگان را می پذیریم که به کشورهای اروپایی دیگر نروند. در واقع این نوعی تاکتیک و بازی سیاسی ترکیه با اتحادیه اروپا در بحث پناهندگی و تابعیت آوارگان سوری را مطرح می کند.

مخالفان و احزاب عمده حرکت ملی و جمهوری خواه

اعطای تابعیت ترکیه به آوارگان سوری حتی از سوی نزدیکان آقای اردوغان مورد انتقاد قرار گرفته است. دلیل آن هم این است که معتقدند نباید تابعیت یا پاسپورت ترک را ارزان فروخت و به یک باره به افراد سوری که اغلب هم در ترکیه آواره هستند و نیاز به امکانات بهداشت، آموزش، سرپناه و سایر احتیاجات دارند تابعیت داد. قطعا وقتی به آن ها تابعیت داده شود الزامات فراوانی را برای ترکیه ایجاد می کنند. زیرا آن ها تابع ترک هستند و دولت موظف است خیلی از خدمات رفاهی مانند آموزش را به رایگان در اختیار آن ها قرار دهد. این موضوع بار مالی خیلی سنگینی برای ترکیه است. مسئله دوم این است که ممکن است در بین آوارگان سوری هسته ها و جریان های تندروی سلفی هم وجود داشته باشد و در آینده برای ترکیه خطرناک باشند. مسئله سومی در مخالفت با این قضیه این است که انطباق آن ها با جمعیت ترک چگونه اتفاق خواهد افتاد و این موضوع ناهنجاری های اقتصادی و اجتماعی را به دنبال خواهد داشت. یعنی در کجا اسکان داده خواهند شد و چگونه می خواهند خود را با فرهنگ ترکیه منطبق و اسکان پیدا کنند. چنانچه برخی در مناطق مرزی که ساکن شده و حاضر شده اند برای درآمدهای خیلی کم حتی چند لیر کار کنند و این امر باعث بیکاری و اعتراض کارگران ترک شده اند. (چرا این کارگران حاضرند با مبالغ کم کار کنند و سطح دستمزدها را تا این حد پایین بیاورند) لذا برخی مخالف این قضایا هستند.

اعطای تابعیت ترکیه به آوارگان سوری  از طریق احزاب مخالف وجود دارد و بیشتر مخالفت های این دو حزب را منعکس می کند. مخالفت های جناح جمهوری خلق نگاه های مستدل تر و عقلانی تر است. ولی مخالفت های حزب حرکت ملی یا جنبش ملی ترکیه با توجه به  نگاه ملی گرایانه طبیعتا شدیدتر است. آنها می گویند تابعیت ترک را ارزان نفروشیم، این احزاب به شدت با این قضیه مخالف هستند. در مقابل عنوان می کنند که اگر قرار است تابعیت بدهیم به برادران اویغورستان ( تحت ستم های دولت چین ) و چچنی ها (که روس ها آن ها را تحت ظلم و ستم قرار می دهند) تابعیت بدهیم. طبیعتا این موضوع برگرفته از نگاه پان ترکیسم  حزب حرکت ملی ترکیه است. آن ها معتقدند که آقای اردوغان می خواهد بر اساس نگاه نوعثمانی تقاضای تابعیت به سوری داده است. یعنی اردوغان معتقد است که شامات قلب ترکیه و عثمانی آینده است. این است که می خواهد آن ها را به عنوان تبعه بپذیرد و این را تابع همان دیدگاه نوعثمانی خود قرار دهد.

رسانه های کردی و نگاه اقلیت های ترکیه به ویژه کردها به مسئله طرح اعطای تابعیت ترکیه به آوارگان سوری

کردها طرح اعطای تابعیت ترکیه به آوارگان سوری را تهدید می بینند. دید ترکیه از مسئله سوریه این است که بتواند دالانی در پیوستگی سرزمینی بین کردهای ترکیه، سوریه و عراق ایجاد کند. شاید یکی از اهدافی که از این موضوع دنبال می کند این است که با پخش پناهندگان و شهرهای کردنشین بتوانند ترکیب جمعیت این مناطق را به هم بزنند. اساسا بعضی ها به ویژه کردها این موضوع را مطرح کرده اند که هدف طرح اعطای تابعیت ترکیه به آوارگان سوری این است که خیلی از کارها و خیلی از مشاغل را از دست کردها خارج و مانع از اکثریت کرد به ویژه در شهرهای جنوبی ترکیه شود و این ترکیب جمعیتی را به هم بزنند. حتی عده ای این موضوع را با اقدام آتاتورک در زمان استقلال مقایسه می کنند. در واقع در زمان استقلال ترکیه تبادلات جمعیتی بین یونان ، مجارستان و شرق بالکان و ترکیه صورت گرفت و جمعیت های عظیمی از یونانی ها رفتند و به جای آن ها ترک ها آمدند و حتی گرجی ها، جانشین ارامنه در شرق آناطولی شدند. این موضوع باعث تغییر ترکیب جمعیتی شد. برخی معتقدند که این موضوع ترکیب جمعیتی را به هم می زند و مانع از شکل گیری پیوستگی سرزمینی بین کردها می شود.

موانع و چالش های موجود طرح اعطای تابعیت ترکیه به آوارگان سوری

مردم ترکیه نسبت به آوارگان سوری، تا حد امکان کمک کرده اند. اما این که آن ها را به عنوان شهروند ترک یا تابعیت ترک بپذیرند، مخالفان خیلی سرسخت و جدی دارند. همچنین توان مالی ترکیه در حال حاضر چنین اجازه ای را نمی دهد. اگر بخواهد چنین اتفاقی بیفتد باید این موضوع در مجلس ترکیه تصویب شود و حتی ممکن است این موضوع نیاز به رفراندوم داشته باشد تا بخواهند نزدیک سه میلیون آواره را به طور یک جا تابعیت ترک بدهند. لذا من فکر می کنم این اقدام نمی تواند به این شکل در سطح وسیع صورت بگیرد. گرچه در مواردی این اتفاق افتاده است و می افتد و در حال حاضر ترکیه به خانواده هایی تابعیت داده و می دهد، اما اینکه بخواهد در چنین سطح وسیعی اتفاق بیفتد، بعید است.