مرکز بین المللی مطالعات صلح – IPSC
بیش از 9 ماه از حصول توافق هسته‌ای میان ایران و 1 +5 و انعقاد برجام میگذرد؛ اما مواضع و اظهارات مقامات آمریکایی در این مدت به گونه ای است که مقامات و مسئولان آمریکایی به صورت مستقیم و غیرمستقیم به تهدید ایران پرداختند و هجمه‌های حقوق بشری خود را نیز علیه جمهوری اسلامی ایران را افزایش داده اند. در این بین برای بررسی بیشتر رویکرد امریکا در پسابرجام گفتگویی با دکتر مطهرنیا داشته ایم:
واژگان کلیدی: نگاه آمریکایی به مسائل موشکی و حقوق بشر در پسابرجام، آمریکا، پرونده موشکی ، حقوق بشر ، پسابرجام
مرکز بین المللی مطالعات صلح: نوع نگاه آمریکایی ها به مسائل خود در قبال ایران اعم ازمسائل موشکی، حقوق بشر و … در دیپلماسی پسابرجام چیست؟
آمریکا یک نگاه و جهت گیری بنیادی نسبت به ایران در نظم آینده بین الملل دارد و یک نگاه نیز به جمهوری اسلامی ایران است. آنها به دنبال تفکیک نگاه خود به جمهوری اسلامی ایران، ایران و ملت ایران هستند. اگرچه ممکن است در مخرج مشترک و غایت تمام این نگاه ها بازگشت نوعی تفوق منطقه ای آمریکا بر جغرافیای ایران مدنظر باشد (که نمی توان آن را نادیده گرفت) اما باید پذیرفت که آمریکایی ها در وضعیت کنونی در گام نخست تلاش کردند که حساب ملت ایران را از دولت و حکومت در ایران جدا کنند و امروز نیز به دنبال این هستند که حساب ایران آینده را از وضعیت کنونی ایران جدا کنند. این دیدگاه بیشتر در کاخ سفید به چشم می خورد و نه در چارچوب تمامیت قدرت در ساختار ایالات متحده آمریکا. ساختار ایالات متحده آمریکا، ساختار پیچیده ای است که اندیشمند فرانسوی، دوتوکویل آن را به خوبی بازشناخته و بازشکافته است. ساختاری بسیار پیچیده و تو در تو از مبادلات قدرت میان نهادهای گوناگون اقتصادی و سیاسی در این کشور شکل گرفته است و امروز یک هژمونی فرهنگی را نیز در آمریکا ایجاد کرده است. بخش مهمی از این ساختار قدرت تلاش دارد به دور از تعصبات ناشی از برخوردهای ایران و آمریکا در بعد از انقلاب اسلامی، قریب به چهار دهه اخیر، به بازتعریف جایگاه ایران در نظم منطقه ای و بین المللی به ویژه در آینده زمان بپردازد و موضع خود را در برابر ایران، نه با وضعیت کنونی ایران، بلکه با وضعیت آینده ایران و جایگاه آینده ایران بسنجد.
مرکز بین المللی مطالعات صلح: از دیدگاه آمریکایی ها چه مسائلی برای فشار بر ایران مهم است؟
ایالات متحده آمریکا در پی ایجاد فضایی کنترل شده و مدیریت شده برای برخورد با جمهوری اسلامی ایران به گونه ای است که بتواند زمینه ساز ایجاد فضای مناسب برای قبول تعامل بیشتر از سوی ایران با ایالت متحده آمریکا باشد. مواضع جدید اوباما نسبت به عربستان و بیانات صریح او در ارتباط با قدرت ایران در وضعیت کنونی و آینده نمایانگر همین معناست. اوباما به خوبی بر این نکته تاکید دارد که جایگاه ایران در نظم کنونی و انتظام بخشی به آینده نظم منطقه ای، تردید ناپذیر است و در وضعیت کنونی نیز ایران یک قدرت برتر منطقه ای است که باید روی آن حساب ویژه باز کرد. از سوی دیگر باید این مشکل را بپذیریم که ایالات متحده آمریکا، ظرفیتی را که برای ایران آینده در نظر می گیرد، بیش از ایران امروز است و آمریکا به هیچ وجه نمی خواهد و بر آن نیست که این ظرفیت از دست او خارج شود. در وضعیت کنونی هم اروپای متحد و هم روسیه و چین به خوبی بر جایگاه ایران وقوف دارند. اما این ایالات متحده آمریکا و سپس اروپای متحد است که پس از برجام این معنا را در اعلام مواضع سریع طرح می کند و از آن تبری هم نمی جوید. این اعلام مواضع نشان دهنده نوعی برنامه ریزی جدی برای آینده منطقه و باز کردن حساب ویژه بر روی ایران و جغرافیای ایران در آینده نظم منطقه ای و بین المللی است. نمی توان این موضوع را نادیده گرفت. بنابراین در فضایی که در تهران حاکم است و صدایی واحد به گوش نمی رسد، رهبری نظام جمهوری اسلامی ایران در برابر ایالات متحده آمریکا عزم جدی مبارزه دارد. از سوی دیگر ایران تحت فشارهای بین المللی، توافقنامه هسته ای را پذیرفته است . در این بین بخشی از آمریکایی ها تلاش می کنند که با طرح مسئله موشکی و ایجاد فضای مناسب در جهت تحت فشار قرار دادن ایران، با پرونده هایی مانند حقوق بشر و موشکی، زمینه های تلاقی و رو در رویی ایران و آمریکا را فراهم کنند. در این جا استفاده از این پرونده ها از سوی دو جناح موجود سیاسی در آمریکا یعنی نودموکرات ها و نئوکان های آمریکایی مخرج مشترک آن هاست. هر دوی آن ها بر آن هستند که پرونده موشکی، پرونده حقوق بشر و پرونده های ممکن دیگر در ارتباط با ایران را فعال نگاه دارند، اما با دو روش و هدف متفاوت. گروه نخست یا نودموکرات ها به رهبری اوباما با طرح آن ها بر آن است که زمینه های تعامل بیشتر و ایجاد فضای مناسب تر گفتگو میان ایران و آمریکا از پرونده هسته ای به پرونده های دیگر مانند موشکی را فراهم کنند. ولی گروه دیگر در پی ایجاد رو در رویی و تقابل هستند. نباید این نکته را از نظر دور داشت که مهندسی اعمال فشار بر ایران از سوی هر دو جناح سیاسی قدرتمند در ایالات متحده صورت می گیرد، اما هدف و روش ها اعمال آن از طوی دو جناح متفاوت است. اکنون به نفع ایران است که در ارتباط با انتخابات آمریکا گام هایی را بردارد که حداقل جناح نخست پیروزی را در 2016 به دست بیاورد و این مسئله ای است که باید در حال حاضر به فکر آن بود.
مرکز بین المللی مطالعات صلح: آینده نوع نگاه آمریکایی ها به پرونده هایی مانند حقوق بشر، مسئله موشکی و سایر مسائل پس از برجام به چه عواملی وابسته است؟
به نوع برخورد ایران با ایالات متحده آمریکا و دولت کنونی حاکم در واشنگتن بستگی دارد. بازی با پرونده هایی مانند پرونده حقوق بشر، پرونده موشکی و پرونده اعراب و اسرائیل، در کنار پرونده هسته ای ایران، چهار محوری بوده است که از ابتدای انقلاب مطرح بوده است و اکنون با حل و فصل پرونده هسته ای، ایران است که باید انتخاب کند که آیا می خواهد مدلی را (که منجر به حل و فصل پرونده هسته ای شد) با واشنگتن دنبال کند و جناح نودموکرات ها را در آمریکا و در میان افکار عمومی آمریکا تقویت کند یا بر آن است که با ایجاد رودر رویی بیشتر با ایالات متحده آمریکا، جناح نئوکان ها و به واسطه نئوکان ها، لمپنیسم حاکم بر آمریکا (که فعلا نمایندگی آن را فعلا ترامپ به عهده دارد) موفق بدارد. این موضوع ناشی از نوع برنامه ریزی در تهران و ادبیات سیاسی است که از تهران برمی خیزد. اگر این ادبیات سیاسی به نوعی احمدی نژادیسم گرایش پیدا کند، بی تردید موجب تقویت درگیری و رو در رویی با ایالات متحده آمریکا و حداقل تقویت نئوکان ها در ساختار قدرت آمریکا خواهد شد. اما اگر ما از این سو شاهد ادبیات مدبرانه و افکار معقولانه و کنش های دیپلماتیک متکی بر خردورزی سیاسی بر حفظ منافع ملی جمهوری اسلامی ایران و مصالح دینی باشیم، خواهیم توانست زمینه های تقویت نودموکرات ها و موضع گیری آن ها را فراهم کنیم.
مرکز بین المللی مطالعات صلح: آیا امکان دارد توجه دولت کنونی آمریکا در بازه زمانی کوتاه مدت نسبت به مسائل موشکی و حقوق بشر و… بیشتر شود؟
دولت اوباما کاملا متوجه این امر است. بسیاری از سیگنال ها و پیشگام های حاکم بر این سیگنال ها در وضعیت کنونی نشان می دهد که اوباما در پی تقویت این طرز تفکر و انتقال این پیام به تهران است که ما در ارتباط با تهران و ارتباط آن با ایران و نقش آن در نظم جهانی به یک سری واقعیت های عینی باور داریم و می خواهیم این باورها را عملیاتی نماییم. لذا در این بازه کوتاه مدت دولت تلاش دارد تا پرستیز ایالات متحده آمریکا را به نفع دموکرات ها مدیریت کند، لذا بیشتر توجه به اعلام مواضع اصولی در برابر تحرکات ایران و نه اقدام عملیاتی خواهد داشت.
