دکتر حسین معین آبادی
استاد دانشگاه و کارشناس عربستان
مرکز بین المللی مطالعات صلح – IPSC
روند روابط عربستان با کشورهای اروپایی
روابط عربستان را باید با کشورهای اروپایی را به صورت خردتر به تک تک کشورهای اروپایی تقسیم کرد. زیرا برخی از کشورهای اروپایی مانند فرانسه و انگلستان روابط نزدیکتری با عربستان نسبت به سایر کشورها دارند. فروش جنگ افزار ، روابط اقتصادی در مورد نفت و سایر کالاهای اقتصادی روابط این کشورها را نسبت به سایر کشورهای اتحادیه اروپا نزدیکتر کرده است.
بر همین اساس برخی از کشورها نسبت به عربستان سعودی روابط نزدیکتر و دوستانهتری داشته باشند. مسئله دیگری در مورد عربستان و اتحادیه اروپا بحث تامین مواد نفتی و سوخت مورد نیاز ماشین صنعتی غرب است. یعنی عربستان سعودی به صورت تضمین شده برای آنها تامین و یکنوع ارتباط تنگاتنگ اقتصادی بین این کشورها و عربستان سعودی وجود دارد. لذا طبیعی است که امنیت خلیج فارس به خصوص بعد از خروج بریتانیا از آن، حضور فرانسه در خاورمیانه و ارتباطات دفاعی و نظامی از جمله قراردادهای نظامی بین فرانسه و کشور امارات متحده عربی روابط مستحکمی بین کشورهای عربی به خصوص عربستان سعودی و اروپا به وجود آورده است. عربستان سعودی به علت روابط تاریخی با آمریکا و ارتباطات امنیتی عربستان (حتی ایجاد پایگاههایی در منطقه ظهران عربستان در گذشته که توسط آمریکایی ها ایجاد شد و گفته شده در عربستان سعودی به بیش از 11 منطقه هم رسید ) از نظر امنیتی نگاهش به آمریکا بود، اما از نظر تامین جنگ افزار نظامی علاوه بر آمریکا به کشورهای اروپایی هم توجه داشته است. به عبارتی میتوان گفت عربستان از نظر خرید جنگ افزار نظامی به عنوان یک خریدار عمده برای محصولات نظامی، صنعت و کالاهای غربی است. اما از نظر تامین مایحتاج نفتی نقش موثری را در تعادل تامین نفت برای آنها داشته است. یعنی به عنوان یک متحد قابل اتکا از نظر اقتصادی حضور داشته و در گذشته هم ثابت شده که در صورت بحران عربستان میتواند به عنوان یک متحد خوب قیمت را پایین نگه دارد و به کشورهایی مانند ایران و روسیه فشارهایی برای ازدیاد فروش نفت و پایین نگه داشتن قیمت تحمیل کند.
بسترهای تغییر نگرش کشورهای اروپایی به عربستان
اتحادیه اروپا در قرن بیست و یکم به عنوان یکی از قطب های جدید قدرت خودنمایی میکند، یعنی در پی بدست آوردن استقلال رفتاری است. اگر جهان قرن 21 را جهان چند قطبی مد نظر قرار دهیم یعنی چین، آمریکا و اتحادیه اروپا را هرکدام به عنوان یک قطب بنمامیم و در آینده روسیه و هند را نیز قرار دهیم ما یک جهان چند قطبی خواهیم داشت. اتحادیه اروپا با محوریت آلمان تقریبا این نقش مستقل را ایفا میکند (که انگلستان اصلا موافق با این نقش نیست و با نزدیکیهایی انگلستان با عربستان سعودی و تلاش برای بی رنگ کردن اقدامات نقض حقوق بشری عربستان چه در داخل این کشور و چه در یمن کرده است ) موجب خواهد شد اتحادیه اروپا نقش مستقلی را بازی کند. به علاوه اتفاقاتی در منطقه خاورمیانه ، تغییر نگرش اروپا ، کاهش نیازهایی در آینده و همچنین مطرح شدن ایران به عنوان متحدی که برای آنها قابل اتکا است و اینکه خاورمیانه نسبت به قبل برای آنها پر اهمیت نیست، شاید باعث تغییر رویکرد اروپایی ها نسبت به خاورمیانه شود. یعنی خروج آمریکایی ها از این منطقه در درجه اول، کم اهمیت شدن نفت در نیمه اول قرن بیست و یکم، روی آوردن به انرژی های پاک و همچنین اتفاقاتی (که عربستان سعودی عامل به وجود آمدن آن بوده است) یعنی تحولات 2001 بعد از فروپاشی نظام جماهیر شوروی کم کم شاهد این بودیم که مجاهدینی که مورد حمایت آمریکا و متحد اروپایی رفته رفته تبدیل به طالبان و القاعده شدند. یعنی نوع قرائت اسلام افراطی یا سیاسی به اندازهای افراطی بود که حتی خود غرب را نیز تهدید کرد. مجموع این عوامل به اضافه بحران یمن، حمایت عربستان از افراط گرایی و رفتارهای اتباع عربستان برای غرب و حمایتی از افراط گرایی نگرانی غرب را افزایش داد. یعنی پولهایی نفت در حوزه افراط گرایی علیه غرب نیز استفاده شده است. همچنین مسائل سوریه و مسائل مرتبط با یمن (که باعث کشته شدن غیر نظامیان شدند) نشان دهنده این است و عربستان سعودی و اقداماتش برای اتحادیه اروپا نگران کننده است. لذا اتحادیه اروپا سعی می کند تا علاوه بر مسائل سیاسی به مسائل مربوط به حقوق بشری و دفاع از آن بپردازد و تا حدی استقلال خود را از آمریکا حفظ کند. من معتقدم این اقدامات باعث تغییر نگرش اتحادیه اروپا و عربستان سعودی هم شده است.
تحریم صدور اسلحه و آینده رویکرد اروپاییان به عربستان
آلمانی ها از گذشته مخالف فروش تسلیحات به عربستان سعودی بودند. اما آمریکایی ها به اتحادیه اروپا توجه نمیکنند و قراردادی بیش از 70 میلیارد دلار در دوسال گذشته با عربستان سعودی منعقد کردند. پس از آن هم این قراردادها به قوت خود باقی و افزایش نیز یافتهاند. یعنی شاید اتحادیه اروپا از نظر وجاهت بین المللی طی صدور قطعنامه ای تحت فشار افکار عمومی، فروش سلاح به عربستان سعودی را تحریم کرد اما قطعا آمریکایی ها جانشین محصولات جنگی اروپا خواهند شد و میتواند بازار جدید برای آمریکایی ها ایجاد کند. در واقع از نظر وجاهت بین المللی اروپا وضعیت بهتری پیدا خواهد کرد. در بعد دیگری با توجه به نفوذی که آمریکایی ها در سازمان ملل حقوق بشر دارند متاسفانه محکومیت ضد حقوق بشری بر علیه عربستان نداشته ایم. یعنی اقداماتی و مواردی نقض آشکار حقوق بشر عربستان در مقایسه ای با برخی کشورهای دیگر مانند ایران به صورت رسمی توسط سازمانهای دولتی محکوم نمیشوند. این رویکرد هر چند توسط دیدهبان حقوق بشر، سازمان های غیر دولتی حقوق بشری و همچنین توسط برخی ارکان غیر رسمی حقوق بشر موجود در بریتانیا محکوم میشوند، اما متاسفانه توسط خود اتحادیه اروپا (بخش حقوق بشر پارلمان اروپا) محکومیت جدی ندارند. این امر میتواند ناشی از احتیاط و مصلحت اندیشی نیز باشد. اما به نظر من اقدامات جدی شروع میشود و طبیعتا در آینده باید منتظر رویکرد اتحادیه اروپا در ارتباط با نقض حقوق بشر در عربستان سعودی (چه نسبت به شهروندان و چه نسبت به ورود عربستان در یمن و مسائل دیگر) باشیم و وارد این فاز هم خواهند شد. یعنی ممنوعیت صدور سلاح رفته رفته ضمینه را برای افزایش فشار اروپا ایجاد میکند و قطعا میتواند وارد فازهای اقتصادی هم شود. یعنی علاوه بر فازهای نظامی وارد فازهای اقتصادی هم شود. من معتقدم عربستان سعودی نسبت به این نوع محکومیتها و تحریمها بسیار آسیب پذیر است و در حوزه فروش تسلیحات و اعلامیه هایی در حوزه نقض حقوق بشری در آینده بر ضد عربستان شاهد خواهیم بود. چنانچه وقت در مورد بحث های اقتصادی (به عنوان مثال نقض حقوق کارگران در تایلند که منجر به تحریم خرید نوع خاصی از ماهی که از تایلند به آنجا صادر میشود و یا در مورد تحریم بنگلادش در تولیدات لباس های مارک بدون رعایت حقوق کارگران و یا فاقد حداقل استاندارهای بهداشتی اروپا هستیم باید در آینده منتظر باشیم تحریم تسلیحاتی و بحث های حقوق بشری اروپا بر ضد عربستان کم کم حوزه بحث های اقتصادی انتقال یابد.
واژگان کلیدی: تحریم فروش سلاح به عربستان ، تغییر نگرش اروپای به ریاض، روابط عربستان با کشورهای اروپایی، عربستان و اروپا، روابط عربستان با کشورهای اروپایی
