دکتر علی امیدی
استاد دانشگاه اصفهان
رویکرد بازیگران منطقه ای به سیاست خارجی عربستان
رویکرد بازیگران منطقه ای عربی به سیاست خارجی عربستان در چند دسته قابل بررسی و تحلیل است. نخست کشورهایی مغبون یا کشورهای گرفتار جنگ داخلی و کشمکش های داخلی مانند سوریه و عراق هستند. دسته دوم بازیگران طرفدار عربستان در سطح منطقه هستند و هر اقدامی که عربستان انجام دهد، دنباله رو عربستان هستند، کشورهایی مانند بحرین، مصر، سودان، کشورهایی هستند که از عربستان دنباله روی می کنند. دسته سوم کشورهایی است هر از گاهی سمپاتی به عربستان نشان دهند، ولی حتی المقدور سعی می کنند بی طرف باشند مانند عمان. این تحلیل ها بیشتر در سطح خاورمیانه است.
در نتیجه ما این بازیگران منطقه را نسبت به عربستان در قبال تحولات منطقه می توانیم به سه دسته تقسیم کنیم: یک سری کشورهایی که کشورهای گرفتار جنگ داخلی و کشمکش های سیاسی هستند، مانند سوریه و عراق و یا حتی لبنان. گروه دوم کشورهایی که متحد عربستان هستند، و عربستان هر اقدامی که انجام دهد، آن ها دنباله رو عربستان هستند یا به عربستان سمپاتی نشان می دهند. کشورهایی مانند سودان، مصر و امارات جزء این گروه هستند. یک سری کشورها هم سعی می کنند حداقل در عمل به صورت سیاست اعمالی موضع بی طرفانه ای داشته باشند. گذشته از بازیگران غیر عربی منطقه نیز ملاحضات ویژه ای دارند. مثلا ترکیه بر خلاف تبلیغات داخلی، روابط ترکیه و عربستان مانند روابط سودان و عربستان، امارات و عربستان، یا بحرین و عربستان نیست. ترکیه خیلی آگاهانه روابط خود را با عربستان پیش می برد. در بعد دیگری اسرائیل در حال حاضر به شرایط تحولاتی که در منطقه رقم خورده نگاه میکند و هر چند نوعی هماهنگی و اتحاد بین اسرائیل و عربستان وجود ندارد.اما مواضعی که عربستان پیش گرفته است، عملا به نفع اسرائیل است و بر خلاف برخی ادعاها روابط هماهنگی وجود ندارد. ولی عربستان ناخواسته در منطقه در راستای سیاست های اسرائیل عمل می کند. به هر حال متزلزل کردن کشوری مانند سوریه که در مجاورت اسرائیل است و لبنان همه در راستای منافع اسرائیل ارزیابی می شود. یا به هر حال تشکیل دولت قوی در لبنان و انتخاب رئیس جمهور، لبنان متزلزل و بی ثبات به ضرر اسرائیل تمام می شود. از این جهت سیاست های عربستان ناخواسته به نفع اسرائیل است، شخصا اعتقاد ندارم که یک نوع هماهنگی و برنامه ریزی مشترک بین عربستان و اسرائیل وجود دارد. این نگاه خیلی بدبینانه ای است که به این قضیه داشته باشیم.
رویکرد بازیگران جهانی به سیاست خارجی عربستان
در مورد بازیگران بین المللی و فرامنطقه ای، عربستان با توجه به موقعیتی خود ( به هر حال قطب معنوی، فرهنگی و انرژی فسیلی جهان (حداقل جهان اسلام) محسوب می شود.) در نتیجه همه کشورها با ملاحظه با عربستان برخورد می کنند. آمریکا و عربستان، اروپا و عربستان جزء متحدین تاریخی هم محسوب می شوند. به هر حال اتحاد بین کشورها معمولا به سه دسته تقسیم می شود که یا اتحاد تاریخی است، یا اتحاد استراتژیک است (که اتحاد اسرائیل با آمریکا از این نوع نیز محسوب می شود). و نوع سوم اتحاد، اتحادهای تاکتیکی است. عربستان نوعی اتحاد تاریخی با آمریکا دارد. عربستان در جرگه اتحادهای تاریخی آمریکا و اروپا قرار می گیرد. اتحاد تاریخی بین آمریکا و عربستان برقرار است ولی با این وضع اخیرا جوی در محافل فکری آمریکا مطرح شده است، قبلا نوعی یکسان انگاری وجود داشت ولی در حال حاضر نوعی تکثر گرایی در محافل فکری آمریکا در قبال عربستان ایجاد می شود. یعنی امریکایی ها به خود آمده اند و معتقدند که عربستان به طور غیر مستقیم از تروریسم مانند القاعده، داعش و … حمایت می کند. تا عربستان نظامی دموکراتیک و طرفدار حقوق بشر برقرار نکند، نباید با آن ها ارتباط عمیق داشت. چنانچه برخی بر این نظرند که یکی از ریشه های تروریسم عربستان است و بعضا منتقدین در آمریکا چنین انتقاداتی را نسبت به عربستان مطرح می کنند ولی با این وضع سیاست کلیشه ای آمریکا نگاه اتحاد گونه با عربستان است. در بعد دیگری بازیگران اروپایی هم ممکن است نگاه انتقادی به عربستان داشته باشند. چنانچه در خصوص اعدام آقای شیخ النمر اکثرا انتقاد کردند، یعنی هم نخست وزیر انگلستان و هم خانم موگرینی و مقامات اتریش و آلمان و خیلی از کشورهای دیگر، همه به این اقدام عربستان انتقاد کردند، یعنی به هر حال اروپا چشم خود را نسبت به وضعیت حقوق بشر در عربستان باز کرده است یا به هر حال اختناق سیاسی در عربستان و حمایت غیر مستقیم عربستان از تروریسم، وجود دارد. ولی با این وضع اتحاد سنتی بین عربستان و غرب فعلا مخدوش نشده است و کماکان محفوظ است و در نتیجه هنوز انتقادی که روشنفکران و محافل فکری نسبت به عربستان و سیاست فکری این کشور وارد می کنند، هنوز تبدیل به خط مشی رسمی غرب نسبت به عربستان نشده است. یعنی غرب کماکان خط مشی سنتی خود را نسبت به عربستان ادامه می دهد که عربستان به عنوان یک متحد در نظر گرفته می شود.
ولی با این حال کشوری مانند روسیه هم ملاحظه عربستان را دارد و نمی خواهد عربستان را کاملا از خود منزجر و روی گردان کند. چنانچه یک سری مبادله تسلیحاتی بین عربستان و روسیه منعقد شده و در دست انجام است و حتی تنش اخیری بین ایران و عربستان ( که پیش آمده است و منجر به قطع روابط شده است،) در این امر تاثیری نگذاشته است. در همین حال یکی از مقامات روسیه درخواست وساطت کرده بود، عربستان این درخواست را رد کرد ولی با این وضع وزیر خارجه آقای عادل الجبیر گفته است که ما خواهان روابط خوبی با روسیه هستیم. یعنی میانجیگری را رد کرد ولی از روابط خیلی گرم با عربستان استقبال کرد. در واقع بسیاری از بازیگران جهانی چین از چون چین انرژی فسیلی از عربستان تامین می کنند و کاری نمی کنند که عربستان را شدیدا از خود دور کنند. لذا سیاست خیلی محتاطانه ای نسبت به عربستان در پیش می گیرند.
واژگان کلیدی: رویکرد بازیگران منطقه ای به سیاست خارجی عربستان، رویکرد بازیگران جهانی به عربستان، روابط بازیگران منطقه ای با عربستان
