احمد مرجاني نژاد
پژوهشگر مسائل افغانستان
چرايي درخواست تجهيزات نظامي روسي افغانستان
دولت وحدت ملي درخواست خرید تجهیزات سنگین جنگی روسی را در تاريخ هفتم مهر ماه 1394 به دولت مسکو اعلام کرد و گفت: خرید توپخانه و بالگرد Mi-35 را از روسیه در دستور کار داشته و مسکو نیز موافقت اولیه خود را با این درخواست اعلام کرده است. البته معاون اول رئیس جمهور افغانستان چندی پیش با سفر به روسیه، درخواست همکاری‌های نظامی برای مبارزه با تروریسم را به این کشور اعلام کرده بود. روسیه نیز در جریان سفر ژنرال دوستم تاکید کرد که مسکو کمک‌های نظامی خود به افغانستان را افزایش خواهد داد. ج.ا. افغانستان در شرایطي دست به این بازی سیاسی زده و درخواست تجهیزات نظامی از روسیه كرده است که با آمریکا پیمان امنیتی داشته و قرار است واشنگتن تجهیزات مورد نیاز را در اختیار کابل قرار دهد.در حالی افغانستان از روسیه درخواست خرید تجهیزات نظامی کرده است که به اعتقاد اغلب کارشناسان ؛ سیاست‌های جاري کابل در همراهی با کشورهای قدرتمند چندان هدف مند نیست و این وضعیت به شکنندگی بیشتر منجر خواهد شد.
نگراني اعراب از نقش آفريني روسيه در منطقه
كشور هاي عربي هم سو با غرب و آمريكا معتقدند: ایران و روسیه تنها کشورهایی هستند که در صورت خلاء امریکا در منطقه ؛خواهند توانست جای خالی آن را پر کنند و همانند عراق و سوریه قدرت را در منطقه انحصارا در اختیار خود بگیرند. لذا وزش نسيم سردي در روابط روسيه با برخي از كشورهاي عربي ؛ به خصوص روسيه – قطر ؛ مشهود است. اينك ؛ پس از ورود روسیه به جنگ سوریه؛ کشورهای عربی احساس می کنند روسیه این کار را برای بر هم زدن معادلات جاری در منطقه انجام داده است. ناظران می گویند که تلاش های کشورهای عربی به رهبری عربستان بر خنثی کردن فعالیت های روسیه در منطقه متمرکز است و در درجه نخست می خواهند که ارتباط و هم سويي مسکو – تهران قطع شود. هم چنين اينك به نظر می رسد؛ حمله جنگنده های روسیه در سوریه علیه مواضع داعش ؛ پیمان قطر – ترکیه را نیز تحت تاثیر قرار دهد و شايد این پیمان نخستین قربانی باشد. اکنون دوحه احساس می کند دخالت روسیه در سوریه قبل از هر چیز ؛ نقش اش را در این کشور هدف قرار داده است ؛ چرا که جنگنده های روسیه علاوه بر حمله به مواضع داعش به مواضع جیش الفتح که شامل جبهه النصره، شاخه القاعده در سوریه و جنبش احرار الشام است نیز حمله می کنند. جریان هایی که مورد حمایت قطر و ترکیه هستند و این دو کشور منابع مالی و تسلیحاتی در اختیار آنها قرار می دهند. قطر قبل از آغاز بحران های اخیر ؛ روابط نزدیکی با سوریه داشت، هدف دوحه در آن ايام ؛ ایجاد خط لوله گازی بود که از سوریه و ترکیه عبور نمايد و به اروپا برسد. برخی از تحلیلگران بر این اعتقادند که روسیه ؛ در همراهي با اسد ؛ علاوه بر مسائل سیاسی ؛ مسائل اقتصادی ؛ نظير تحت الشعاع قراردادن و يا شکست ” پیمان قطر ” را نيز دنبال می کند. به نظر می رسد روسیه می خواهد این طرح قطر را ناکام بگذارد تا اروپا همچنان به گاز روسیه وابسته بماند. در همین رابطه مجله” فارن افرز “گزارشی را منتشر کرده است که در آن آمده است: علت تلاش روسيه براي بقاء رژيم اسد در سوريه و درهم شكستن محاصره شهر لاذقيه آن است كه روسیه تمایل دارد به جای خط لوله گازی از قطر ؛ خط لوله اي به مبداء ایران و با عبور از عراق و سوریه ( از طریق لاذقیه ؛ درياي مديترانه) گاز اش را به اروپا برساند. در عین حال خبرگزاري “العرب “گزارش می دهد که ورود نظامی روسیه در سوریه به اوباما ثابت کرد که نمی تواند چندان به کارآمدی اتحاد قطر – ترکیه در سوریه امیدوار باشد از اين روي واشنگتن ؛ فورا به فکر راه حل سیاسی برای بحران سوریه افتاد و در پی مذاکره با مسکو بر آمده است. از منظر بسیاری از كارشناسان منطقه ؛ راه حل سیاسی ای که اکنون طرف های بحران سوریه در حال مذاکره بر سر آنها هستند بیش از همه به سود روسیه و بشار اسد خواهد بود و روسیه قصد ندارد تا رسیدن به اهدافش در حمله به گروه های تروریستی راه حل بحران سوریه را بپذیرد.
آینده احتمال حضور روسيه در افغانستان
تکثر برداشت در مورد جنگ و یا صلح با گروه طالبان ؛ افغانستان را دچار چنددستگی کرده است. در صورتی که افغان‌ها مدیریت جنگ را در مبارزه با تروریسم را در دست گيرند؛ می‌توانند از کمک‌های احتمالی دولت‌های درگیر بهره ببرند. اما در صورتي كه افغانستان توانمندی مدیریت جنگ را از دست بدهد و امریکا طرح مبارزه با تروریسم را در دست بگیرد، احتمالا زمینه مداخله روسیه ؛ و ديگر كشور هاي هم سو را نیز به همراه خواهد داشت و افغانستان به سوریه‌ای دیگر تبدیل خواهد شد. مسلما روسیه حضور تروریسم طالبان ؛ داعش ؛ و… را در کنار مرز کشورهای آسیای مركزي و میانه به عنوان حیاط خلوت و حوزۀ نفوذ و منافع خود، تحمل نخواهد کرد. تداوم حضور نیروهای طالبان و گروه‌های تروریستی دیگر چون داعش در شمال افغانستان بنا به هر عامل و دلیلی، از سوی مسکو و دولت‌های در واقع تحت نفوذ و یا متحد آن در منطقه ؛ به عنوان تهدیدی بسیار جدی و خطرناک ارزیابی و شناخته می‌شود. روس‌ها خطر این تهدید را که پای گروه‌های افراطي ؛ تكفيري اسلامی را به درون جوامع مسلمان آسیای مرکزی و جامعۀ مسلمانان فدراتیو روسیه ؛ كشانده شود؛ را نمی‌پذیرند و مسلما نظاره‌گر باقی نخواهند ماند . دخالت و مشارکت روسیه در چنین فضای تقابل و خصومت عمیق و گسترده با امریکا و غرب، در واقع ائتلاف ۴+۱ مسكو ( تهران- دمشق – بغداد- حزب‌الله لبنان) را از معرکۀ سوریه تا میدان‌های جنگ در شمال افغانستان گسترش می‌دهد و ائتلاف مذکور در این میدان ؛ احتمالا به ۵ + ۱(هندوستان ) و شايد هم ً به ۶+ ۱(چین) گسترش يابد. البته احتمال دارد؛ خصومت و تقابل ائتلاف هاي مذكور در برابر ناتو و اعراب سنی مذهب ؛ منجر به درگیری نظامی گردد. زيرا از سويي؛ هندوستان ؛ كه همواره دست پاکستان را در عقبه تروریسم طالب و هر گروه تروریستی دیگر عليه خود ؛ می‌بیند و قبل از سقوط طالبان نیز با جبهۀ مقاومت ضد طالبان همکاری داشت ؛ فرودگاه عینی تاجکستان را جهت مقابله با حركتهاي تروريستي ( طالبان ؛ داعش و… ) ؛ باز سازی کرده است. از سوي ديگر ؛ جمهوري خلق چین ؛ به عنوان عضو سازمان همکاری شانگهای ؛ كه شديدا نگران فضاي ملتهب جوامع مسلمان خود است ؛ وارد این ائتلاف گردد .
در واقع درخواست تسليحات نظامي از روسيه ؛ یک روز پس از سفر نواز شریف به آمریکا از سوی کاخ ریاست جمهوری افغانستان مطرح شد و این بيانگر آن است كه بين تقاضای کمک از روسیه با سفر نخست وزیر پاکستان به واشنگتن ارتباط مستقیمی وجود دارد. زيرا نواز شریف در موقعیت یا زمانی که گفته مي شود نیروهای آمریکایی در حال ترک افغانستان هستند، می‌خواهد این خلا ء پاکستان را پر کند. در چنین وضعیتی دولت افغانستان درک کرده است که آمریکا هر زمانی که بخواهد می‌تواند سرنوشت افغانستان را به دست دیگری بسپارد ؛ لذا بدين جهت از روسیه کمک خواسته است که در مقابل پیشروی پاکستان ؛ در کنار افغانستان ایستاده و بدین ترتیب از مسکو به عنوان اهرم فشار و بازوی متعادل کننده‌ای در تحولات افغانستان و منطقه استفاده کند. البته بعد ديگر درخواست مذكور به اين دليل است که توافقنامه بین کابل – واشنگتن به مرحله اجرایی نرسید و آمریکا به آن پای بند نگرديده است و افغانستان را مجبور به تغییر مسیر به سمت روسیه کرده است. این که به افغانستان حمله شود و آمریکایی‌ها بی‌تفاوت باشند ؛ خلاف توافقنامه امنیتی کابل و واشنگتن است. در پیمان آمده است که آمریکا باید در کنار دولت افغانستان حضور داشته باشد و در صورت تعرض دفاع کند. اما بعد از انعقاد پیمان هیچگونه تحرکی از سوی آمریکا دیده نمي شود و دولت و ملت افغانستان را از ناتو و امریکایی‌ها ناامید كرده است و دولت افغانستان را به سمت روسیه گرایش مي دهد تا بتواند نیازهای نظامی خود را مرتفع سازد. گفته مي شود؛ حتی اگر موافقتنامه خرید تجهیزات نظامی از روسیه به مرحله اجرایی نرسد، طرح تقاضاي مذكور هراسی نزد واشنگتن ایجاد خواهد کرد که در صورت ادامه سرمایه گذاری روی پاکستان، ممکن است افغانستان از کارت روسیه استفاده بیشتری کرده و مسکو دخالت بیشتری را با چراغ سبز کابل در مسائل افغانستان داشته باشد. مسلما همان گونه که مسئله امضا پیمان امنیتی با آمريكا در برهه حساسی از تاریخ به یک چالش بزرگ تبدیل شد؛ انعقاد همکاری نظامی با قدرتی مانند روسیه نیز همان چالش‌ها و مشکلات را خواهد داشت و افغانستان را مجدداً به میدان رقابت و جنگ سرد بین واشنگتن – مسکو سوق خواهد داد. رئيس جمهور ؛ اشرف غنی ؛ در ابتدا سعی کرد خود را به پاکستان نزدیک کند و به اسلام‌آباد اعتماد کرد؛ اما باز هم با ترفند هاي سياسي گذشته و عدم حسن نيت پاكستان مواجه گشت ؛ اکنون نیز اشرف غنی به خاطر وعده‌هایی که داده است ؛ مجبور به كاهش فشار افکار عمومی و ناگزیر به حركت به سمت روسیه گرديده است .
نتيجه گيري :
در حالي كه جمهوري اسلامي افغانستان ؛ به عنوان یک کشور در حال گذار در حل و فصل مسائل امنیتی و منطقه‌ای خود، به همراهی قابل اعتماد نیاز دارد. چنين مي نمايد كه نظامیان خارجی افغانستان را ترک نخواهند كرد ، زیرا میدان نبرد تازه رقابتی میان امریکا و روسیه در افغانستان گشوده خواهد شد. البته با لحاظ تنگناهاي مالي روسيه و معاملات آتي روسيه با غرب ؛ بعيد بنظر مي رسد روسيه بتواند در ابعاد گسترده و به مدت طولاني در افغانستان حضور داشته باشد. هم چنين تبعات و پیامد دخالت احتمالی روس‌ها در جنگ افغانستان در فضای تعارض و دشمنی شدید با امریکا ؛ ناتو ؛ متحدین عرب اش در منطقه، برای افغانستان و كشور هاي همسايه و منطقه بسیار پیچیده و پر هزينه خواهد بود. شکل‌گیری این فضای خصومت از تقابل دو طرف بر سر سوریه آغاز گرديد. ولي اينك میزان رویارویی غرب با روس‌ها در میدان سوریه نامشخص است ؛ هم چنين واکنش روس‌ها نیز در برابر اقدام و عمل غربی‌ها نيز روشن و مشخص نیست. مسلما ضعف حکومت وحدت ملی در عدم استفاده از فرصت مناسب همکاری نظامی با ناتو و آمریکا ؛ قابل تسری به همکاری نظامی با روسیه نیز مي گردد ؛ زيرا بهانه کمبود تجهیزات ؛ ناشی از ضعف دولت و مدیران ارشد امنیتی افغانستان است و ربطی به قراردادهای نظامی با کشورهای مختلف ندارد و تا مدتی که این ضعف وجود داشته باشد، هیچیک از قدرت هاي سيطره جو ؛ حاضر به عمل کردن به تعهدات خود نخواهند بود. جمهوري اسلامي افغانستان یکی از میدان‌های این جنگ خونین و ویرانگر در مخاصمت و تقابل این دو ائتلاف خواهد بود که تبعات هزينه هاي هنگفت ؛ مرگ بار ؛ و غم‌انگیز آن، جامعه افغانستان را میان دو طرف این ائتلاف متخاصم ؛ تقسیم و در جنگ و تقابل خونین میان هم قرار خواهد داد. از این‌رو اتحاد و همبستگی در میان نیروهای سیاسی و امنیتی افغانستان ؛ ضمن آن كه توان مدیریت همکاری را افزایش خواهد داد ؛ مداخله کشورهای خارجي را نيز کاهش خواهد داد.
اتخاذ هرگونه سیاست مخدوش؛ غیرشفاف ؛ در مبارزه و جنگ با گروه تروریستی طالبان ؛ دولت وحدت ملی افغانستان را به سوی سرنوشت تاریک و مصیبت بار خواهدكشاند . وظیفه خطير و آني دولت وحدت ملی به رهبري رئيس جمهور؛ جلوگیری از سقوط افغانستان در پرتگاه مرگبارِ تقابل قدرت‌های منطقه اي و جهانی است . مسلما در سايه تلاش هاي صادقانه مسئولين ؛ وحدت جامعه و همراهي مردم ؛ جمهوري اسلامي افغانستان در راستاي :
1- توانمندسازي حفظ ماهیت متغیر و مستقل در تعامل با بازیگران منطقه اي و فرامنطقه اي
2- تلاش در سطح اراده و همت ملي جهت سركوبي طالبان
3- همكاري با كشور هاي همسايه جهت جلوگیری از اشاعه تروريزم در منطقه
4- ممانعت از ورود نيروهاي نظامي خارجي به جنگ افغانستان
خواهد توانست از تبدیل شدن به صحنه تقابل احتمالی ائتلاف هاي منطقه اي و بين المللي ؛ نجات يابد .
مسلما تا زماني كه ج.ا.افغانستان، به تدوین یک استراتژی کلان و راهبردی در خصوص نحوه همکاری با کشورهای همسایه ؛ منطقه و قدرت هاي بين المللي ؛ نپردازد و از سیاست نگاه به امروز به جای راهبرد آینده‌نگری استفاده کند، هیچگاه از دامی که سلطه گران منطقه اي و بين المللي پهن کرده اند ؛ رهایی نخواهد یافت .
واژگان کلیدی: احتمال حضور روسيه در افغانستان، حضور روسيه در افغانستان، روسيه و افغانستان
