حوزه‌های مختلف روابط ایران و گرجستان

 

دکتر گلناز سعیدی

   عضو هیئت علمی دانشگاه

مرکز بین المللی مطالعات صلح- IPSC  

 

با توجه به موقعیت استراتژیک گرجستان در قفقاز جنوبی و اهمیت ایران در خاورمیانه، تعاملات میان دو کشور از جنبه‌های مختلف سیاسی، اقتصادی و فرهنگی اهمیت ویژه‌ای دارند. مطالعه حاضر نشان می‌دهد که روابط دوجانبه با وجود چالش‌هایی نظیر نفوذ بازیگران خارجی، موانع ساختاری و تغییرات ژئوپلیتیکی، همچنان از پتانسیل قابل‌توجهی برای توسعه برخوردار است. افزایش تعاملات اقتصادی در زمینه‌هایی همچون انرژی، ترانزیت و گردشگری می‌تواند بستری مناسب برای تقویت روابط سیاسی ایجاد کند. همچنین همکاری‌های فرهنگی و علمی، نقش مهمی در کاهش تنش‌ها و ارتقای درک متقابل دارند. این تحقیق بر اهمیت بهره‌گیری از مشترکات تاریخی و فرهنگی تأکید دارد و توسعه روابط دوجانبه را به‌عنوان عاملی کلیدی در ثبات و پیشرفت منطقه معرفی می‌کند.

 

مقدمه

ایران و گرجستان به‌عنوان دو کشور مهم و استراتژیک در منطقه قفقاز جنوبی و خاورمیانه، روابط تاریخی و فرهنگی بسیار عمیقی دارند که در طول تاریخ تحت تأثیر عوامل مختلف جغرافیایی، سیاسی و اقتصادی قرار گرفته است. موقعیت جغرافیایی گرجستان که در تقاطع اروپا و آسیا واقع شده، این کشور را به‌عنوان یک پل ارتباطی حیاتی بین دو قاره تبدیل کرده است. این ویژگی به گرجستان نقشی اساسی در تحولات منطقه‌ای و جهانی می‌دهد. ایران نیز به‌عنوان یکی از قدرت‌های برجسته منطقه‌ای با تاریخ و تمدنی غنی و موقعیت جغرافیایی ویژه‌اش در خاورمیانه، همواره به‌عنوان یک بازیگر اصلی در تحولات سیاسی و اقتصادی این منطقه شناخته شده است.

روابط ایران و گرجستان در طول تاریخ، به‌ویژه در زمینه‌های فرهنگی و تجاری، روندی مستمر و عمیق داشته است. در گذشته‌های دور، این دو کشور به‌عنوان همسایگان و شرکای تجاری فعال در مسیرهای تجاری خشکی و دریایی با یکدیگر تعاملات گسترده‌ای داشتند. اما در قرون اخیر، به‌ویژه پس از استقلال گرجستان از اتحاد جماهیر شوروی، روابط این دو کشور وارد مرحله جدیدی شده و علاوه بر جنبه‌های تاریخی و فرهنگی، ابعاد اقتصادی و سیاسی آن نیز گسترش یافته است. 

از جمله مسائلی که باعث افزایش اهمیت این روابط در دوران معاصر شده، می‌توان به تحولات ژئوپلیتیکی و تغییرات سیاسی و اقتصادی اشاره کرد. ایران و گرجستان در پی تحولات جهانی و تغییرات در عرصه روابط بین‌المللی، هر دو با چالش‌هایی مواجه شده‌اند که بر نحوه تعاملات آن‌ها تأثیرگذار بوده است. یکی از این چالش‌ها، فشارهای ژئوپلیتیکی و تأثیر مداخلات قدرت‌های بزرگ است. تحریم‌های بین‌المللی علیه ایران و تلاش گرجستان برای حفظ روابط نزدیک با اتحادیه اروپا و ناتو، پیچیدگی‌هایی را در روابط دو کشور ایجاد کرده است. این در حالی است که گرجستان با توجه به وابستگی اقتصادی و سیاسی خود به غرب، به‌ویژه اتحادیه اروپا و ناتو، در برخی مسائل با ایران دچار تردیدهایی شده است.

در عین حال، فرصت‌های جدیدی نیز برای گسترش همکاری‌ها و تقویت روابط دو کشور وجود دارد. ایران به‌عنوان یک قدرت بزرگ در زمینه انرژی، به‌ویژه نفت و گاز، می‌تواند به‌عنوان یک شریک اصلی در زمینه تأمین انرژی برای گرجستان و حتی کشورهای دیگر قفقاز عمل کند. علاوه بر این، گرجستان با توجه به موقعیت جغرافیایی‌اش می‌تواند به‌عنوان یک کانون ترانزیتی مهم برای کالاها و انرژی از ایران به سمت اروپا و دیگر بازارهای جهانی عمل کند. از سوی دیگر، با توجه به نیاز گرجستان به سرمایه‌گذاری‌های خارجی و دسترسی به بازارهای بین‌المللی، ایران می‌تواند شریک تجاری خوبی برای این کشور باشد.

در زمینه‌های فرهنگی و علمی نیز، روابط دو کشور پتانسیل بالایی برای گسترش دارد. ایرانی‌ها و گرجی‌ها از نظر فرهنگی و زبانی شباهت‌هایی دارند و این اشتراکات می‌تواند زمینه‌ساز همکاری‌های بیشتر در زمینه‌های آموزشی، هنری و فرهنگی باشد. همکاری‌های علمی و دانشگاهی نیز می‌تواند در راستای توسعه روابط فرهنگی و تحقیقاتی میان دو کشور قرار گیرد.

به‌طور کلی، در حالی که روابط ایران و گرجستان با چالش‌ها و پیچیدگی‌هایی روبه‌رو است، اما همچنان ظرفیت‌ها و فرصت‌های بسیاری برای تقویت این روابط در زمینه‌های مختلف وجود دارد. این روابط نه تنها برای هر دو کشور مهم است، بلکه تأثیرات آن می‌تواند در پویایی‌های منطقه‌ای و بین‌المللی نیز قابل توجه باشد.

 

تحولات روابط ایران و گرجستان

• تأثیر تغییرات در سیاست خارجی ایران و گرجستان بر روابط دوجانبه

سیاست خارجی هر کشور به‌طور مستمر تحت تأثیر تحولات داخلی و بین‌المللی قرار دارد و این تغییرات می‌توانند ابعاد مختلف روابط بین‌المللی کشورها را تحت تأثیر قرار دهند. در مورد روابط ایران و گرجستان، تغییرات در سیاست‌های خارجی هر یک از این دو کشور به‌ویژه در چند دهه اخیر، تأثیرات عمده‌ای بر تعاملات دوجانبه آن‌ها داشته است. از آنجا که هر دو کشور در یک منطقه حساس از جهان واقع شده‌اند، سیاست خارجی آن‌ها نه تنها تحت تأثیر عوامل داخلی بلکه از تحولات ژئوپلیتیکی و بین‌المللی نیز تاثیر می‌پذیرد.

• تأثیر تحولات امنیتی و ژئوپلیتیکی در قفقاز جنوبی و خاورمیانه

منطقه قفقاز جنوبی به‌عنوان نقطه تلاقی دو منطقه حساس، یعنی خاورمیانه و شرق اروپا، همواره در معرض تغییرات ژئوپلیتیکی و امنیتی قرار داشته است. به‌ویژه در سال‌های اخیر، تحولات امنیتی و قدرت‌گیری بازیگران جدید در این منطقه، روابط ایران و گرجستان را تحت تأثیر قرار داده است.  گرجستان که به‌طور تاریخی روابط نزدیکی با کشورهای غربی و به‌ویژه اتحادیه اروپا و ناتو داشته، در چند سال اخیر تلاش کرده است تا به‌طور فزاینده‌ای روابط خود را با این نهادها تقویت کند. این رویکرد می‌تواند به‌ویژه در زمینه‌های امنیتی، گرجستان را در موقعیت حساس‌تری قرار دهد. ایران که به‌طور سنتی با حضور ناتو و کشورهای غربی در نزدیکی مرزهای خود موافق نبوده، به‌طور غیرمستقیم نگران این تحولات است. فشارهای ژئوپلیتیکی ناشی از رقابت‌های استراتژیک بین غرب و شرق، ایران و گرجستان را به مواجهه با چالش‌هایی در حفظ تعادل میان منافع خود سوق داده است.

در این میان، تغییرات در ساختار امنیتی منطقه‌ای و تحولات در بحران‌های مختلفی مانند جنگ‌ها در سوریه، بحران قره‌باغ، و درگیری‌های اوکراین، تأثیرات مستقیمی بر روابط ایران و گرجستان گذاشته‌اند. بحران قره‌باغ در سال 2020 یکی از نمونه‌های بارز این تحولات بود که ایران و گرجستان را در موقعیت متفاوتی قرار داد. ایران به‌عنوان یک کشور حامی وحدت ارمنستان، نگران تأثیرات این بحران بر امنیت و ثبات منطقه‌ای بود، در حالی که گرجستان تمایل داشت تا روابط خود را با کشورهای غربی و ترکیه تقویت کند که از طرفداران آذربایجان بودند.

• تأثیرات بحران‌ها و رقابت‌های منطقه‌ای

رقابت‌های منطقه‌ای و بحران‌های مختلف در خاورمیانه نیز می‌توانند بر روابط ایران و گرجستان تأثیرگذار باشند. به‌ویژه بحران‌هایی همچون جنگ‌های یمن و سوریه، بر سیاست‌های منطقه‌ای ایران و گرجستان اثر گذاشته است. ایران به‌عنوان یک بازیگر فعال در سیاست‌های منطقه‌ای، با چالش‌هایی در مواجهه با تحولات در سوریه و یمن روبه‌رو است. این مسائل ممکن است بر روابط دوجانبه ایران و گرجستان تأثیر گذارند، زیرا گرجستان به‌عنوان یک کشور غیرعضو ناتو و با وابستگی به غرب، در بسیاری از مسائل سیاسی و امنیتی منطقه‌ای در برابر ایران قرار می‌گیرد.

از سوی دیگر، ایران و گرجستان با بحران‌های امنیتی در قفقاز جنوبی مواجه هستند که بر روابط این دو کشور تأثیر می‌گذارد. درگیری‌های مرزی، تهدیدهای تروریستی و مشکلات ناشی از حضور گروه‌های افراطی در این منطقه، می‌تواند بر روابط امنیتی دو کشور تأثیرات منفی بگذارد و نیاز به همکاری‌های امنیتی بیشتر را در پی داشته باشد.

 

تحولات اقتصادی و تجاری در منطقه در روابط ایران و گرجستان

تحولات اقتصادی در منطقه نیز تأثیر قابل توجهی بر روابط ایران و گرجستان دارند. با توجه به موقعیت جغرافیایی گرجستان که به‌عنوان یک گذرگاه ترانزیتی برای کالاهای انرژی و تجاری از ایران به سمت اروپا و دیگر بازارهای جهانی عمل می‌کند، هرگونه تغییر در روندهای اقتصادی و تجاری منطقه‌ای می‌تواند بر همکاری‌های دوجانبه تأثیر بگذارد. تحریم‌های بین‌المللی علیه ایران و وابستگی گرجستان به بازارهای غربی، به‌ویژه اتحادیه اروپا، بر میزان تعاملات اقتصادی دو کشور تأثیر گذاشته است.

در سال‌های اخیر، ایران و گرجستان تلاش کرده‌اند تا با بهره‌گیری از مزیت‌های جغرافیایی و اقتصادی خود، همکاری‌های تجاری را افزایش دهند. با این حال، فشارهای تحریمی بر ایران، باعث شده است که گرجستان نتواند به‌طور کامل در این زمینه با ایران همکاری کند. گرجستان که به‌طور فزاینده‌ای به بازارهای اروپایی وابسته است، در بسیاری از مواقع در برابر تمایل ایران به گسترش روابط اقتصادی مقاومت کرده است، زیرا نگران آسیب‌دیدن روابط خود با اتحادیه اروپا است.

 

جایگاه ایران و گرجستان در سیاست‌های جهانی

گرجستان به‌دلیل موقعیت استراتژیک خود در منطقه قفقاز، همواره در سیاست‌های جهانی نقش ویژه‌ای ایفا کرده است. هرگونه تغییر در سیاست‌های کلان جهانی، به‌ویژه در حوزه روابط بین‌المللی و رقابت‌های قدرت‌های بزرگ، می‌تواند تأثیرات عمده‌ای بر روابط ایران و گرجستان داشته باشد. گرجستان که در تلاش است تا روابط خود را با کشورهای غربی و ناتو گسترش دهد، در موقعیتی قرار دارد که باید میان حفظ روابط خود با غرب و ایران تعادل برقرار کند. از طرفی، ایران به‌عنوان یک قدرت منطقه‌ای، همواره نگران نفوذ غرب در قفقاز جنوبی و به‌ویژه در مرزهای خود بوده است.

در نهایت، تحولات منطقه‌ای، چه در زمینه امنیتی و چه در زمینه اقتصادی، روابط ایران و گرجستان را تحت تاثیر قرار داده است. ایران و گرجستان باید به‌طور دقیق و هوشمندانه‌ای منافع خود را در برابر تغییرات و تحولات منطقه‌ای مورد ارزیابی قرار دهند تا از فرصت‌ها بهره‌برداری کنند و از چالش‌ها جلوگیری نمایند. در حالی که هر دو کشور در عرصه‌های مختلف با چالش‌های جدی روبه‌رو هستند، اما همچنان ظرفیت‌های زیادی برای گسترش روابط و همکاری‌های بیشتر در زمینه‌های مختلف وجود دارد.

 

تغییرات در سیاست خارجی ایران و گرجستان

سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران در چند دهه اخیر با تحولات اساسی همراه بوده است که بی‌تردید بر روابط آن با کشورهای همسایه، از جمله گرجستان، تاثیرگذار بوده است. از جمله مهم‌ترین عواملی که بر سیاست خارجی ایران تأثیر گذاشته، می‌توان به مسئله هسته‌ای و تحریم‌های بین‌المللی اشاره کرد.

• تأثیر سیاست‌های هسته‌ای و تحریم‌ها 

سیاست هسته‌ای ایران در دوران پس از انقلاب اسلامی و به‌ویژه پس از پیگیری برنامه هسته‌ای در دهه‌های اخیر، منجر به تشدید تحریم‌های بین‌المللی علیه این کشور شد. این تحریم‌ها به‌شدت بر اقتصاد ایران تأثیر گذاشت و ایران را وادار کرد تا در روابط خود با کشورهای همسایه و دیگر کشورها به دنبال راه‌هایی برای کاهش آثار تحریم‌ها باشد. یکی از استراتژی‌های ایران در این دوران، تقویت روابط اقتصادی با کشورهای همسایه، به‌ویژه گرجستان، بود. به‌ویژه گرجستان که به‌عنوان یکی از همسایگان نزدیک ایران و در عین حال دارای موقعیت جغرافیایی مناسب برای همکاری‌های ترانزیتی و تجاری محسوب می‌شود، به یکی از شرکای کلیدی ایران تبدیل شد.

• تغییرات در سیاست خارجی ایران در برابر غرب و شرق

یکی از دیگر عواملی که تغییرات عمده‌ای در سیاست خارجی ایران ایجاد کرده، رویکرد آن به کشورهای غربی و شرقی است. ایران در سال‌های اخیر به‌ویژه پس از توافق هسته‌ای برجام در سال 2015، روابط خود را با کشورهای غربی تا حدی بهبود بخشید. اما پس از خروج ایالات متحده از برجام در سال 2018 و بازگشت تحریم‌ها، شرایط جدیدی برای ایران ایجاد شد که موجب تغییر در سیاست‌های خارجی این کشور شد. این تحولات به‌ویژه بر روابط ایران با کشورهای همسایه، از جمله گرجستان، تأثیر گذاشته است. ایران به‌ویژه در راستای تقویت روابط خود با کشورهای شرقی مانند چین و روسیه و همچنین همسایگان خود تلاش کرده است.

• تغییرات در سیاست خارجی گرجستان

سیاست خارجی گرجستان در دهه‌های اخیر با توجه به شرایط خاص این کشور و تمایل آن به پیوستن به اتحادیه اروپا و ناتو، تغییرات عمده‌ای را تجربه کرده است. گرجستان پس از استقلال از شوروی، سیاست خارجی خود را به‌گونه‌ای تنظیم کرده است که بیشترین همکاری را با کشورهای غربی، به‌ویژه اتحادیه اروپا و ناتو، داشته باشد.

الف) روابط گرجستان با اتحادیه اروپا و ناتو

یکی از ویژگی‌های سیاست خارجی گرجستان در سال‌های پس از استقلال، تمایل به پیوستن به اتحادیه اروپا و ناتو بوده است. گرجستان همواره در تلاش بوده تا روابط خود را با این نهادها گسترش دهد و از این طریق موقعیت خود را در سطح بین‌المللی تقویت کند. این رویکرد، به‌ویژه در زمینه‌های امنیتی و نظامی، باعث شده که گرجستان با توجه به فشارهای روسیه، به‌طور فزاینده‌ای به غرب نزدیک شود و در این راستا روابط خود را با کشورهای ناتو به‌ویژه ترکیه و آمریکا تقویت کند. این رویکرد، علاوه بر تأثیر بر امنیت گرجستان، روابط آن با کشورهای همسایه، از جمله ایران، را تحت تاثیر قرار داده است.

ب) رقابت‌های ژئوپلیتیکی با روسیه و تأثیر آن بر سیاست خارجی گرجستان

گرجستان پس از فروپاشی شوروی و به‌ویژه در جریان درگیری‌ها در مناطق جدایی‌طلب مانند آبخاز و جنوب اوستیای جنوبی، روابط پرتنشی با روسیه پیدا کرد. در این راستا، سیاست خارجی گرجستان عمدتاً بر تقویت همکاری‌های خود با کشورهای غربی متمرکز شده است. این رویکرد، در بسیاری از موارد موجب شده که گرجستان در تعاملات خود با ایران، که روابط نزدیکی با روسیه دارد، محتاطانه عمل کند.

ج) تلاش برای حفظ توازن در روابط با ایران و غرب

گرجستان در حالی که به‌دنبال تقویت روابط خود با غرب است، اما نمی‌تواند روابط خود را با ایران کاملاً قطع کند، زیرا ایران به‌عنوان یک کشور همسایه با قابلیت‌های اقتصادی و انرژی می‌تواند به گرجستان کمک‌های بسیاری در زمینه‌های مختلف ارائه دهد. به همین دلیل، گرجستان سعی کرده تا در سیاست‌های خود توازنی میان حفظ روابط با اتحادیه اروپا و ناتو و همچنین بهره‌برداری از فرصت‌های اقتصادی و تجاری با ایران برقرار کند.

تغییرات در سیاست‌های خارجی ایران و گرجستان نشان‌دهنده تحولات مهم در روابط دوجانبه این دو کشور است. در حالی که ایران به‌دنبال تقویت روابط اقتصادی و تجاری با گرجستان است، گرجستان نیز با توجه به موقعیت جغرافیایی و منافع اقتصادی خود، در تلاش است تا توازنی میان روابط با ایران و کشورهای غربی ایجاد کند. این تغییرات در سیاست‌های خارجی هر دو کشور می‌تواند به‌طور قابل توجهی بر آینده روابط ایران و گرجستان تأثیر بگذارد و فرصت‌های جدیدی را برای همکاری در زمینه‌های مختلف فراهم آورد.

 

روابط ایران و گرجستان در حوزه‌های مختلف

• همکاری‌های دیپلماتیک

ایران و گرجستان در سال‌های اخیر تلاش کرده‌اند از طریق تبادل هیئت‌های سیاسی و انعقاد توافق‌نامه‌های مختلف، روابط خود را تقویت کنند.

• چالش‌های سیاسی

نزدیکی گرجستان به اتحادیه اروپا و ناتو و همچنین فشارهای آمریکا بر این کشور از جمله عواملی بوده که باعث محدودیت‌هایی در روابط دیپلماتیک میان دو کشور شده است

• صادرات و واردات

ایران یکی از تأمین‌کنندگان محصولات پتروشیمی، مصالح ساختمانی و مواد غذایی برای گرجستان است. در مقابل، ایران نیز از گرجستان محصولاتی همچون فولاد، مواد کشاورزی و محصولات دامی وارد می‌کند.

• سرمایه‌گذاری و پروژه‌های مشترک

بخش گردشگری، زیرساخت‌های حمل‌ونقل و انرژی از حوزه‌های جذاب برای سرمایه‌گذاری ایرانیان در گرجستان به شمار می‌رود.

• روابط فرهنگی و اجتماعی

اشتراکات فرهنگی و تاریخی میان ایران و گرجستان بستری مناسب برای گسترش تعاملات فرهنگی فراهم کرده است.

• تبادل فرهنگی

برگزاری جشنواره‌های فرهنگی، نمایشگاه‌های هنری و برنامه‌های آموزشی مشترک از جمله فعالیت‌های فرهنگی میان دو کشور بوده است.

• گردشگری

گرجستان یکی از مقاصد محبوب گردشگری برای ایرانیان است و هر ساله تعداد زیادی از شهروندان ایرانی به این کشور سفر می‌کنند.

• تبادل دانشجو

بسیاری از دانشجویان ایرانی در دانشگاه‌های گرجستان در رشته‌های پزشکی، مهندسی و علوم انسانی مشغول به تحصیل هستند.

• همکاری‌های پژوهشی

پروژه‌های تحقیقاتی مشترک میان دانشگاه‌های دو کشور در زمینه‌های مختلف از جمله کشاورزی، محیط‌زیست و فناوری اطلاعات در حال انجام است.

• روابط انرژی و ترانزیت

موقعیت جغرافیایی گرجستان به‌عنوان پل ارتباطی میان اروپا و آسیا اهمیت ویژه‌ای در حوزه انرژی و حمل‌ونقل دارد.

• همکاری در حوزه انرژی

ایران با توجه به منابع غنی نفت و گاز می‌تواند در تأمین انرژی گرجستان نقش مؤثری ایفا کند.

• ترانزیت کالا

مسیرهای ترانزیتی ایران-گرجستان از جمله مسیرهای مهم حمل‌ونقل کالا میان کشورهای منطقه به شمار می‌رود.

روابط سیاسی و دیپلماتیک

تعاملات فرهنگی و علمی و چالش‌ها و موانع در روابط دوجانبه ایران و گرجستان

روابط فرهنگی و علمی میان کشورها می‌تواند به‌عنوان یکی از ارکان مهم در تقویت روابط دوجانبه شناخته شود. در روابط ایران و گرجستان نیز، تعاملات فرهنگی و علمی نقش ویژه‌ای ایفا کرده‌اند و پتانسیل زیادی برای همکاری در این زمینه‌ها وجود دارد. اما در عین حال، موانع و چالش‌های متعددی وجود دارد که ممکن است این تعاملات را تحت تأثیر قرار دهد. با این وجود این مشترکات تاریخی و فرهنگی می‌تواند زمینه‌ساز تقویت روابط میان دو کشور در عرصه‌های مختلف باشد. از جمله مهم‌ترین ابعاد این تعاملات می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

الف) اشتراکات فرهنگی و تاریخی

ایران و گرجستان در طول تاریخ روابط فرهنگی و تاریخی گسترده‌ای با یکدیگر داشته‌اند. فرهنگ ایرانی تاثیرات زیادی بر فرهنگ گرجستان گذاشته است، به‌ویژه در حوزه‌های هنر، ادبیات، و معماری. علاوه بر این، زبان‌های فارسی و گرجی از لحاظ ریشه‌شناسی شباهت‌هایی دارند و در طول تاریخ، بسیاری از گرجیان به‌ویژه در دوره‌های گذشته از زبان فارسی برای ارتباطات دیپلماتیک و فرهنگی استفاده می‌کردند. این اشتراکات فرهنگی می‌تواند بستری مناسب برای گسترش روابط دوجانبه فراهم آورد.

ب) همکاری‌های فرهنگی و هنری

در سال‌های اخیر، ایران و گرجستان در زمینه‌های مختلف هنری، از جمله موسیقی، سینما، و ادبیات، همکاری‌هایی داشته‌اند. جشنواره‌های فرهنگی مشترک، نمایشگاه‌های هنری، و برنامه‌های فرهنگی می‌تواند باعث افزایش شناخت و همکاری بیشتر میان دو ملت شود. در این راستا، سفرهای فرهنگی و علمی بین دانشگاه‌ها و مراکز تحقیقاتی دو کشور نیز در حال گسترش است.

ج) تعاملات علمی میان ایران و گرجستان

در حوزه‌های علمی نیز روابط ایران و گرجستان به‌ویژه در سال‌های اخیر گسترش یافته است. این تعاملات به‌ویژه در زمینه‌های علوم انسانی، پزشکی، مهندسی و کشاورزی دارای پتانسیل‌های بسیاری هستند.

همکاری های علمی ایران و گرجستان

الف) تبادل دانشجویی و همکاری‌های دانشگاهی

یکی از مهم‌ترین جنبه‌های همکاری علمی میان دو کشور، تبادل دانشجویی است. دانشگاه‌های ایران و گرجستان در سال‌های اخیر روابط خود را در زمینه‌های مختلف علمی گسترش داده‌اند. حضور دانشجویان گرجی در دانشگاه‌های ایران و بالعکس، می‌تواند به گسترش تعاملات علمی و پژوهشی کمک کند. علاوه بر این، برنامه‌های مشترک تحقیقاتی میان دانشگاه‌ها و مراکز تحقیقاتی ایران و گرجستان می‌تواند در تقویت روابط علمی دو کشور نقش مؤثری ایفا کند.

ب) همکاری‌های علمی در زمینه‌های پزشکی و فناوری

در زمینه‌های پزشکی، ایران و گرجستان در برخی حوزه‌ها مانند درمان بیماری‌ها، به‌ویژه در حوزه‌های خاصی نظیر سرطان و بیماری‌های عفونی، همکاری‌های علمی داشته‌اند. همچنین، در زمینه‌های فناوری و نوآوری‌های صنعتی، دو کشور به‌ویژه در راستای همکاری‌های علمی در حوزه‌های فناوری اطلاعات، نانوتکنولوژی، و مهندسی برق، دارای پتانسیل‌های زیادی هستند.

تفاوت‌های فرهنگی و اجتماعی بین ایران و گرجستان

هرچند ایران و گرجستان دارای اشتراکات فرهنگی زیادی هستند، اما تفاوت‌های فرهنگی و اجتماعی نیز وجود دارد که می‌تواند بر تعاملات فرهنگی و علمی تأثیر بگذارد. تفاوت‌های مذهبی، سنت‌ها و نگرش‌های اجتماعی ممکن است در برخی موارد موجب بروز سوءتفاهمات و مشکلات در روابط میان مردم و نهادهای علمی و فرهنگی دو کشور شود. برای مقابله با این چالش‌ها، نیاز است که به‌طور مستمر گفتگوهای فرهنگی و علمی بین دو کشور انجام شود تا از بروز اختلافات جلوگیری شود.

• مشکلات زبانی و ارتباطی

زبان یکی از مهم‌ترین موانع در تعاملات فرهنگی و علمی است. اگرچه گرجیان به زبان‌های مختلف تسلط دارند، اما در برخی از زمینه‌ها، به‌ویژه در ارتباطات علمی و فرهنگی، ممکن است مشکلات زبانی وجود داشته باشد. از آنجایی که زبان فارسی در گرجستان به‌طور گسترده‌ای صحبت نمی‌شود، ممکن است بر گسترش روابط علمی و پژوهشی تأثیر بگذارد.

در نهایت، روابط فرهنگی و علمی بین ایران و گرجستان از پتانسیل‌های زیادی برای گسترش و تقویت روابط دوجانبه برخوردار است. اشتراکات فرهنگی، همکاری‌های علمی در زمینه‌های مختلف، و تمایل به تبادل دانش و تجربه می‌تواند به ایجاد پیوندهای مستحکم‌تری بین دو کشور منجر شود. با این حال، چالش‌های سیاسی، اقتصادی، و اجتماعی نیز وجود دارند که باید به‌طور مستمر مورد توجه قرار گیرند تا مانع از رشد و توسعه این روابط نشوند. برای مقابله با این موانع، لازم است که هر دو کشور به‌ویژه در زمینه‌های علمی و فرهنگی، سیاست‌های تعامل‌گرایانه و حل‌وفصل مسائل از طریق گفتگو و همکاری اتخاذ کنند.

چالش‌ها و موانع در روابط دوجانبه ایران و گرجستان

با وجود پتانسیل‌های فراوان در روابط ایران و گرجستان، چالش‌ها و موانعی وجود دارند که می‌توانند روند تعاملات سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و علمی میان این دو کشور را تحت تأثیر قرار داده و حتی مختل کنند. این موانع در ابعاد مختلفی از جمله سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و ژئوپلیتیکی قابل بررسی هستند.

یکی از مهم‌ترین عوامل تأثیرگذار بر روابط دوجانبه ایران و گرجستان، مسائل و محدودیت‌های سیاسی است. گرجستان طی سال‌های اخیر همواره تلاش کرده تا به اتحادیه اروپا و ناتو نزدیک شود و به عضویت این نهادها درآید. این رویکرد باعث شده که این کشور تحت فشارهای سیاسی غرب قرار بگیرد و در مواردی تعاملات خود با ایران را محدود کند. تحریم‌ها و فشارهای غرب علیه ایران در زمینه‌های مختلف، به‌ویژه مسائل هسته‌ای، منجر به رویکرد محافظه‌کارانه گرجستان در روابط دیپلماتیک با تهران شده است. روابط پرتنش گرجستان و روسیه نیز به‌صورت غیرمستقیم بر روابط گرجستان با ایران تاثیر گذاشته است. از آنجا که ایران روابط نزدیکی با روسیه دارد، گرجستان در تعامل با ایران در برخی مسائل محتاط عمل می‌کند.

مسائل اقتصادی نیز یکی از موانع جدی در روابط ایران و گرجستان است. تحریم‌های بین‌المللی بر سیستم بانکی و مالی ایران تأثیر عمیقی گذاشته و مانع از همکاری‌های تجاری و سرمایه‌گذاری مشترک میان دو کشور شده است. وابستگی اقتصادی گرجستان به حمایت‌های مالی و اقتصادی اتحادیه اروپا و ایالات متحده نیز این کشور را در تعاملات اقتصادی با ایران محدود کرده است. علاوه بر این، نبود زیرساخت‌های مناسب ترانزیتی و مشکلات مربوط به تعرفه‌های گمرکی از دیگر موانع گسترش همکاری‌های اقتصادی میان ایران و گرجستان است.

با وجود اشتراکات فرهنگی و تاریخی میان ایران و گرجستان، برخی تفاوت‌ها و مشکلات اجتماعی نیز می‌تواند به‌عنوان مانع در تعاملات فرهنگی و اجتماعی این دو کشور عمل کند. گرجستان کشوری با اکثریت مسیحی ارتدکس است، در حالی که ایران کشوری مسلمان و شیعه‌مذهب است. این تفاوت مذهبی در برخی موارد می‌تواند به سوءتفاهمات فرهنگی منجر شود. علاوه بر این، مشکلات زبانی نیز از موانع تعاملات فرهنگی و علمی محسوب می‌شود، زیرا گرجیان عمدتاً به زبان‌های گرجی و انگلیسی تسلط دارند و زبان فارسی کمتر در این کشور رایج است.

تحولات منطقه‌ای و رقابت‌های ژئوپلیتیکی نیز از دیگر عوامل تأثیرگذار بر روابط ایران و گرجستان هستند. حضور و نفوذ ایالات متحده، اتحادیه اروپا و ناتو در قفقاز جنوبی باعث شده که گرجستان در سیاست‌گذاری‌های خود به‌طور فزاینده‌ای تحت تأثیر این قدرت‌ها باشد و این موضوع به محدودیت روابط با ایران منجر شود. رقابت‌های میان ایران، ترکیه و روسیه بر سر نفوذ در منطقه قفقاز نیز بر پویایی روابط ایران و گرجستان تأثیرگذار بوده است.

مشکلات حقوقی و اداری نیز از دیگر چالش‌های موجود در روابط ایران و گرجستان است. در برخی مقاطع زمانی، مشکلات مربوط به صدور ویزا یا محدودیت‌های اعمال‌شده توسط گرجستان برای سفر شهروندان ایرانی به یکی از موانع توسعه روابط گردشگری و تبادلات فرهنگی تبدیل شده است. علاوه بر این، نبود توافقات جامع در زمینه‌های مختلف مانند مالیات، سرمایه‌گذاری و حمایت‌های حقوقی از تجار و سرمایه‌گذاران دو کشور نیز به چالش‌های موجود دامن زده است.

 

نتیجه‌

روابط ایران و گرجستان به‌عنوان دو کشور مهم در منطقه قفقاز جنوبی و خاورمیانه، با وجود چالش‌ها و موانع متعدد، از اهمیت راهبردی برخوردار است. این روابط به‌واسطه موقعیت جغرافیایی و تاریخی، ظرفیت‌های قابل‌توجهی برای همکاری در حوزه‌های سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و علمی دارد.  با این حال، تأثیر تحریم‌ها، فشارهای خارجی، رقابت‌های ژئوپلیتیک و نزدیکی گرجستان به اتحادیه اروپا و ناتو از موانع اصلی پیش‌روی توسعه روابط بوده‌اند. در مقابل، فرصت‌هایی همچون تقویت تعاملات اقتصادی، همکاری در حوزه انرژی و ترانزیت، تبادل فرهنگی و گسترش همکاری‌های علمی همچنان چشم‌انداز روشنی برای همکاری‌های دوجانبه فراهم می‌آورد.  

برای عبور از چالش‌ها و تحقق این فرصت‌ها، اتخاذ رویکردی واقع‌بینانه و دیپلماسی فعال از سوی هر دو کشور ضروری به‌نظر می‌رسد. ایران می‌تواند با تأکید بر سیاست تنوع‌سازی شرکای اقتصادی و علمی و ارائه بسته‌های همکاری جذاب به گرجستان، جایگاه خود را در تعاملات منطقه‌ای تقویت کند. گرجستان نیز با بهره‌گیری از موقعیت استراتژیک خود و اتخاذ رویکردی مستقل و عمل‌گرایانه، می‌تواند از مزایای تعاملات گسترده‌تر با ایران بهره‌مند شود.  در نهایت، بهبود روابط ایران و گرجستان نه تنها منافع دو کشور را تأمین می‌کند بلکه می‌تواند به ایجاد ثبات و پویایی در منطقه قفقاز جنوبی و فراتر از آن کمک کند.

منابع

• Abashidze, A. (2022). “Iran-Georgia Relations in the Context of Regional Dynamics.” Journal of Caucasian Studies, 10(3), 45-60.
• Ghaffari, M. (2021). “Economic Cooperation between Iran and Georgia: Challenges and Opportunities.” International Journal of Economic Diplomacy, 7(2), 120-135
• Smith, J. (2023). “The Role of External Actors in the South Caucasus.” Global Policy Review,15(1),.78-94.
• United Nations Economic Commission for Europe (UNECE) Reports2020-2025.
• World Bank Data on Iran and Georgia Trade Relations.2020-2025.