تغییر معادلات بازی در یمن

فاطمه خادم شیرازی

پژوهشگر و مدرس دانشگاه

مرکز بین المللی مطالعات صلح-  IPSC

دولت ها با توجه به تهدیدات نظامی بیرونی و مخاطرات داخلی در راستای امنیت کشورشان، از موازنه همه جانبه استفاده می کنند.

یکی از مولفه های موازنه همه جانبه، هم پیمانی کشورهای ائتلاف کننده با نیروهای خارجی است.این دولت ها از سه جهت در موازنه همه جانبه حرکت می کنند.:الف)اتحاد با رقبایی که تحت تهدید ثانوی هستند، تا از این اتحاد برای تمرکز و مقابله با رقبای اولیه استفاده کنند. ب) تفرقه بین بازیگرانی که برای آنان تهدید به شمار می روند ، از طریق سیاست ترضیه خاطر نسبت به متحدان بین المللی ج) حفظ امنیت و منافع شخصی در مقابل منافع ملی .

سیاست موازنه سازی عربستان، تابعی از میزان و شدت آسیب پذیری های داخلی است. اوضاع شکننده داخلی این کشور با افزایش آگاهی مردم با وجود وسایل ارتباطی مدرن و خیزش های مردمی،سبب افزایش ائتلاف سازی همه جانبه ،  و عاملی برای تغییر اتحادهای سیاسی به سمت اتحادهای نظامی و حتی مداخله نظامی شده است.

مهم ترین مصداق ائتلاف سازی اخیر عربستان با ترکیه در قالب حمایت از اخوانی های شمال یمن در همین راستا است.تصمیم عجولانه عربستان برای کشاندن ترکیه در بحران یمن ،به دنبال بیانیة اخیرا هیأت علمای عربستان مبنی بر تروریست و بی دین بودن اخوان‌المسلمین است.

این موضع گیری باعث خواهد شد که عربستان  یکی از اصلی‌ترین متحدان خود در یمن را از دست بدهد.واکنش متحدین اخوانی عربستان که همه از سران و فعالان حزب «اصلاح» می باشند ریاض را ترک و به ترکیه رفتند. عربستان تعدادی از این سران حزب اصلاح را در بازداشت خانگی  قرارداد.شکاف بین عربستان و حزب اصلاح قدرت عربستان در یمن، را بسیار کاهش خواهد داد.

بنظر می رسد موضع اخیر جو بایدن مبنی بر توقف حملات ،و عدم حمایت از عملیات نظامی ائتلاف عربی تحت هدایت سعودی‌ها ، توقف فروش سلاح و مهمات و توصیف جنگ شش ساله یمن تحت عنوان یک فاجعه انسانی ، عامل دیگری است که عربستان علاوه بر تشدید حملات به مواضع یمنی های ،به سیاست همه جانبه برای ائتلاف با ترکیه ترغیب شود.

مشکلات اقتصادی عربستان که ناشی از کاهش قیمت نفت ، و هزینه های جنگ یمن است،  عربستان را درگیر یک جنگ فرسایشی و در نتیجه خرید موشک ها و تسلیحات آمریکایی و انگلیسی، این کشور را دچار سردرگمی کرده است. حقوق بشر نیز نسبت به آمارهای تلفات غیرنظامیان در حمله های ائتلاف عربی به شهرهای یمن، این سازمان بشری را روبروی عربستان و متحدانش قرار داده است.

از طرفی دیگر نارضایتی بایدن از حاکمان فعلی عربستان و بازنگری حمایت آمریکا ازاین کشور،و تصمیم خارج کردن قتل خاشقجی از طبقه اسناد محرمانه ، و اعلام رسمی مقصر بودن «محمد بن سلمان» ولیعهد عربستان ، ائتلاف این کشور با ترکیه را رقم زد.

عربستان سعی دارد با استفاده از سه حرکت موازنه همه جانبه قدرت خود را در خلیج فارس به عنوان قدرت برتر حفظ کند.

لذا با استفاده از ائتلاف با ترکیه به عنوان تهدید ثانویه قدرت، به مقابله با رقیب اولیه یعنی ایران برود. همچنین با حضور نظامی ترکیه در حمایت از اخوانی های “اصلاح” در یمن ، قصد دارد بین اتحاد اخیر انصارالله و اخوانی‌ها تفرقه بیندازد. در حرکت سوم عربستان با استفاده از توازن همه جانبه سعی دارد ، امنیت و منافع شخصی آل سعود را تقویت و از برکناری بن سلمان جلوگیری کند.

عربستان اخیرا به دلیل عدم توان و قدرت نظامی خود در برابر ترکیه به سیاست تحریم اقتصادی کالاهای این کشور پرداخته بود،اما به صورت غیر منتظره ای با بیانیه وزارت خارجه ترکیه ، مبنی بر محکوم کردن حملات انصارالله به تاسیسات نفتی سعودی ، چندین معادله در یمن تغییر کرد.

بیانیه اخیر نشان گر درخواست ریاض برای ائتلاف جدیدی با ترکیه در منطقه ، در راستای مساعدت نظامی‌در جنگ یمن و نبرد مأرب می باشد. منابع اقتصادی گسترده و ذخایر نفتی با ظرفیت تولید ۲۰۰ هزار بشکه، جمعیت ۳ میلیونی،باعث شده مأرب اهمیت سیاسی زیادی برای حزب اخوانی اصلاح ، و ترکیه به عنوان حامی اخوانی ها داشته باشد.

عربستان برای جبران قطع حمایت نظامی آمریکا،  پهپادهای نظامی بیرقدار و سلاح‌های هجومی را از ترکیه خریداری کرد.

حضور ترکیه در یمن فرصتی مهم برای این کشور است. راهیابی به منابع حیاتی ژئوپلتیک و موقعیت ژئواستراتژیک یمن به واسطه وجود دریای سرخ و تنگه باب المندب راه نفوذ ترکیه به آفریقا  را آسان ، واز طرفی موازنه قوا در خاورمیانه  رابه هم خواهد زد.

حضور به ظاهر مقطعی ترکیه در یاری رساندن به عربستان ، با اعزام شورشیان متمایل به حضور در جنگ یمن که  با حقوق‌های بسیار بالا ، توسط ترکیه فرستاده خواهند شد ، امنیت ملی عربستان را به خطر می اندازد. هم چنین حضور ترکیه در یمن ، معادله بین عربستان و امارات را بهم خواهد زد، زیرا امارات در لیبی با ترکیه در نزاع است.

چشم انداز

همکاری نظامی ترکیه و عربستان در یمن با حضور مزدوران شمال سوریه و تسلیحات نظامی ترکیه ،روابط عربستان ،امارات و مصر را دچار تنش خواهد کرد. ایران نیز چون با ترکیه مراوده دارد ، عربستان را مورد هدف قرار خواهد داد. دولت بایدن هم چون با صراحت به عربستان هشدار جدی مبنی بر پایان جنگ یمن داده بود، سرنوشت صدام درانتظار آل سعود خواهد بود، و یمن باتلاق عربستان خواهد شد.

اخوان المسلمین یمن نه تنها در خارج از قدرت نبودند، بلکه بخشی از ساختار قدرت بودند؛ وچون در زمان تغییر نظام همراه با مردم نبودند و در زمانی دیگر به مردم پیوستند، حزب اصلاح جدی گرفته نشد. لذا اتحاد عربستان و ترکیه باعث تضعیف جایگاه اخوانی ها در صحنه سیاسی یمن ، با توجه به پایگاه اجتماعی – تاریخی آن ها در شمال یمن می شود ، و معادلات بازی در یمن به سود انصارلله تغییر و مواضع آنها تقویت خواهد شد.

شرایط ترکیه نیز در یمن کاملا با  لیبی متفاوت است. ترکیه باید بداند در موازنه همه جانبه عربستان جزء قدرت ثانویه است، و قواعد بازی را سعودی ها و اماراتی ها تعیین می کنند. در واقع  احتمال دارد که اخوانی ها با شکل گیری بازی جدید در یمن، در چاله تسویه حساب سیاسی افتاده،و بازنده اصلی این میدان شوند.

عدم اتحاد بین نیروهای داخلی یمن و منافع متناقض نیروهای درگیر از عواملی هستند، که با حضور ترکیه در بلند مدت و حمایت از مطالبه گری اخوانی ها در یمن وضعیت  را برای عربستان و متحدانش پیچیده تر خواهد کرد. در صورت تحقق احتمالی پیروزی ترکیه ،اخوانی ها  به مرز زمینی با عربستان و عمان نزدیک خواهند شد.

واژگان كليدي:تغییر ,معادلات ,بازی , یمن,فاطمه خادم شیرازی,تركيه,عربستان,انصاراله