نیلوفر باقرنیا

كارشناس ارشد مسائل بين الملل

مرکز بین المللی مطالعات صلح –IPSC

 چین و پاکستان طی 6 دهه گذشته روابط دوستانه و نزدیکی را تجربه کرده‌اند؛ به‌طوری‌که دوکشور از دهه 1960 آغاز به تقویت روابط نموده و تا به امروز در حال رشد و توسعه در بخش‌های مختلف داخلی و خارجی بوده است. عوامل مختلفی منجر به گسترش روابط دو کشور گردیده و با دارا بودن اهداف و منافع متقابل، رشد آن به سرعت انجام گردیده است. در ادامه به اهم این منافع و جایگاه و اهمیت پاکستان در سیاست خارجی چین پرداخته می‌شود.

تهدید مشترک؛ هند به دلیل اختلافات مرزی و رقابت‌های هژمونیک با چین و از طرف دیگر دارا بودن اختلافات دیرینه با پاکستان به عنوان تهدیدی مشترک از سوی چین و پاکستان تلقی شده که منجر به برقراری روابط نزدیک چین و پاکستان گردیده است. بعد از تیره شدن روابط چین و آمریکا و نزدیکی بیشتر آن به هند، پاکستان راهبرد نزدیکی به چین در جهت دستیابی به اهداف و مقابله با قدرت هند در پیش گرفت. از طرف دیگر، چین نیز با حمایت گسترده از پاکستان در تلاش برای مقابله با قدرت هند و ایالات‌متحده برآمده است (که این تنها یکی از اهداف چین در گسترش روابط با پاکستان است).

اهمیت بندر گوادر برای چین و پاکستان؛ بندر گوادر با قرار گرفتن در جنوب پاکستان به یکی از عناصر اصلی روابط دو کشور تبدیل شده است. این بندر به دلیل ارتباط با خلیج فارس و دسترسی کشورهای آسیای مرکزی و افغانستان به آب‌های بین‌المللی و حمل‌و‌نقل کالا از طریق این کشورها به سایر مناطق جهانی اهمیت گسترده‌ای برای چین یافته است. اهداف پاکستان از استقبال برای راه‌اندازی و توسعه آن، رشد و توسعه اقتصادی، صادرات کالا به افغانستان و آسیای مرکزی، رقابت با هند و گسترش روابط با ایران می‌باشد. چین نیز در جهت مقابله با گسترده شدن قدرت هند، توازن قدرت آمریکا، متصل نمودن مناطقی از کشور به بازارهای جهانی، ارتباط گسترده با کشورهای خلیج فارس و حضور در مناطق استراتژیک خلیج فارس می‌باشد. این بندر می‌تواند گزینه مناسبی برای تحت فشار قرار دادن هند از سوی چین و پاکستان باشد. بدین صورت که قدرت اقتصادی، نظامی و امنیتی چین و پاکستان در راستای این همکاری گسترش پیدا نموده و دو کشور را در صورت جنگ احتمالی با هند و متحدانش در آینده مجهزتر می‌نماید. بندر گوادر همچنین بخشی از راهبرد رشته مروارید چین محسوب می‌شود و می‌تواند هم منجر به افزایش امنیت دو کشور گردیده و از طرفی در راستای سیاست راهبرد دریایی چین عمل کند. این بندر به علاوه می‌تواند واردات نفت چین را از خلیج فارس به مدت 2 تا 3 ماه کوتاه‌تر کند و علاوه بر آن کشتی‌های تجاری و نفتی این کشور را نیز از تهدید دزدان دریایی مصون دارد.

اهمیت امنیتی و استراتژیکی پاکستان برای چین؛ پاکستان برای چین اهمیت استراتژیکی وسیعی دارد. درواقع چین از اهمیت پاکستان در جهت مدیریت رقابت خود با هند و توازن قدرت آن بهره می‌برد. از نظر چین وجود پاکستان دارای قدرت بازدارندگی هسته‌ای و نظامی قوی می‌تواند عامل موثری در توازن قدرت هند و تغییر معادلات امنیتی منطقه به نفع خود باشد. چین همچنین با آگاهی از تهدیدات تروریستی، جدایی‌طلبی و افراط‌گرایی به خصوص در منطقه سین‌کیانگ در تلاش برای افزایش امنیت ملی خود از طریق پاکستان است. درواقع چینی‌ها با نگرانی از ارتباط گروه‌های جهادی جنوب آسیا و جنبش ترکستان شرقی به همکاری با پاکستان در جهت حفظ امنیت ملی و مبارزه با این تهدیدات امیدوار هستند. این کشور در تلاش است تا از طریق پاکستان، امنیت مرزهای متصل به کشورهای آسیای جنوبی را تضمین کرده و همچنین پاکستان امنیت کارکنان چینی در ساخت پروژه‌های اقتصادی را تامین نماید تا مورد تهدید گروه‌های رادیکال قرار نگیرند. بنابراین داشتن روابط حسنه با پاکستان می‌تواند تا حدودی از گسترده شدن خطر تروریسم در چین جلوگیری کند. از نظر چین یکی از راه‌های مبارزه با گروه‌های تروریستی همکاری نظامی با پاکستان است. چینی‌ها با پاکستان در بخش هواپیماسازی، تانک‌سازی، تکنولوژی هسته‌ای همکاری گسترده‌ای دارند. دو کشور همچنین توافقاتی در جهت ایجاد پایگاه نظامی جیوانی انجام داده‌اند. این پایگاه نظامی شامل یک فرودگاه با ظرفیت پذیرش هواپیماهای نظامی چین و یک بندرگاه با قابلیت استقرار و پهلوگیری ناوگان نظامی دریایی چین است که پس از پایگاه نظامی چین در جیبوتی در مجاورت دریای سرخ و خلیج عدن دومین پایگاه نظامی برون‌مرزی این کشورتلقی می‌شود. این پایگاه که در مجاورت بندر گوادر ساخته خواهد شد، در کنار افزایش موثر ظرفیت اعمال قدرت دریایی چین در حوزه تلاقی دریای عمان و اقیانوس هند، در مقابله با تفوق دریایی ایالات متحده و ناوگان روبه‌رشد دریایی هند، به تحکیم بیش از پیش اتحاد پاکستان و چین منجر می‌شود.

از طرف دیگر، عوامل دیگری منجر به اهمیت بیشتر پاکستان برای چین و دوری از ایالات‌متحده شده است. به دنبال بحران مالی جهانی، ظهور چین به عنوان بازیگر قدرتمند اقتصادی و متهم کردن پاکستان به حمایت از گروه‌های تروریستی از سوی آمریکا، نقش این کشور در تاثیرگذاری بر پاکستان تا حدودی کمرنگ و منجر به افزایش نفوذ چین در پاکستان گردید. در زمینه نظامی و امنیتی چین بزرگ‌ترین حامی پاکستان در مقایسه با آمریکا بوده است. همچنین همکاری دو کشور در زمینه کریدور اقتصادی چین- پاکستان نشانه‌ای از پیشرفت روابط دو کشور در مقایسه با روابط اسلام‌آباد با آمریکا می‌باشد؛ به طوری که در سال‌های اخیر کمک‌های چین به پاکستان 20 برابر بیشتر از حمایت‌های آمریکا از این کشور بوده است. از طرفی چین بزرگ‌ترین سرمایه‌گذار در این کشور است و تقریبا 60 درصد سرمایه‌گذاری خارجی چین در این کشور انجام گردیده که این روند در حال افزایش است. اما در مقابل میزان تجارت دو طرف به طور یکسان انجام نمی‌گیرد. بنابر مرکز آمار تجارت چین، در سال 2017 میزان صادرات چین به پاکستان 18 میلیارد دلار بوده در حالی که واردات از پاکستان تنها 2 میلیارد دلار بوده است. اما پاکستان با وجود صادرات کم به شدت به چین وابسته می‌باشد و به چین به عنوان آمریکای جدید می‌نگرد. بنابراین می‌توان گفت تهدید هند و مقابله با این کشور، نیاز های متقابل اقتصادی و استراتژیکی از جمله عواملی بوده که منجر به نزدیکی بیشتر روابط دو کشور گردیده است که گسترش روابط دو کشور می‌تواند در آینده معادلات امنیتی جدیدی را در منطقه رقم زند.

منابع

Asif Noor, Muhammad. (2019, March 27). Pakistan-China strategic partnership. Retrieved 9 19, 2019, from Daily Times: https://dailytimes.com.pk/370041/pakistan-china-strategic-partnership/

Lee, Raymond. (2016, August 3). The Strategic Importance of Chinese-Pakistani Relations. Retrieved 9 19, 2019, from Aljazeera: http://studies.aljazeera.net/en/reports/2016/08/strategic-importance-chinese-pakistani-relations-160803101555719.html

Sareen, Sushant. (2019, Feb 20). For Pakistan, China is the new America. Retrieved 9 19, 2019, from Observer Research Foundation: https://www.orfonline.org/expert-speak/pakistan-china-new-america-48305/

بهرامی‌مقدم، سجاد. (1396, اسفند 21). چشم انداز پایگاه نظامی چین در پاکستان. بازيابی در 2019، از مرکز بین‌المللی مطالعات صلح: http://peace-ipsc.org/fa/

کتابی، محمود،دهقان، یدالله،دهقان نصیری، سارا. (1395). تبیین روابط استراتژیک چین و پاکستان. فصلنامه سیاست جهانی، دوره پنجم، شماره اول , 40-7.

گروه رصد. (1394). تجزیه و تحلیل روابط چین و پاکستان. بازيابی در شهریور 23, 1398، از اندیشکده راهبردی تبیین.

محروق، فاطمه. (1396). واکاوی اهمیت نقش و جایگاه پاکستان د ایران در معادلات استراتژیک چین. فصلنامه روابط خارجی , 71-98.

ملازهی، پیرمحمد. (1393, آبان). دامنه همکاری های چین با پاکستان. بازیابی از مرکز بین المللی مطالعات صلح: http://peace-ipsc.org/fa/

واژگان کلیدی: جایگاه، پاکستان ، سیاست، خارجی، چین،نیلوفر باقرنیا